"Niech będzie pochwalony..." - tak zaczyna się wybitna powieść Władysława Reymonta

Takie słowa mogli odczytać czytelnicy "Tygodnika Ilustrowanego", wczesnym rankiem mroźnego dnia, 18 stycznia 1902 roku, 119 lat temu. Nad tymi słowami widniało jeszcze faksymile autora i tytuł wraz z podtytułem powieści – Władysław Stanisław Reymont "Chłopi", część pierwsza – "Jesień". Z prawej strony, pisana kursywą i drobnym drukiem, dedykacja – Miriamowi (Zenonowi Przesmyckiemu).

Portret Władysława Reymonta pędzla Jacka Malczewskiego (1905)

Foto: wikimedia/domena publiczna

… a dalej już bezkres mazowieckich pól, ogrom ludzkich trudów, krzywd, waśni i radosnej wiejskiej zabawy, tłumy kapitalnych bohaterów, wyrazistych postaci, soczyste dialogi, piękny polski i wiejski język i oślepiające słońce, co wisiało nad zachodem.

Posłuchaj

43:52 reymont - droga do nobla___755_15_ii_tr_0-0_15011173cdf8d7bd[00].mp3 "Reymont - droga do Nobla" - audycja Iwony Malinowskiej z udziałem dr Anny Pyckiej oraz prof. Jana Tomkowskiego. (PR, 6.12.2015)

Posłuchaj

29:36 władysław reymont___f 33568_tr_0-0_1165363324fe2aea[00].mp3 Audycja archiwalna pt. "Tropami twórców - Władysław Reymont".

 

Cztery pory roku w "Chłopach"

Tak właśnie rozpoczęła się polska epopeja, drukowana w odcinkach aż do 1908 roku. Nie mogło być inaczej, gdyż cała powieść, cztery tomy, przychodziły na świat w różnych latach. Pierwsze dwa tomy wydano w 1904 roku, tom trzeci w 1906, a tom czwarty w 1909. Druk w odcinkach, w znamienitym "Tygodniku Ilustrowanym", był niejako zapowiedzią i sprawdzeniem całości. Reymont mógł zmieniać poszczególne elementy przed wydaniem książkowym. Należy nadmienić, że za tę powieść Reymont otrzymał literacką Nagrodę Nobla w 1924 roku.

Na początku XX wieku tematyka wiejska była dość popularna w literaturze i w sztuce malarskiej. W Polsce tematy z życia chłopów pojawiały się już w ostatnich dwu dekadach poprzedniego wieku. W czterech tomach poznajemy mieszkańców wsi Lipce, ich powiązania rodzinne, zwyczaje, problemy życia codziennego i zasady cyklu rocznego. Całość dzieje się w okresie od wczesnej jesieni do późnego lata. Widzimy – czy raczej czytamy – jak zmienia się krajobraz wiejski w ciągu jednego roku, jak toczy się praca na roli, jak zmieniają się ludzie, prości ludzie, biedni i bogaci, w zależności od pory roku. Reymont już wcześniej odwoływał się do tych tematów.

Reymonta natchnął Zola?

Wielu znawców historii literatury dowodzi, że bezpośrednim impulsem, który natchnął Reymonta do napisania „Chłopów”, mogła być napisana przez Emila Zolę powieść "Ziemia", wydana w 1887 roku. Wiele elementów łączy te dwa dzieła – elementów oczywistych, jak tematyka, opisy obowiązków rolnych, zwyczaje wiejskie czy podział na cztery pory roku.

Jednak dużo też te powieści różni, co mogłoby przemawiać za tezą o polemice "Chłopów" z "Ziemią", gdyby nie jeden istotny fakt. Reymont nie znał francuskiego na tyle dobrze, by móc zrozumiale czytać dzieła literackie, a relacje przyjaciół zawsze pozostawały jedynie opiniami, jeśli nawet obszernymi, to jednak subiektywnym wyrazem zdania o dziele Zoli.

Reymont już w 1901 roku miał swą powieść na ukończeniu – nie był jednak z niej zadowolony. Redagując ponownie początek utworu stwierdził, że taka kosmetyka na nic się zda, bo całość nie spełnia jego oczekiwań. Rozpoczął więc pisanie od nowa, a wcześniejsze rękopisy postanowił spalić. Pisanie to uczynił bardzo zdyscyplinowanym – codziennie pisał określoną część powieści, nie zaniedbując innych prac, nad innymi dziełami.

Pisał "Chłopów" przez siedem lat

Powieść powstawała ponownie przez siedem lat, od 1901 roku. Publikowana była w odcinkach w "Tygodniku Ilustrowanym" od 18 stycznia 1902 do 26 grudnia 1908. W trakcie pisania Reymont miał możliwość wsłuchiwania się w głosy opinii znawców literatury, ale też zwykłych czytelników, co pozwalało mu nanosić nieznaczne poprawki w ukończonych częściach powieści oraz wpływało na tworzenie kolejnych jej części (coś na kształt pisania także z uwzględnieniem opinii publicznej).

Na zakończenie jeszcze dwie informacje. "Tygodnik Ilustrowany" był znany z tego, że wspomaga publikacje wielkich dzieł literatury – tych mniej wielkich także. Powieści w odcinkach drukowali tam Henryk Sienkiewicz, Wincenty Pol, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Maria Konopnicka, Ignacy Kraszewski no i Reymont. W tygodniku tym były też umieszczane reprodukcje wielkiego polskiego malarstwa, jak obrazy Matejki, Chełmońskiego, Witkiewicza czy Gierymskiego. W drugiej połowie XIX wieku był to najpoczytniejszy tygodnik na ziemiach polskich.

Drugą informacją jest krótka wzmianka o osobie z dedykacji Reymonta – kim był ów Miriam, czyli Zenon Przesmycki. Miriam to jego pseudonim – używał także drugiego – Jan Żagiel. Był polskim tłumaczem i poetą, także krytykiem literackim i artystycznym w Młodej Polsce.

Urodził się w 1861, a zmarł w 1944 w Warszawie. W dwudziestoleciu międzywojennym był ministrem kultury i sztuki. Wydawał pisma literackie – choćby "Chimera", ale czym się tak wsławił, że znalazł uznanie Reymonta i miejsce w dedykacji jego wspaniałej powieści? Otóż dokonał rzeczy niezwykłej i niezmiernie ważnej dla polskiej literatury i Polaków – odkrył dla nas twórczość Cypriana Kamila Norwida, który został zapomniany po swojej śmierci. Odkrycie i wydawanie jego dzieł przez Przesmyckiego były przywróceniem do życia jednego z najwybitniejszych polskich poetów w świadomości Polaków. Działaniom Przesmyckiego z zaangażowaniem kibicował młody Reymont. Stąd to uznanie i ta dedykacja.

PP