W rumuńskiej niewoli
Gdy we wrześniu 1939 roku III Rzesza i Związek Radziecki napadły na Polskę, władze kraju zdecydowały się opuścić tereny Rzeczpospolitej. W nocy z 17 na 18 września prezydent Ignacy Mościcki, premier Felicjan Sławoj Składkowski, minister spraw zagranicznych Józef Beck i inni członkowie rządu znaleźli się w Rumunii. Nad ranem dołączył do nich Wódz Naczelny, marszałek Edward Rydz-Śmigły. Kolejnym etapem ich podróży miała być sojusznicza Francja, skąd planowano dalej kierować polskim państwem.
09:30 rumunia a polski wrzesień___234_00_iv_tr_0-0_10310407117416b0[00].mp3 O stosunkach politycznych pomiędzy Polską a Rumunią po wybuchu II wojny światowej i internowaniu polskich władz we wrześniu 1939 roku opowiadał historyk prof. Piotr Rozwadowski. Audycja Andrzeja Sowy "Rumunia a polski wrzesień" z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". (PR, 25.01.2000)
Zamiaru nie udało się zrealizować, ponieważ – mimo wcześniejszych zapewnień ambasadora Rumunii w Polsce, że rząd otrzyma w jego kraju "gościnę i prawo przejazdu" (franc. "L’hospitalite ou le droit de passage") – gabinet został niemal natychmiast internowany.
Związane było to z odmową władz RP zrzeczenia się prerogatyw państwowych, którą to decyzję próbowali na politykach wymusić Rumunii. Polskie osobistości zostały przewiezione do obozów internowania – Mościcki do Bicaz, Rydz-Śmigły do Krajowej, a pozostali członkowie rządu do Slănic.
W konsekwencji pod koniec września prezydent RP – zgodnie z postanowieniami konstytucji kwietniowej – mianował na swojego następcę Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, a sam podał się do dymisji. Rozwiązał się również gabinet gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego.
- Gdy rząd francuski nie zaakceptował kandydatury gen. Wieniawy-Długoszowskiego, nieoczekiwanie następcą Ignacego Mościckiego został Władysław Raczkiewicz – mówił historyk dr Janusz Osica w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".
06:56 władysław raczkiewicz - pierwszy prezydent polski na emigrac___3461_02_iv_tr_0-0_1080258111738bc5[00].mp3 O życiu Władysława Raczkiewicza opowiada historyk dr Janusz Osica. Audycja Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego "Władysław Raczkiewicz - pierwszy prezydent Polski na emigracji" z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków". (PR, 19.11.2002)
Głowa państwa urząd prezesa Rady Ministrów powierzyła generałowi Władysława Sikorskiego, który wkrótce powołał do życia nowy rząd. W jego składzie znalazł się między innymi Stanisław Stroński, Adam Koc, August Zaleski, Aleksander Ładoś oraz Kazimierz Sosnkowski.
18:30 ludzie niepodległości_ władysław sikorski___v2018014638_tr_0-0_1527254711730dfa[00].mp3 Sylwetkę gen. Władysława Sikorskiego przybliża historyk prof. Rafał Habielski. Audycja Katarzyny Kobyleckiej "Ludzie niepodległości. Władysław Sikorski" z cyklu "Eureka". (PR, 10.09.2018)
W ciągu pierwszych kilku miesięcy urzędowania, nowe elity rządzące skupiły się na sprawach organizacyjnych. W listopadzie 1939 roku podpisano umowę paryską – na jej mocy prezydent RP zrzekł się niektórych prerogatyw na rzecz premiera. Niedługo później utworzono również Radę Narodową Rzeczpospolitej Polskiej – substytut parlamentu. Na jego czele stanął Ignacy Jan Paderewski. Przystąpiono także do formowania Polskich Sił Zbrojnych – udało się wówczas utworzyć między innymi Samodzielną Brygadę Strzelców Podhalańskich, której dowódcą został gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko.
Rząd Sikorskiego zaangażował się również w budowę struktur Podziemnego Państwa Polskiego - w listopadzie 1939 roku powołał do życia Związek Walki Zbrojnej, który w lutym 1942 roku przemianowano na Armię Krajową. Na czele ZWZ stanął przebywający w Paryżu gen. Kazimierz Sosnkowski. Na ziemiach polskich reprezentowało go dwóch wojskowych - dowodcą obszaru okupacji niemieckiej był gen. Stefan Rowecki, a sowieckiej gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski. Organizacja zajmowała się szkoleniem oficerów i gromadzeniem broni.
