Historia

"Barbara Radziwiłłówna". Film historyczny daleki od prawdy

Ostatnia aktualizacja: 07.12.2023 05:35
87 lat temu, 7 grudnia 1936 roku miała miejsce premiera filmu "Barbara Radziwiłłówna" w reżyserii Józefa Lejtesa. Wielkie widowisko historyczne to pierwszy film emitowany przez polską telewizję tuż przed wybuchem wojny.
Jadwiga Smosarska jako Barbara Radziwiłłówna i Witold Zacharewicz jako Zygmunt August w jednej ze scen filmu.
Jadwiga Smosarska jako Barbara Radziwiłłówna i Witold Zacharewicz jako Zygmunt August w jednej ze scen filmu.Foto: NAC/autor nieznany

"Barbara Radziwiłłówna" to polski dramat kostiumowo-historyczny w lekkim ujęciu komediowym. Bardzo wdzięcznie oddany tu został klimat Krakowa i środowiska szlacheckiego, z typową dla niego fantazją szlachecką. Na szczególną uwagę zasługują sceny: balu u króla, sejmu czy ślubu królewskiego. Film został zrealizowany z wielkim rozmachem, zwłaszcza jak na tamte czasy, który widać szczególnie w wiernym odtworzeniu strojów historycznych. Zdjęcia wykonał Seweryn Steinwurzel w pięknym renesansowym zamku w Baranowie Sandomierskim, zwanym Małym Wawelem.

Barbara prawdziwa

Starania twórców zostały docenione na Festiwalu w Wenecji w 1937 roku, gdzie film otrzymał wyróżnienie jury. Zwrócić jednak należy uwagę na to, że o ile film został świetnie zrealizowany od strony technicznej, to zupełnie rozmija się z prawdą historyczną. Badacze zajmujący się postacią Barbary Radziwiłłówny zupełnie inaczej opisują jej romans z królem Zygmuntem Augustem i samą arystokratkę również.

Radziwiłłówna była ponoć osobą dumną i ambitną a dowody historyczne przemawiają za tym, że również dość rozwiązłą (może nawet to ją zabiło - jeden z historyków twierdzi, że zmarła na kiłę), zaś romans między nią a królem zaczął się, kiedy jeszcze król był żonaty z Elżbietą Austriaczką. Dopiero po jej śmierci wziął potajemnie ślub z Radziwiłłówną. Trudno też uwierzyć w czary odprawiane w filmie przez królową Bonę (matkę Zygmunta Augusta) przeciwko Barbarze oraz w celowe otrucie nielubianej synowej.

Pierwsza w telewizji

"Barbara Radziwiłłówna" jest produkcją niezwykłą co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że przetrwała wojnę i możemy ją do dziś oglądać (dodatkowo w wersji kolorowej). Po drugie dlatego, że była pierwszym polskim filmem oficjalnie wyemitowanym przez uruchamianą próbnie telewizję w Polsce. Niezwykłe jest także to, że emisja ta miała miejsce w Warszawie na 4 dni przed wybuchem II wojny światowej za pośrednictwem anteny na dachu wieżowca Prudential, który później odegrał istotną rolę w czasie walk o Warszawę.

Gwiazda Smosarskiej

Główną rolę - Barbary Radziwiłłówny - zagrała wielka gwiazda kina przedwojennego, Jadwiga Smosarska, zaś jej partnera - króla Zygmunta Augusta - Witold Zacharewicz. W pozostałych rolach wystąpili między innymi Leokadia Pancewiczowa, jako diaboliczna matka króla, Bona Sforza, Lena Żelichowska - faworyta królewska, czy Jan Kurnakowicz - jako stolnik Kieżgajłło.

Jadwiga Smosarska była największą gwiazdą teatralną i filmową okresu międzywojennego, która zajęła miejsce Poli Negri, po tym jak Negri wyemigrowała. Smosarska zadebiutowała w 1916 roku jako osiemnastolatka. Wystąpiła w wielu filmach, z których tylko niektóre zachowały się do dziś, między innymi: "Księżna Łowicka" (1932), "Dwie Joasie" (1935), czy "Ułan Księcia Józefa" (1937).

