W nocy z 6 na 7 listopada 1917 roku rozpoczął się w Rosji zamach stanu. W jego wyniku obalono Rząd Tymczasowy, a władzę w kraju przejęli bolszewicy z Włodzimierzem Leninem na czele. Wydarzenia te przeszły do historii jako rewolucja październikowa, ponieważ zgodnie z obowiązującym w Rosji kalendarzem juliańskim, miały miejsce w nocy z 24 na 25 października.
W trakcie dwóch dni komuniści zajęli kluczowe obiekty administracyjne w ówczesnej stolicy kraju, Piotrogrodzie, w tym Pałac Zimowy, w którym od marca 1917 roku urzędował Rząd Tymczasowy.
Jednak zdaniem historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza wydarzenia z listopada 1917 roku trudno nazwać rewolucją.
06:36 dlaczego bolszewicy zdobyli władzę w rosji (1)___2123_01_iv_tr_0-0_6a44c93b[00].mp3 Wykład historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat przyczyn rewolucji październikowej - część 1. Audycja "Szkiełko i oko" (PR, 21.05.2001)
06:11 dlaczego bolszewicy zdobyli władzę w rosji (2)___2139_01_iv_tr_0-0_6a450a99[00].mp3 Wykład historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat przyczyn rewolucji październikowej - część 2. Audycja "Szkiełko i oko" (PR, 22.05.2001)
07:53 dlaczego bolszewicy zdobyli władzę w rosji (3)___2155_01_iv_tr_0-0_6a911882[00].mp3 Wykład historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat przyczyn rewolucji październikowej - część 3. Audycja "Szkiełko i oko" (PR, 23.05.2001)
- Był to raczej przewrót zbrojny, zamach stanu. Bolszewicy nie napotkali na żaden opór. W Piotrogrodzie, w wyniku dwudniowej operacji wojskowej, w którą zaangażowane było blisko 50 tys. uzbrojonych ludzi, zginęło sześć osób. W istocie rzeczy nie było żadnych walk, tylko trochę strzelaniny na pokaz - stwierdził historyk w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.
Nie doceniono Lenina
Większego oporu nie stawiali bolszewikom ani członkowie Rządu Tymczasowego, ani przedstawiciele innych partii. W Rosji panował wówczas chaos związany z obaleniem caratu, klęskami ponoszonymi podczas I wojny światowej i niestabilnością rodzącej się demokracji.
- Uważano, że Rosja znajduje się w takiej sytuacji, że każdy kto przejmie władzę, będzie musiał ją po miesiącu czy dwóch oddać, z powodu niemożności jej sprawowania - mówił prof. Wieczorkiewicz.
Poza tym wierzono, że prawdziwi rewolucjoniści posłuchają głosu ludu i uszanują wyniki demokratycznych wyborów.
- Nie doceniono determinacji i cynizmu Lenina, który na demokratyczne ograniczenia nie zwracał zupełnie uwagi - kontynuował historyk.
Owa determinacja bolszewików zawierała się w haśle: "Zdobytej władzy nigdy nie oddamy!". Tej zawziętości i parcia na sprawowanie rządów brakowało przeciwnikom politycznym Lenina.
07:40 wiek xx - rok 1917___2511_00_iv_tr_0-0_6a433d0d[00].mp3 Przegląd wydarzeń z 1917 roku. Na temat rewolucji październikowej wypowiada się historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz. Audycja "Wiek XX" prowadzona przez Andrzeja Sowę i Wojciecha Dmochowskiego (PR, 09.10.2000)
- Lenin zwyciężył, a Rosja i świat zapłaciły za to straszliwą cenę - mówił w radiowej audycji "Wiek XX" historyk. prof. Janusz Osica.
Zmiany społeczne
Przyczyn rewolucji październikowej 1917 roku było kilka, a ich korzeni można szukać w połowie poprzedniego stulecia. To wtedy car Aleksander II wprowadził w kraju postępowe reformy, które wyznaczały początek kapitalizmu w imperium.
- W początku XX wieku Rosja pod względem rozwoju gospodarczego i przemysłowego była już krajem, który liczył się w świecie - ocenił prof. Wieczorkiewicz.
Rozwój gospodarczy niósł ze sobą także zmiany społeczne. Potrzeba poprawy losu robotników i dążenia do demokratyzacji życia w kraju doprowadziły do wybuchu rewolucji w 1905 roku. W jej wyniku car Mikołaj II powołał do życia Dumę Państwową, czyli parlament, który posiadał jedynie inicjatywę ustawodawczą. Przedstawiciele narodu obrani w demokratycznych wyborach pragnęli szerszych kompetencji, ale monarcha nie zamierzał iść na kolejne ustępstwa. To jeszcze bardziej pogłębiło kryzys w państwie.
08:49 dlaczego bolszewicy zdobyli władzę w rosji (4)___2170_01_iv_tr_0-0_6a45482f[00].mp3 Wykład historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat przyczyn rewolucji październikowej - część 4. Audycja "Szkiełko i oko" (PR, 24.05.2001)
06:37 dlaczego bolszewicy zdobyli władzę w rosji (5)___2186_01_iv_tr_0-0_6a45a1b9[00].mp3 Wykład historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza na temat przyczyn rewolucji październikowej - część 5. Audycja "Szkiełko i oko" (PR, 25.05.2001)
Rewolucja lutowa
Apogeum fatalnych nastrojów w Rosji nastąpiło podczas I wojny światowej. Imperium dało się wciągnąć do zbrojnego konfliktu, choć nie było dobrze do niego przygotowane. Kolejne porażki w walce z Niemcami, śmierć tysięcy żołnierzy, nędza, problemy z zaopatrzeniem w podstawowe towary i uleganie wpływom Grigorija Rasputina sprawiły, że Mikołaj II stracił resztki autorytetu.
