Życie Iwana Bunina dzieli się na dwa zasadnicze okresy. Okres młodości i wieku średniego przypada na ostatnie niemal pięćdziesięciolecie rządów dynastii Romanowów, które pisarz spędził w Rosji. Natomiast wiek dojrzały, oddziela od pierwszej części życia wybuch rewolucji bolszewickiej w 1917, która zmusiła Bunina do emigracji na zachód Europy, gdzie pozostał już do śmierci. Tu, jako pisarz o wielkiej renomie, stał się symbolem rosyjskiego emigranta i ducha przedrewolucyjnej, białej Rosji.
Nobel za "surowe mistrzostwo"
Oczekiwana przez 10 lat Nagroda Nobla, którą pisarz otrzymał ostatecznie w 1933 roku jako bezpaństwowiec, była nie tylko uhonorowaniem jego niepodważalnej pisarskiej rangi, ale także ukłonem w stronę białych rosyjskich emigrantów i ciosem wobec stalinowskiej Rosji radzieckiej.
ZSRR usilnie zabiegał o to, aby pierwszą nagrodę w dziedzinie literatury dla Rosjanina otrzymał pisarz rewolucji Maksym Gorki, dawny dobry znajomy Bunina, z którym zerwał jednak kontakty po tym, jak Gorki poparł rewolucję. W uzasadnieniu przyznania nagrody Buninowi napisano, że otrzymuje ją za "surowe mistrzostwo, z którym rozwija on tradycje klasycznej literatury rosyjskiej".
- Myślę, że to mogło być tak, że Bunin był od razu na "nie" wobec rewolucji i wszyscy jego przyjaciele pisarze, którzy zgłaszali swój akces do rewolucji, byli dla niego w pewnym sensie skreśleni – mówił Janusz Drzewucki w audycji Iwony Smolki w Polskim Radiu w 2013 roku.
19:33 iwan bunin_ późna godzina___v2013001236_tr_0-0_10959751c257cdda[00].mp3 "Iwan Bunin. Późna godzina." Audycja Iwony Smolki z cyklu "Tygodnik literacki". (PR, 3.03.2013)
Przed rewolucją
Bunin był człowiekiem bardzo związanym z porządkiem świata, który panował w przedrewolucyjnej Rosji, co nie znaczy, że nie krytykował jego elementów w swoich dziełach. W pierwszych powieściach: "Wieś" (1910) i "Suchodoły" (1911) pisarz przedstawił bardzo pesymistyczny obraz stosunków panujących na rosyjskiej wsi, zwracając uwagę zwłaszcza na ogromną przepaść pomiędzy poziomem życia prostego ludu a warstw uprzywilejowanych.
Wyraźnie odwoływał się do wzorców mocno tkwiących jeszcze w rosyjskiej literaturze XIX wieku, choć znowu nie oznacza to, że nie był nowatorski. Zaliczał się jednak do grupy realistów, razem z takimi pisarzami jak Antoni Czechow czy wspomniany Maksym Gorki z okresu przedrewolucyjnego, którzy byli pod dużym wpływem twórczości Lwa Tołstoja i innych klasyków XIX wieku. Bunin rozpoczął jednak swoją literacką drogę od poezji.
- Jest parę cech stylistycznych języka tej poezji, które bardzo go nobilitują. Jest świetne wyczucie języka, jego precyzji. W ramach tego języka znakomicie udają mu się stylizacje ludowe czy quasi ludowe. Ale treści są znacznie głębsze niż by się mogły w samym folklorze znaleźć – mówił tłumacz poezji Bunina w audycji Elżbiety Skrzyneckiej w Polskim Radiu w 1988 roku. - W perspektywie Bunina, biologicznej, gatunkowej – człowiek się nie zmienia. Natomiast czas to tylko materia. Poza tym, skoro człowiek się nie zmienia, czas tak naprawdę nie płynie. Czas jest tylko pamiętaniem. A pamiętanie jest pamiętaniem gatunkowym, więc znowu nie ma tu nic jednostkowego - dodawał tłumacz.