W 1939 roku wyjechała z mężem do Stanów Zjednoczonych, gdzie organizowała pomoc dla Polski i skąd regularnie przysyłała dary. Próbowała tam grać w objazdowym teatrze, który musiała sama zorganizować, ale z powodu ciężkich warunków zrezygnowała z tego. Jeździła natomiast z odczytami i wykładami o polskim teatrze, które cieszyły się niezwykłą popularnością.

- Impresario urządził jej objazd po Ameryce - wspominała aktorka i przyjaciółka Smosarskiej Janina Romanówna w audycji Elżbiety Elbanowskiej w Polskim Radiu w 1977 roku. - Ona deklamowała wiersze, to były interesujące koncerty, pokazywali filmy. Miała tak entuzjastyczne przyjęcie, że ludzie dotykać jej chcieli, jak świętą nieomal ją tam traktowano - dodawała.

Posłuchaj
27:47 jadwiga smosarska___pr iii 63845_tr_0-0_101606338af73c31[00].mp3 "Jadwiga Smosarska". Audycja Elżbiety Elbanowskiej z cyklu "Nieznane o znanych". (PR, 07.01.1977)

 

Po wojnie Smosarska przyjeżdżała do Polski, ale dopiero w 1970 roku przeprowadziła się tu z mężem na stałe. Odgrodziła się jednak od wszystkich, nie udzielała żadnych wywiadów i rok później - w 1971 roku - zmarła.

az

Czytaj także

Przedwojenne gwiazdy były wzorem do naśladowania

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2019 13:53
Wdzięk, seksappeal i oryginalna niepowtarzalna uroda charakteryzowały przedwojenne gwiazdy, ale kto dziś pamięta te mniej znane nazwiska: "żony swojego męża" Marii Żabczyńskiej, Nory Ney, Reri, czy Lili Zielińskiej? Gwiazdy kształtowały gusta, modę i rozpalały wyobraźnię.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Sztandar Wolności" i inne filmy odrestaurowane przez Filmotekę Narodową. Specjalne pokazy

Ostatnia aktualizacja: 10.11.2019 09:28
Józef Piłsudski, Ignacy Jan Paderewski, Ignacy Mościcki, Edward Rydz-Śmigły, Józef Haller, Ignacy Daszyński, i Juliusz Osterwa. Najważniejszych bohaterów II RP będzie można zobaczyć 13 i 14 listopada w filmie Ryszarda Ordyńskiego z 1935 roku "Sztandar Wolności". Film pokaże Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny w kinie i w online.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Lata dwudzieste... lata trzydzieste... Odrestaurowane perełki przedwojennego kina w Ninatece

Ostatnia aktualizacja: 15.05.2020 10:55
"Ada to nie wypada", "Dwie Joasie", "Dziewczyna szuka miłości" – te i kilkanaście innych przebojów przedwojennego polskiego kina możemy od kilku dni oglądać na platformie Ninateka.pl w ramach cyklu "Filmy, które kochamy". Wszystkie z nich są dostępne nieodpłatnie i w najlepszej cyfrowej jakości obrazu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Lejtes. Najwybitniejszy reżyser przedwojenny

Ostatnia aktualizacja: 27.05.2024 05:40
- Nie bał się niczego. Był nie tylko reżyserem. Starał się być kreatywnym producentem – mówił filmoznawca Marek Hendrykowski o Józefie Lejtesie w Polskim Radiu. 27 maja mija 50. rocznica śmierci jednego z najważniejszych twórców polskiego kina w okresie międzywojennym.
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Dobra aktorka, widziałem filmy z jej udziałem". Jerzy Zelnik o Jadwidze Smosarskiej

Ostatnia aktualizacja: 07.11.2020 09:00
- Kiedy sława przychodzi w młodym wieku, trzeba uważać by do głowy nie uderzyła woda sodowa - mówił w Polskim Radiu 24 wybitny aktor, Jerzy Zelnik. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Polska kinematografia przed i po 11 listopada

Ostatnia aktualizacja: 11.11.2020 18:15
Odzyskanie niepodległości spowodowało prawdziwą erupcję patriotycznych filmów. Rodzima kinematografia, dotychczas krępowana zaborczą cenzurą, teraz błyskawicznie zareagowała na bieżące wydarzenia, zaczęła też opowiadać o tym, jak powstała niepodległa Polska.
rozwiń zwiń