Edward Dziewoński i Andrzej Daniłowicz w katalogu osób inwigilowanych przez SB

Wśród osób inwigilowanych przez organy represji PRL znalezione zostały wpisy dotyczące aktora, reżysera i satyryka Edwarda Dziewońskiego oraz jednego z pierwszych zawodowych polskich kaskaderów filmowych Andrzeja Daniłowicza – poinformowało biuro prasowe Instytutu Pamięci Narodowej.

Edward Dziewoński, Warszawa 1992 r.

Foto: Forum

Odrzucił współpracę z SB

Edward Dziewoński był rozpracowywany przez Urząd Bezpieczeństwa od końca lat 40. Służby PRL obserwowały go, w 1954 roku złożono mu ofertę współpracy, jednak odrzucił ją.

"W latach 1960-1969 aktor był jednym z figurantów rozpracowania o kryptonimie "Filmowcy", prowadzonego przez Departament II MSW na jednego z reżyserów filmowych, który w 1958 r. uciekł do Republiki Federalnej Niemiec" - podał IPN.

Dziewoński pojawił się także w donosach jednego z tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa. Informator donosił, że "aktor podczas wyjazdu do USA wielokrotnie publicznie krytykował sytuację polityczną w kraju, naśmiewając się z organizacji prasy, radia, i telewizji". Funkcjonariusze SB przeprowadzili potem rozmowę ostrzegawczą z aktorem.

"Z zapisów ewidencyjnych w kartotece Biura Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wynika, że w latach 1962-1989 Edward Dziewoński był wielokrotnie inwigilowany i fotografowany przez funkcjonariuszy Biura Bezpieczeństwa MSW z powodu kontaktów z dyplomatami ambasad krajów kapitalistycznych w Warszawie" - podał IPN.

Edward Dziewoński był aktorem, reżyserem i satyrykiem. Urodził się 16 grudnia 1916 roku w Moskwie. Studia aktorskie ukończył w 1939 roku na Wydziale Aktorskim Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Zadebiutował w 1945 roku na scenie łódzkiego Teatru Syrena. Karierę filmową rozpoczął w 1946 roku na planie filmu "Zakazane piosenki".

Był twórcą działającego w latach 1965-1975 "Kabaretu Dudek". Grał również w telewizyjnym "Kabarecie Starszych Panów" oraz kabaretach "Szpak" i "Wagabunda". Był związany m.in. z Teatrem Narodowym, Współczesnym, Ateneum. Występował również w założonym przez siebie Teatrze Kwadrat. W jego dorobku znajduje się kilkadziesiąt produkcji filmowych. Wystąpił m.in. w "Eroice" Andrzeja Munka oraz popularnych serialach: "Wojnie domowej", "Czterdziestolatku" i "Wielkiej miłości Balzaka". Był także reżyserem wielu adaptacji dla Teatru TV. Aktor zmarł 17 sierpnia 2002 r. w Warszawie.

Daniłowicz na celowniku SB

Andrzej Daniłowicz urodził się 19 listopada 1953 roku w Laskach. Po ukończeniu szkoły zawodowej pracował jako spawacz w Stoczni Szczecińskiej. W klubie Gryf Szczecin i Orle Łódź trenował judo. Był jednym z pierwszych polskich kaskaderów zawodowych. W filmie debiutował na planie "Na niebie i na ziemi" (1973) w reżyserii Juliana Dziedziny.

W czerwcu 1976 roku SB rozpoczęła jego inwigilację. Po ogłoszeniu przez premiera Jaroszewicza drastycznej podwyżki cen podstawowych produktów żywnościowych w wielu miastach Polski doszło do protestów i strajków robotniczych, na które władze zareagowały represjami. Bezpieka uznała, że Daniłowicz, pracujący wówczas w łódzkiej "Elcie", był jednym z inicjatorów strajku. W ramach sprawy o kryptonimie "Model" objęto go rozpracowaniem i zwolniono dyscyplinarnie z pracy.

Według informacji IPN jego nazwisko umieszczono go w "Wykazie warchołów, chuliganów i demagogów zakłócających porządek w zakładach pracy ujawnionych w okresie 25.06.1976 -02.07.1976". 20 sierpnia 1976 roku materiały dotyczące Daniłowicza złożono do archiwum pod sygnaturą 04937/II, a w 1989 roku zniszczono.

Pod koniec lat 70. Daniłowicz nie mógł znaleźć pracy i był zmuszony do powrotu do zawodu kaskadera filmowego. W ciągu kolejnych lat pracował przy kilkudziesięciu filmach oraz jako epizodysta. Do najbardziej znanych filmów przy których pracował należą: "Przypadek" Krzysztofa Kieślowskiego, "Kronika wypadków miłosnych" Andrzeja Wajdy, "Vabank" i "Seksmisja" Juliusza Machulskiego oraz "Akademia Pana Kleksa" i "Podróże Pana Kleksa" Krzysztofa Gradowskiego. Pracował także na planie seriali "Jan Serce", "Lalka" i "Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy". Z zawodu kaskadera musiał wycofać się przedwcześnie w 1986 roku z powodu obrażeń odniesionych na planie filmowym.

Dotychczas w katalogach IPN zostały zamieszczone informacje o około 20 tysiącach osób rozpracowywanych przez organa bezpieczeństwa PRL, o 110 tys. funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego oraz o 33 tys. osób na kierowniczych stanowiskach partyjnych i państwowych PRL.

***

Czytaj także:

Edward Dziewoński - w kabarecie urodzony

Kabaret "Dudek" - przedwojenny mistrzowski humor w realiach PRL

PAP Maciej Replewicz/im