18:58 Bunin - poetycki portret.mp3 "Portret poetycki - Iwan Bunin". Audycja Elżbiety Skrzyneckiej. (PR, 6.11.1988)
Zrewolucjonizował prozę
Dopiero w pewnym momencie Bunin zaczął pisać także utwory prozatorskie, które w końcu zdominowały jego twórczość. Mimo wysokiej oceny liryki Bunina – zachwycał się nią między innymi Vladimir Nabokov – uważa się, że w znacznie większym stopniu zrewolucjonizował Bunin prozę, nadając jej liryczny, subiektywny charakter. Jej siła polegała przed wszystkim na dogłębnym opisie rzeczywistości, ze szczególnym uwzględnieniem opisu przyrody, co w połączeniu z ogromną subtelnością, wyczuciem fałszu i spostrzegawczością stworzyło pisarza niezwykle głębokiego. Istotna była tu też sprawa formy. Struktura wierszy i prozy Bunina należy do jednej z najbogatszych w języku rosyjskim.
Z biegiem lat Bunin konsekwentnie się rozwija, z każdym kolejnym tomem poetyckim czy wydaniem opowiadań zyskując uznanie zarówno krytyki jak i czytelników. Również współcześni mu pisarze rosyjscy, tacy jak Gorki, Czechow czy Aleksy Tołstoj nie szczędzą mu pochwał. Wszystko w życiu Bunina zmienia jednak wybuch rewolucji. Świadectwem szoku, jaki autor przeżył, będąc świadkiem terroru bolszewików, jest jego dziennik z tego okresu pod tytułem "Nieszczęsne dni. Dziennik z lat 1918 – 1919".
- To, co najbardziej intryguje w dziennikach, to opis twarzy innych twarzy, takich, jakich Bunin nie widział przed rewolucją. On wie, że to jest koniec Rosji, koniec jego świata – mówił Janusz Drzewucki w audycji Anny Smolki w Polskim Radiu.
Na wstrząs, którego doświadczył i który skłonił go do tego, żeby razem z żoną opuścić Moskwę, podróżując na południe, gdzie ostatecznie z Odessy odpłynęli statkiem "Sparta" do Europy, wpłynęło barbarzyństwo rewolucjonistów, które objawiło się także w sferze estetycznej.
- Dla niego gazety z czasów rewolucji, które często cytuje, były ogromnym szokiem choćby czysto stylistycznym – mówił w Polskim Radiu Piotr Matywiecki. - I on, wyjeżdżając, zostaje tylko z mitem Rosji. Ten mit rzutuje na wszystkie jego późniejsze opowiadania.
Emigracja
Na emigracji - Bunin osiadł we Francji, dzieląc czas między Paryż i willę o nazwie "Żaneta", którą kupił w prowansalskim miasteczku Grasse – powstają kolejne utwory pisarza. Wydaje nie tylko "Nieszczęsne dni", ale także liczne opowiadania i częściowo autobiograficzną powieść pod tytułem "Życie Arseniewa". Zwłaszcza ta ostatnia pozycja przesądza o decyzji przyznania pisarzowi literackiej Nagrody Nobla.
Przed otrzymaniem nagrody i potem znowu w kilka lat po niej, kiedy pieniądze z nagrody się rozeszły, Bunin prowadził życie ubogie, borykając się często z problemami finansowymi, a nawet z głodem, który w okresie niemieckiej okupacji Francji w czasie II wojny światowej bywał tak dotkliwy, że okresowo wręcz uniemożliwiał mu pracę pisarską.
Bunin zmarł w listopadzie 1953 roku, w kilka miesięcy po śmierci Józefa Stalina. ZSRR, zwłaszcza pod koniec życia pisarza, kusiło go możliwością powrotu do ojczyzny, co miało według składanych mu obietnic wiązać się z korzyściami majątkowymi i prestiżowymi. Zdaniem tłumaczki i biografki pisarza, Renaty Lis, Bunin do końca życia nie brał jednak takiej możliwości pod uwagę na serio.
Po śmierci prawie wszystkie jego dzieła zostały jednak w Rosji wydane. Prawie, ponieważ do końca lat 80. dziennik z okresu rewolucji bolszewickiej był dziełem w Rosji zakazanym.
az
