Antyczne korzenie olimpizmu
Pierwsze poświadczone źródłami igrzyska odbyły się w 776 roku p.n.e. w mieście Olimpia, położonym w zachodniej części Peloponezu, ostatnie natomiast w 383 roku n.e.
W starożytności igrzyska były przede wszystkim świętem religijnym ku czci Zeusa, z czasem jednak stały się dla Greków również najdoskonalszą formą realizacji idei kalokagatii, czyli harmonijnego połączenia piękna ludzkiego ciała z dzielnością i dobrocią moralną. Jej ducha najlepiej oddaje znana starożytnym Grekom sentencja "Νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ", którą można przetłumaczyć na język polski jako "W zdrowym ciele zdrowy duch".
Prócz zawodów sportowych organizowano również - w myśl idei kalokagatii - konkursy sztuki, turnieje poetyckie, muzyczne i teatralne. W czasie trwania igrzysk obowiązywał także "pokój boży" (ekecheiria) i zawieszano wszelkie konflikty rozgrywane w rejonie.
Ponieważ dla starożytnych najważniejsza była rywalizacja, a nie samo zwycięstwo, surowo traktowano nieuczciwych zawodników. Oszuści byli karani chłostą, musieli również z własnej kieszeni sfinansować pomnik upamiętniający ich przewinienie.
***
Zobacz także: Stado golasów na stadionie. Tak wyglądały starożytne igrzyska olimpijskie
***
Plakat promujący I Igrzyska Olimpijskie, które odbyły się w 1896 roku w Atenach. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna
Pierre de Coubertin i nowożytna olimpiada
Na wskrzeszenie igrzysk trzeba było czekać piętnaście stuleci. Pierwsze próby zorganizowania nowoczesnego turnieju sportowego miały jednak charakter lokalny (w 1850 roku z inicjatywy dra Williama Penny’ego Brookesa na wsi Munch Wenlock w Wielkiej Brytanii odbyły się Wenclock Olympian Games, natomiast w 1859 roku dzięki przedsiębiorcy Konstantinosowi Evangelosowi Zappasie miały miejsce I Igrzyska Nowogreckie w Atenach). Pełniły one także przede wszystkim funkcję rozrywkową i nie kładły tak wielkiego nacisku na moralno-wychowawczą rolę sportu.
Podwaliny pod ideę nowoczesnego ruchu olimpijskiego położył dopiero francuski historyk i pedagog Pierre de Coubertin. Odwołując się do idei starożytnych, stwierdził, że sport nie tylko hartuje ludzkie ciało, lecz także może być uniwersalną metodą wychowania współczesnego człowieka, przyczyniającą się do kształtowania uczciwości, sprawiedliwości oraz wytrwałości.
57:42 igrzyska olimpijskie.mp3 Wykładowca wychowania fizycznego dr Krzysztof Zuchora, filolof klasyczny Iwona Żółtowska i Maria Szul mówią o historii igrzysk olimpijskich. Audycja Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" (PR, 28.07.2012).
Coubertin był zdania, że igrzyska powinny być dostępne dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia i statusu społecznego. Miały bowiem zjednoczyć wszystkie narody i w ten sposób stać się zaporą dla wojen.
Międzynarodowy Komitet Olimpijski, który w 1896 roku zorganizował w Atenach I nowożytne Igrzyska Olimpijskie. Na pierwszym z lewej krześle siedzi przedstawiciel Grecji i przewodniczący organizacji Dimitrios Wikielas, a tuż obok niego baron Pierre de Coubertin. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna
W wyniku zabiegów Francuza w 1894 roku powołano Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOI), który dwa lata później zorganizował w Atenach I nowożytne Igrzyska Olimpijskie. W nawiązaniu do tradycji starożytnej zwycięzcy otrzymali wówczas m.in. gałązki oliwne.
Pierwsze nowożytne Igrzyska Olimpijskie - wskrzeszenie starożytnej idei
Karta Olimpijska i zasady "fair play"
Reguły funkcjonowania MKOI oraz zasady ruchu olimpijskiego po raz pierwszy spisano i opublikowano w 1908 roku. Podpisując dokument (który w latach późniejszych zyskał miano Karty Olimpijskiej), członkowie Komitetu zobowiązali się do popularyzowania nowoczesnego sportu zgodnie z ideami proponowanymi przez restauratorów igrzysk olimpijskich. Działacze zadeklarowali tym samym, że będą między innymi dbać o promowanie etyki w sporcie. Już wówczas podkreślano bowiem, że uczestnicy igrzysk muszą szanować swoich przeciwników i postępować zgodnie z przepisami gry, a przede wszystkim: nie mogą dążyć do zwycięstwa za wszelką cenę. Wszelkie próby oszustwa były karane.
54:12 Etyka w sporcie.mp3 Czy idea olimpizmu jest aktualna? Jacek Wakar w swojej audycji "Rozmowy po zmroku" dyskutuje z komentatorem sportowym Stefanem Tuszyńskim, Małgorzatą Pasik z Zakładu Badań Antydopingowych Instytutu Sportu oraz dr. Jakubem Moszem z AWF w Warszawie (PR, 7.08.2012)
Historia olimpiady zna niestety wiele przypadków nieuczciwych zachowań sportowców. Do najwcześniejszych należy ten z 1904 roku, gdy podczas III Igrzysk Olimpijskich, które zostały zorganizowane w amerykańskim St.Louis, reprezentant Stanów Zjednoczonych lekkoatleta Fred Lorz został zdyskwalifikowany, gdy wyszło na jaw, że większą część trasy maratonu pokonał samochodem.