Na początku marca 1917 roku (w kalendarzu juliańskim był to luty) wybuchła rewolucja lutowa, w wyniku której powołano Rząd Tymczasowy, a cara zmuszono do abdykacji. Mikołaj II zrzekł się korony, a jego brat Michał jej nie przyjął. Rosja stawała się republiką.
Jednak Rząd Tymczasowy również nie cieszył się powszechnym poparciem. Stojący na jego czele Piotr Kiereński, wbrew nastrojom społecznym, nie chciał rezygnować z udziału Rosji w I wojnie światowej. Wtedy w kraju pojawił się Lenin.
Bolszewicy w natarciu
Lenin, przywódca radykalnej, ale marginalnej partii bolszewików, od 1900 roku mieszkał w Szwajcarii. Wiosną 1917 roku za pieniądze niemieckiego sztabu generalnego, dostał się do Rosji. Został tam wysłany jako dywersant, który swoją działalnością miał wprowadzać zamęt na tyłach nieprzyjaciela.
Populistyczna agitacja bolszewików o potrzebie zakończenia działań zbrojnych trafiała na podatny grunt. Szczególnie wśród mieszkańców rosyjskiej wsi.
- Chłopi stanowili 90 proc. społeczeństwa i mieli dwa pragnienia – ziemi i pokoju. I te dwa bardzo deklaratywne hasła rzucił Lenin, nie bacząc na ich konsekwencję dla państwa - mówił prof. Wieczorkiewicz w radiowej audycji.
Bolszewicy stale zdobywali poparcie w społeczeństwie, ale nie na tyle duże, by móc objąć władzę w demokratycznych wyborach. Przejęli ją w wyniku zamachu stanu w listopadzie 1917 roku.
Lenin zgodnie z oczekiwaniami Niemców wyprowadził Rosję z wojny. Wiosną 1918 roku podpisał z państwami centralnymi porozumienie w Brześciu, w którym zrezygnował z zachodnich ziem imperium.
- Lenin poświęcił integralność państwa w pokoju brzeskim, oddał Ukrainę i Białoruś, aby tylko utrzymać władzę. Utrzymał ją, potem obronił w wojnie domowej, a następnie on i jego następcy zaczęli tę władzę rozszerzać - stwierdził prof. Wieczorkiewicz.
Czytaj także:
Terror bolszewików. Krwawa rozprawa z carską rodziną Romanowów
Zamach na Lenina początkiem czerwonego terroru
Stary porządek w nowych barwach
Zdaniem prof. Wieczorkiewicza państwo stworzone przez bolszewików nie różniło się szczególnie od caratu, a między obu państwami istniało wiele podobieństw.
- Rosja do połowy XIX wieku była państwem opartym o feudalny system produkcji. Związek Sowiecki od momentu kolektywizacji rolnictwa też przejął ten system. Rosja carska była krajem absolutystycznym, Rosja sowiecka absolutyzmem typy totalitarnego. Do połowy XIX wieku Rosja była krajem opresyjnym, który zapełniał Sybir więźniami politycznymi, a Rosja sowiecka zbudowała na Syberii imperium GUŁag. Podobnych analogii byłoby wiele - ocenił ekspert.
Bolszewicy, aby utrzymać się u władzy zrezygnowali z części terytorium, ale nigdy nie porzucili rosyjskiego imperializmu. W 1945 roku Józef Stalin ukontentowany stwierdził, że Związek Sowiecki posiada niemal dokładnie takie same granice jak Rosja carska.
Prowadzący audycję "Historia na opak" Andrzej Sowa przywołał również słowa carskiego generała Antona Denikina.
24:46 tylko jedna rewolucja rosyjska.mp3 Audycja historyczna dotycząca hipotetycznych losów Europy i świata, gdyby w Rosji miała miejsce tylko Rewolucja Lutowa i nie doszłoby do Rewolucji Październikowej. Gośćmi Andrzeja Sowy są historycy prof. Janusz Osica i prof. Paweł Wieczorkiewicz. Audycja "Szkiełko i oko" (PR, 04.05.1997)
- Już po zwycięstwie rewolucji bolszewickiej gen. Denikin oświadczył, że jakakolwiek Rosja będzie - czy totalitarna, czy demokratyczna - nigdy nie zrezygnuje z Ukrainy - mówił dziennikarz w 1997 roku.
105 lat po obaleniu caratu i ponad trzy dekady po upadku Związku Radzieckiego idea rosyjskiego imperializmu wciąż przyświeca Kremlowi.
***
Rocznica rewolucji październikowej była świętem państwowym w Związku Radzieckim. Dziś spośród wszystkich 15 republik Kraju Rad jedynie Białoruś rządzona przez reżim Aleksandra Łukaszenki wciąż kultywuję tę tradycję. W Rosji zrezygnowano z obchodów rewolucji w 2004 roku. Od tego czasu, w dniu 4 listopada Rosjanie świętują Dzień Jedności Narodowej ustanowiony na pamiątkę kapitulacji polskiej załogi na Kremlu w 1612 roku.
th
