Białoruś Zachodnia
Białoruskie ziemie znajdujące się w II Rzeczpospolitej były nazywane Białorusią Zachodnią. Termin ten ukuł Karol Radek, sowiecki komunista polskiego pochodzenia. Został spopularyzowany przez Komunistyczną Partię Zachodniej Białorusi, której nazwa miała określać jej teren działania. Obejmował on teren województw wileńskiego, nowogródzkiego, poleskiego i wschodniej części białostockiego II RP.
10:11 białoruś zachodnia - obszar i ludność___197_99_iv_tr_0-0_10308042b00b4465[00].mp3 "Białoruś Zachodnia - obszar i ludność" - audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś" z udziałem dra Jana Jerzego Milewskiego. (PR, 19.01.1999)
Ziemie tzw. Białorusi Zachodniej były wielonarodowe. Zamieszkiwali je Polacy, Białorusini, Litwini, i Żydzi. Centrum politycznym i kulturalnym dla wszystkich narodów zamieszkujących ten obszar był Wilno.
Istniała jeszcze duża grupa miejscowej ludności, która nie czuła związku z żadną z narodowości. Tak zwani tutejsi (jak sami określali się w przeprowadzanych w II RP spisach powszechnych) zamieszkiwali przede wszystkim Polesie i porozumiewali się dialektem, który był mieszanką ukraińskiego, białoruskiego i polskiego.
Historia Białorusi. Część 7: Białoruś w koncepcji federacyjnej Piłsudskiego
Białoruscy parlamenarzyści
Białorusini w II Rzeczpospolitej teoretycznie mogli swobodnie rozwijać własną oświatę i prowadzić działalność kulturalną, jednak w praktyce - z powodu przekonania o ich niskim stanie świadomości narodowej - starano się wobec nich prowadzić politykę polonizacyjną. Władze polskie ograniczały białoruskie szkolnictwo, popierały osadnictwo kolonistów wojskowych na ziemiach zdominowanych przez Białorusinów oraz starały się forsować język polski w obrzędach religijnych.
Ruch białoruski starał się zorganizować politycznie, aby ubiegać się o swoje prawa w Sejmie. W wyborach parlamentarnych w 1922 roku Białorusini w ramach Bloku Mniejszości Narodowych wprowadzili 11 posłów oraz 3 senatorów.
– Utworzyli Białoruski Klub Poselski, w którym zasiadali zarówno lewicowiec Bronisław Taraszkiewicz, jak i chadek ksiądz Adam Stankiewicz – mówił dr Jan Jerzy Milewski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".
10:06 ruch białoruski w białorusi zachodniej___209_99_iv_tr_0-0_10699895b00b96ea[00].mp3 "Ruch białoruski w Białorusi Zachodniej" - audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś" z udziałem dra Jana Jerzego Milewskiego. (PR, 20.01.1999)
Hromada
Wielu Białorusinów mieszkających w II RP popierało komunistów, którzy starali się przedstawić jako obrońcy ich interesów.
– Chłop białoruski był skłonny poprzeć każdą partię, która mogła zapewnić realizację dwóch najważniejszych postulatów: otrzymanie ziemi oraz szkoły, w której dziecko mogłoby się uczyć w zrozumiałym dla siebie, ojczystym języku – powiedział dr Jan Jerzy Milewski.
Pod wpływem komunistów w 1925 roku wśród białoruskich parlamentarzystów doszło do rozłamu. Część z nich utworzyła Białoruską Włościańsko-Robotniczą Hromadę, która wysuwała hasła poszerzenia swobód narodowych mniejszości białoruskiej, parcelacji ziemi oraz zjednoczenia Białorusi, co powszechnie odbierano jako agitację na rzecz przyłączenia Białorusi Zachodniej do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Hromada szybko zdobyła dużą popularność wśród Białorusinów zamieszkujących Polskę. W 1927 roku liczyła sobie aż 100 tysięcy członków.
Historia Białorusi. Część 9: Białoruś sowiecka
– Gwałtowny rozwój był również konsekwencją dużych pieniędzy z Moskwy. Uzyskując wpływ na Hromadę ruch komunistyczny otrzymywał możliwość legalnego działania, z kolei Hromada wydawała pieniądze moskiewskie nie tylko na broszury polityczne, ale także na białoruskie elementarze – mówił dr Jan Jerzy Milewski w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.