Fiński lekkoatleta Paavo Nurmi rozpala znicz olimpijski podczas IX Igrzysk Olimpijskich, które odbyły się w 1952 roku w Helsinkach. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna
Dbałość o ciało i ducha
Zgodnie ze wzorem starożytnym, od 1912 roku - z inicjatywy Coubertina - równolegle z turniejem sportowym odbywał się Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury. Program rywalizacji obejmował kilka kategorii: rzeźbę, malarstwo, architekturę, muzykę, epikę oraz poezję. Mimo że ostatnia edycja tego konkursu odbyła się w 1948 roku, to - zgodnie z ideą olimpizmu - podległe MKOI Krajowe Komitety Olimpijskie do tej pory aktywnie wspierają inicjatywy łączące sport z kulturą i edukacją: Polski Komitet Olimpijski na przykład od 1989 roku organizuje Konkurs im. Jana Parandowskiego na opowiadanie olimpijskie dla dzieci i młodzieży.
16:23 _PR4_igrzyska_zakllinacze_AAC 2021_07_24-14-14-32.mp3 O polskim udziale w historii Igrzysk Olimpijskich mówi Piotr Walewski, pracownik Muzeum Sportu i Turystyki. Audycja Jakuba Jamrozka z cyklu "Zaklinacze Czasu". (PR, 24.07.2021)
***
Przeczytaj również: Olimpijskie medale dla polskich pisarzy i artystów
***
Kobiety w sporcie oraz paraolimpiada
Według zasady Coubertina olimpiada miała być manifestacją wolności jednostki, braterstwa narodów i formą sprzeciwu przeciwko dyskryminacji, paradoksalnie jednak Coubertin nie był zwolennikiem udziału kobiet w igrzyskach olimpijskich. Uważał, że uczestnictwo przedstawicielek płci pięknej w sportowych zawodach byłoby pogwałceniem starożytnej tradycji olimpijskiej.
Kobiety po raz pierwszy zostały dopuszczone do igrzysk w 1900 roku, przez wiele kolejnych lat jednak mogły startować jedynie w kilku konkurencjach sportowych. Ich sytuacja zaczęła się powoli zmieniać dopiero w drugiej połowie lat 20. XX wieku - w 1928 roku zadebiutowała na przykład lekkoatletyka kobieca. Zapis podkreślający wagę promocji udziału kobiet w zawodach sportowych pojawił się w Karcie Olimpijskiej dopiero na początku XXI wieku.
Francuzka Hélène Prevost - jedna z dwudziestu siedmiu kobiet, które wzięły udział w II Igrzyskach Olimpijskich, które odbyły się w 1900 roku w Paryżu. Zdobyła srebrny medal w grze pojedynczej kobiet w tenisie ziemnym. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna
Od połowy XX wieku ważną rolę w nurcie olimpizmu pełni również promocja sportu wśród osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie. Pierwszą tak zwaną letnią paraolimpiadę zorganizowano w 1960 roku w Rzymie, a zimową szesnaście lat później w mieście Ornskoldsvik w Szwecji.
Flaga, przysięga i znicz olimpijski
Z ideą olimpijską nierozłącznie związane są jej symbole. W 1920 roku na Igrzyskach Olimpijskich w Antwerpii belgijski szermierz Victor Boin po raz pierwszy złożył przysięgę olimpijską napisaną przez Coubertina. Sportowiec - w imieniu wszystkich olimpijczyków - obiecał wówczas, że będzie w sposób uczciwy uczestniczył w zawodach.
Flaga olimpijska powiewająca na wietrze podczas Igrzysk Olimpijskich, które odbyły się w 1928 roku w Amsterdamie. Źródło: NAC/Domena publiczna
Za oficjalne motto międzynarodowego ruchu olimpijskiego uznano wówczas także łacińską sentencję "Citius Altius Fortius", czyli "Szybciej, wyżej, mocniej", której autorem był przyjaciel Couberta dominikanin Henri le Didon.
W 1920 roku po raz pierwszy wciągnięto też na maszt zaprojektowaną przez francuskiego barona flagę olimpijską z charakterystycznymi pięcioma splecionymi kołami. Miały one symbolizować jedność poszczególnych kontynentów.
Olimpiada w Amsterdamie 1928 - podwójnie złote igrzyska... w sporcie i poezji
Osiem lat później natomiast na igrzyskach w Amsterdamie po raz pierwszy pojawił się znicz olimpijski. Symbolizuje on trwałość i ciągłość idei olimpijskiej, a jego obecność nawiązuje do praktykowanej przez starożytnych Greków tradycji rozpalania podczas igrzysk ognia na ołtarzu w świątyni Zeusa.
jb/jp
Podczas pracy korzystałam z artykułu badaczki Doroty Myśliwy "Kobiety na Igrzyskach Olimpijskich", który został opublikowany w publikacji zbiorowej "Kalejdoskop genderowy: w drodze do poznania płci społeczno-kulturowej w Polsce".