06:16 armia krajowa___4403_01_iv_tr_0-0_99018981173d62c[00].mp3 O historii i działalności Armii Krajowej mówił historyk dr Janusz Osica. Audycja Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego "Armia Krajowa" z cyklu "Kronika polska". (PR, 02.12.2001)
Wielka Brytania, Czechosłowacja i Związek Walki Zbrojnej
Wiosną 1940 roku III Rzesza rozpoczęła ofensywę na froncie zachodnim. W czerwcu kapitulacja Francji stawała się coraz bardziej realna, więc rząd Rzeczpospolitej Polskiej musiał się ewakuować z kraju. Postanowiono skorzystać z zaproszenia premiera Winstona Churchilla i na nową siedzibę wybrać Londyn.
20 czerwca 1940 roku premier Sikorski, prezydent Raczkiewicz i pozostali członkowie rządu opuścili Francję i udali się do Anglii. Niemalże od razu przystąpiono do ponownego formowania Polskich Sił Zbrojnych. W tym celu 5 sierpnia 1940 roku Polacy podpisali z Brytyjczykami umowę wojskową, na mocy której utworzono między innymi 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową generała Stanisława Sosabowskiego.
Rozpoczęto również rozmowy z czechosłowackim rządem na uchodźstwie, który powstał w Wielkiej Brytanii w 1940 roku z inicjatywy Edvarda Beneša. Ambitne plany premiera Sikorskiego zakładały utworzenie po wojnie federacji państw w Europie Środkowej, w której prym miała wieść Polska. Czechosłowacja natomiast miała dominować w kwestiach gospodarki. Rozmowy zakończyły się sukcesem i 11 listopada przedstawiciele obu krajów podpisali stosowną deklarację. Zamysłu Sikorskiego - z powodu agresywnej powojennej polityki Związku Radzieckiego - nigdy nie udało się wcielić życie.
Kolejną inicjatywą rządu Sikorskiego było powołanie w 1940 roku Delegatury Rządu na Kraj, będącej tajnym naczelnym organem administracyjnym w okupowanej Polsce. Na jej czele stanął Cyryl Ratajski.
06:37 państwo podziemne___4395_01_iv_tr_0-0_98962321173498c[00].mp3 Jak wyglądało Polskie Państwo Podziemne? Historię jego powstania i strukturę przedstawił historyk dr Janusz Osica. Audycja Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego "Państwo podziemne" z cyklu "Kronika polska". (PR, 01.12.2001)
Kontrowersyjne decyzje generała Sikorskiego
Ważnym momentem dla rządu RP na uchodźstwie było podpisanie 30 lipca 1941 roku układu Sikorski-Majski ze Związkiem Radzieckim. Po ataku III Rzeszy na ZSRR w czerwcu 1941 roku, Wielka Brytania niemal od razu zadeklarowała chęć zawarcia sojuszu z Rosjanami. W konsekwencji musiała zostać także uregulowana sprawa polsko-rosyjska. Pertraktacje prowadzone pod czujnym okiem angielskim zaowocowały podpisaniem przez Władysława Sikorskiego i przedstawiciela ZSRR Iwana Majskiego, traktatu przywracającego stosunki dyplomatyczne pomiędzy państwami. Niedługo później Rosjanie wydali dekret o amnestii dla Polaków więzionych w Związku Radzieckim.
W listopadzie na terenie ZSRR utworzono także armię polską, zwaną - od imienia dowódcy - Armią Andersa.
Decyzje Sikorskiego spotkały się ze sprzeciwem ze strony innych członków polskiego rządu. Gabinet pogrążył się w kryzysie - wielu ministrów podało się do dymisji, a Rada Narodowa została rozwiązana.
Sytuacja znacząco pogorszyła się, gdy niemiecka prasa opublikowała informację o znalezieniu grobów polskich oficerów w Katyniu. Winą za masowe morderstwo obarczono - jak się później okazało słusznie - ZSRR. Rząd RP zwrócił się z prośbą do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie sprawy. W efekcie Związek Radziecki zerwał kontakty dyplomatyczne z Polską.
Wydaje się, że od tego momentu gabinet zaczął odgrywać coraz mniejszą rolę na arenie polityki międzynarodowej. Polacy nie chcieli naprawić swoich kontaktów z ZSRR, na co naciskała Wielka Brytania. Gdy 4 lipca 1943 roku w katastrofie lotniczej na Gibraltarze zginął gen. Sikorski, a nowym premierem został Stanisław Mikołajczyk, alianci zupełnie przestali się liczyć z rządem RP. W 1945 roku sojusznicy wycofali poparcie dla gabinetu emigracyjnego, a za oficjalną reprezentację Polski uznali Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej na czele, którego stał Stanisław Mikołajczyk. Dwa lata później rozwiązano polskie jednostki wojskowe.
Stało się jasne, że rząd na uchodźstwie jest już jedynie instytucją fasadową. Mimo to gabinet istniał do 1990 roku - został rozwiązany, gdy nowym prezydentem Rzeczpospolitej został Lech Wałęsa.
jb
