Ołtarz Wita Stwosza jednym z arcydzieł późnego gotyku

544 lata temu, 25 maja 1477 roku, niespełna trzydziestoletni rzeźbiarz niemiecki - Wit Stwosz - rozpoczął pracę nad słynnym ołtarzem mariackim. Prace trwały 12 lat, a sprowadzony w tym celu do Krakowa rzeźbiarz, grafik i malarz, mieszkał i tworzył tam przez prawie 20 lat.

Ołtarz Wita Stwosza.

Foto: Polona.pl/dp

Dzieło ma swoją właściwą nazwę - ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny i odnosi się do jednego z późniejszych dogmatów Kościoła rzymskokatolickiego, mówiącego o wniebowzięciu NMP. Starokatolickie "zaśnięcie" nie przesądza formy śmierci i udania się do nieba.

Arcydzieło skutkiem trzęsienia ziemi

Wielu historyków zadaje sobie pytanie czy ołtarz Wita Stwosza w ogóle by powstał, gdyby nie katastrofa budowlana w Kościele Mariackim, a właściwie Kościele archiprezbiterialnym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Najważniejsza budowla sakralna, nie tylko ówczesnego Krakowa, której budowa rozpoczęła się na przełomie 1221 i 1222 roku, gdzie wcześniej znajdowała się świątynia drewniana, została zniszczona przez najazdy tatarskie. Jednak w ostatniej dekadzie XIII wieku dość szybko przystąpiono do jej odbudowy, a w latach następnych XIV wieku ewoluowała z kościoła halowego do bazylikowego, w którym nawy boczne są znacząco niższe od nawy głównej.

Niestety w roku 1443 lub 1442, jak twierdzą niektórzy historycy, miało miejsce w Krakowie trzęsienie ziemi, które spowodowało zawalenie się sklepienia świątyni, które zniszczyło główny ołtarz. Nie jest jednak pewne jak wyglądał wcześniejszy ołtarz i czy była to typowa nastawa ołtarza głównego. Ważny jest też fakt, że zawaliło się jedynie sklepienie prezbiterium i dopiero po 35 latach, po jego odbudowie zlecono Stwoszowi wykonanie pięknego retabulum - nie wiadomo czy w tym czasie ołtarz zdobiła jakakolwiek dekoracja.

Jedno z najwybitniejszych dzieł późnego gotyku

Oficjalna strona Bazyliki Mariackiej tak opisuje fakty dotyczące tego dzieła: "Znajdujący się w bazylice Mariackiej ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny jest jednym z najwybitniejszych dzieł późnogotyckiej sztuki rzeźbiarskiej w Europie. (...) Prace nad ołtarzem Wita Stwosza trwały od 1477 do 1489 roku. Ołtarz został wykonany z trzech rodzajów drewna. Konstrukcja powstała z twardego dębu, tło wykonano z lżejszego, ale równie mocnego modrzewia, a figury wyrzeźbiono w miękkim i elastycznym drewnie lipowym".

Co ciekawe, przez lata ołtarz był otwierany jedynie "od święta" i to podczas największych świąt w kościele. W dni powszednie można było podziwiać jedynie zamknięte skrzydła ołtarza. Jednak kiedy wierni przychodzili w te świąteczne uroczystości mogli zachwycać się ogromnym, szerokim na 11 metrów i wysokim na 13 metrów, przepięknym sakralnym dziełem. Strony Bazyliki tak je opisują: "Nastawa ołtarza mariackiego jest pentaptykiem, czyli posiada pięć skrzydeł. Składa się z części centralnej z rzeźbionymi figurami, jednej pary ruchomych skrzydeł wewnętrznych i jednej pary nieruchomych skrzydeł zewnętrznych. Obie pary skrzydeł ozdobione są płaskorzeźbami. Całości dopełnia postawiona na mensie ołtarzowej płaskorzeźbiona predella oraz ażurowe zwieńczenie z pełnoplastyczną rzeźbą. Program ikonograficzny został opracowany przez teologa i poświęcony jest Matce Boskiej oraz jej roli w dziele Zbawienia".

Sacrum i profanum

Przedstawienie, które ukazane jest na tym monumentalnym dziele, choć w swoim pełnym wyrazie opowiada o istotnych wydarzeniach życia Jezusa Chrystusa i Marii, jest nie tylko ukazaniem sacrum, ale też profanum - łączy ze sobą mistycyzm i naturalnie pokazane to, co ludzkie. Dość powiedzieć, że postaci apostołów wystylizowane są na krakowskich mieszczan, z całą gamą ich ludzkich ułomności. Ważnym elementem jest też wspomniana wcześniej predella, czyli swoista podstawa obrazu. Znajduje się tam płaskorzeźbione "drzewo Jessego", które jest przedstawieniem genealogii Chrystusa.

Strony Bazyliki tak charakteryzują główną część ołtarza: "we wnętrzu szafy ołtarzowej znajduje się monumentalna grupa rzeźbiarska przedstawiająca Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny w otoczeniu apostołów, a nad nią scena Wniebowzięcia. W zwieńczeniu nastawy ukazana została Koronacja Marii na Królową Nieba i Ziemi".

PP