10 marca 1861 zmarł Taras Szewczenko, ukraiński poeta i malarz - twórca ukraińskiej literatury narodowej. Żył 47 lat, ale tylko dziewięć jako wolny człowiek. Pierwsze próby poetyckie podejmował jeszcze w okresie poddaństwa. Gdy został z niego wykupiony, rozpoczął okres niezwykle intensywnej pracy. Wiersze Szewczenki powstawały w języku ukraińskim, wszystkie zaś jego powieści i większość dramatów zostało napisanych po rosyjsku.
Uwolniony syn pańszczyźnianego chłopa
Przyszedł na świat 9 marca 1814, w rodzinie chłopów pańszczyźnianych. Wykupiony z rąk dziedzica - zrusyfikowanego Niemca - nie doczekał się jednak wolności dla swojej rodziny. Życie Tarasa Szewczenki było dramatycznym odbiciem stosunków politycznych i społecznych w carskiej Rosji.
Należąc do czeladzi dziedzica, znalazł się z nim w Petersburgu i tu, dzięki wielkiemu talentowi malarskiemu i poetyckiemu uzyskał pomoc ze strony świata artystycznego, który zebrał sumę potrzebną do wykupienia młodzieńca.
Już w 1847 roku cała chłopska Ukraina zaczytywała się pierwszym zbiorem dum i liryk, który ukazał się pod tytułem ”Kobziarz”. Szewczenko stał się narodowym poetą Ukrainy.
Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu fot. Wikipedia/cc by Florstein.
Nienawiść do caratu
W tym okresie nie zaniedbał również studiów malarskich, a nawet wybrał się w tym celu do Włoch. Tam nastąpiła katastrofa. Aresztowano go w związku z wykryciem tajnego stowarzyszenia Cyryla i Metodego, propagującego wszechsłowiańskie zjednoczenie i zaprzestanie plemiennych oraz religijnych waśni między bratnimi narodami.
Większość członków stowarzyszenia została potraktowana przez władze stosunkowo łagodnie. Natomiast przy Szewczence znaleziono poezję przepełnioną taką nienawiścią do carskiego samowładztwa, że poeta zapłacił za nie zesłaniem do liniowych batalionów Orenburskich z kategorycznym zakazem pisania i rysowania.
Zesłanie
Przez 10 lat Taras Szewczenko wegetował. Dyscyplina w wojsku była okrutna. Żołnierzy bito i chłostano, traktowano jak dzikie zwierzęta. W tym czasie nawiązała się serdeczna przyjaźń pomiędzy poetą a dzielącymi ten sam los polskimi demokratami. Przede wszystkim z Zygmuntem Sierakowskim – późniejszym organizatorem powstania styczniowego i Edwardem Żeligowskim – poetą, który przekładał jego utwory na język polski.
Nienawiść Szewczenki do caratu była tak wielka, że nawet w warunkach koszarowych pisał swoje protesty poetyckie. Cała jego twórczość była nacechowana gorącym ukochaniem Ukrainy, jej ludu i tradycji.
W dojrzalszych utworach przebijała się głęboka troska o przyszłość narodu i jego wyzwolenie. Był to zwiastun nadciągającej rewolucji ludowej. Wraz z Sierakowskim projektował wspólne wystąpienie "braci z obu stron Dniepru".
Śmierć
Taras Szewczenko zmarł niedługo po uwolnieniu, 10 marca 1861. Pogrzeb odbył się w Petersburgu i stał się okazją do wspólnej manifestacji urządzonej przez młodzież ukraińską, rosyjską i polską.
Patron ukraińskich protestów
Już podczas pomarańczowej rewolucji w 2004 roku było jasne, że Taras Szewczenko to niezwykle ważna postać. Mieszkańcy Warszawy przychodzili masowo pod jego pomnik. Założyli mu pomarańczowy szalik, organizowali w tym miejscu wiece. Ukraiński reżyser Sergiej Proskurnia, autor filmu dokumentalnego o Euromajdanie, stwierdził wręcz, że Szewczenko i Majdan to synonim.
mjm