Dynamiczny rozwój Hromady niepokoił władze polskie, które widziały w niej narzędzie komunistów i wręcz zagrożenie dla niepodległości. Na początku 1927 roku partia została zdelegalizowana, a jej działacze aresztowani.
– Sprawa Hromady to także klęska polityki polskiej wobec Białorusinów. Przykładem jest jej główny polityk Bronisław Taraszkiewicz. Blisko związany z Polską, nawet polonofilski działacz Towarzystwa Białorusko-Polskiego. Ale nie mogąc załatawić żadnego z postulatów ze strony polskiej zwrócił się ku Moskwie – stwierdził dr Jan Jerzy Milewski.
Historia Białorusi. Część 8: Niezłomny Bułak-Bałachowicz i powstanie słuckie
Białoruska chadecja
– W końcu lat dwudziestych, po rozbiciu Hromady, a także w sytuacji, gdy dochodziło coraz więcej złych wieści z Białorusi Radzieckiej, na czoło partii białoruskich w Polsce wysunęła się chrześcijańska demokracja. Jej organizatorem był ksiądz Adam Stankiewicz – mówił dr Jan Jerzy Milewski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Białoruś".
Głównym obszarem zainteresowań białoruskiej chadecji był obszar oświaty i kultury, zwłaszcza walka o prawo do głoszenia kazań w języku białoruskim. Prowadziła ożywioną działalność wydawniczą, a jej sztandarowym czasopismem była wydawana w Wilnie "Białoruska Krynica".
– Białoruska chrześcijańska demokracja chciała objąć swoimi wpływami także prawosławanych, co jej się mniej udało. Mając na uwadze dwuwyznaniowość społeczeństwa białoruskiego opowiadała się za rozdziałem Kościoła od państwa – dodawał dr Milewski.
Historia Białorusi. Część 2: Narodziny ruchu narodowego
Wyborcami białoruskiej chadecji byli przede wszystkim małorolni chłop, dlatego miała radykalniejszy program niż jej polski odpowiednik i politycznie zbliżała się w stronę ruchu ludowego.
Działacze białoruskiej chrześcijańskiej demokracji zetknęli się z represjami NKWD w trakcie sowieckiej okupacji Białorusi po 17 września 1939 roku. Ksiądz Adam Stankiewicz został aresztowany po wkroczeniu Armii Czerwonej i trafił na zesłanie do łagru, w którym zmarł. Jan Pazniak, jeden z redaktorów "Krynicy" i dziadek białoruskiego opozycjonisty Zianona Pazniaka, jest jedną z wielu ofiar zbrodni katyńskiej. Najprawdopodobniej został rozstrzelany w uroczysku Kuropaty pod Mińskiem.
– Do łagru trafił też polonofilski działacz Anton Łuckiewicz. Trzeba przyznać, że nurt polonofilski był stosunkowo słaby, co było zasługą polskich władz, które unikały rozwiązania podstawowych problemów i wręcz zniechęcały do orientacji propolskiej – gorzko podsumowywał dr Jan Jerzy Milewski w audycji Polskiego Radia z 1999 roku.
***
Polskie Radio - Serwisy specjalne dla Białorusi
Zarząd Polskiego Radia podjął decyzję o pilnym zmodyfikowaniu obowiązującej ramówki i wprowadzeniu na antenie Programu 1 Polskiego Radia specjalnych serwisów informacyjnych w języku białoruskim, które będą poświęcone obecnej sytuacji w tym kraju. Dzięki należącym do PR S.A. nadajnikom Radiowego Centrum Nadawczego w Solcu Kujawskim Program 1 jest dostępny z "powietrza" na falach długich o częstotliwości 225 kHz na terenie prawie całej Europy i pokrywa zasięgiem całe terytorium Białorusi.
Specjalne serwisy informacyjne przygotowywane przez Sekcję Białoruską redakcji Polskiego Radia dla Zagranicy są emitowane 3 razy dziennie: rano po godzinie 6.30, w magazynie "W samo południe" po godzinie 12.00 oraz wieczorem po godzinie 22.00 w magazynie "Polska i Świat".
sa
