70:49 wiesław chrzanowski___46_09_ii_tr_1-5_007af28d[00].mp3 Gawęda wspomnieniowa Wiesława Chrzanowskiego. Audycja z cyklu "Zapiski ze współczesności" przygotowana przez Joannę Szwedowską (PR, 5-9.01.2009)
Wiesław Chrzanowski przyszedł na świat dokładnie 100 lat temu, 20 grudnia 1923 roku, w Warszawie w rodzinie inteligenckiej o tradycjach niepodległościowych. Jego dziadek brał udział w powstaniu styczniowym. Ojciec, po którym otrzymał imię, był naukowcem i politykiem związanym z Narodową Demokracją. Wiesław senior dwukrotnie wchodził w skład rządu II RP, ponadto był wykładowcą na Politechnice Warszawskiej, a nawet pełnił funkcję rektora tej uczelni.
Z tego względu Chrzanowscy, jak inne podobne im rodziny wykładowców Politechniki, mieszkali w tzw. Domu Profesorów zlokalizowanym przy ul. Koszykowej 75. Sąsiadami Wiesława juniora były więc dzieci innych naukowców, w tym zasłużeni w czasie okupacji członkowie Szarych Szeregów Tadeusz Zawadzki "Zośka" i Anna Smoleńska.
W latach 30. XX wieku należał do harcerstwa i podobnie jak ojciec skłaniał się ku poglądom narodowym, nastawionym opozycyjnie wobec rządów sanacji. W tym czasie swoją przyszłość wiązał z literaturą lub teatrem, którymi był zafascynowany, jednak realizację wszelkich planów uniemożliwił wybuch II wojny światowej.
Działalność konspiracyjna
W czasie okupacji niemieckiej niemal natychmiast przystąpił do pracy konspiracyjnej. W 1940 roku wstąpił do związanej z ruchem narodowym organizacji Młodzież Wielkiej Polski.
- Raz na tydzień była zbiórka, jeden tydzień szkolenie wojskowe, drugi tydzień ideowo-polityczne - opowiadał w audycji Polskiego Radia Wiesław Chrzanowski.
Mimo koszmaru wojny nie zaniedbał swojej edukacji. Uczęszczał na tajne komplety, zdał maturę, a nawet ukończył studia prawnicze. Był redaktorem podziemnego pisma "Młoda Polska" oraz prezesem tajnego Koła Prawników Studentów Uniwersytetu Warszawskiego.
W maju 1944 roku ukończył podchorążówkę z bardzo dobrym wynikiem.
- Było nas chyba 101, a ja zająłem trzynastą lokatę. Ze strzelania byłem kiepski. Później się okazało, że miałem daleko idący astygmatyzm - wspominał.
Udział w Powstaniu Warszawskim
Wiesław Chrzanowski przystąpił do Powstania Warszawskiego w batalionie AK "Harnaś". W audycji Polskiego Radia wspominał o zamieszaniu, jakie panowało 1 sierpnia 1944 roku, gdy nie dotarł do niego rozkaz o mobilizacji.
- Przyszła wiadomość, że mam przetransportować granaty z ulicy Złotej na Kopernika. Dowodziłem już wtedy drużyną. Jak przechodziliśmy przez Nowy Świat, to już trwała strzelanina - opowiadał o pierwszym dniu walki powstańczej. - Wrażenie było takie, że ludzie w otwartych oknach stali i bili brawo. To było pierwszy dzień. Przy końcu było wręcz odwrotnie.
Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny
W pierwszych dniach września został postrzelony w nogę. Mimo rany postanowił wziąć udział w dalszych walkach na Powiślu, ale komendant odcinka, do którego się zgłosił, nie chciał go przyjąć do swojego oddziału.
- Powiedział, że oddziały zmobilizowane zamierzają się przebić i opuścić Warszawę, więc co im po takim inwalidzie. Wtedy moi krewni dali mnie cywilne ubranie i wyszedłem - mówił w Polskim Radiu Wiesław Chrzanowski.
Trafił do obozu przejściowego dla ludności cywilnej w Pruszkowie, z którego wkrótce udało mu się zbiec.
Skazany za próbę "obalenia ustroju Polski Ludowej"
Po wojnie Wiesław Chrzanowski pozostał wierny swoim poglądom. Przeciwstawiał się narzuconemu Polsce komunistycznemu systemowi. Kilkukrotnie podejmował nieudane próby ucieczki z kraju.
Był założycielem i prezesem Chrześcijańskiego Związku Młodzieży związanego ze Stronnictwem Pracy, redagował pismo "Wszechpolak", nawiązujące do tradycji przedwojennej Młodzieży Wszechpolskiej, a także współpracował z "Tygodnikiem Warszawskim", organem kurii metropolitarnej. Wiesław Chrzanowski zajmował się również organizacją kursów katolickiego wychowania dla młodzieży.
- Całe to środowisko polemizowało z marksizmem. Oni nie zgadzali się na to, żeby na ziemiach polskich katolicyzm i tradycja narodowa były nieobecne. Chcą w formie legalnej dyskutować o tym, jaki będzie kształt przestrzeni publicznej - tłumaczył w audycji Polskiego Radia historyk prof. Jan Żaryn.
23:37 wiesław chrzanowski dziedzictwo i pamięć.mp3 O Wiesławie Chrzanowskim opowiada historyk prof. Jan Żaryn. Audycja "Eureka" prowadzona przez Dorotę Truszczak (PR, 19.04.2022)
W związku z ugruntowywaniem się nowej władzy działalność ta stawała się coraz bardziej utrudniona. W lipcu 1948 roku Wiesław Chrzanowski i jego współpracownicy zostali aresztowani.
- Oskarżenie było takie, że my dążyliśmy do stworzenia masowego ruchu katolicko-narodowego, który przy pomocy burżuazyjnych armii anglosaskich miał siłą obalić ustrój Polski Ludowej. Zresztą ja twierdzę, że myśmy wykonali swoje zadanie, tylko zawiodły armie anglosaskie - żartował w audycji z 2008 roku Wiesław Chrzanowski.
Za swoją działalność został skazany na osiem lat pozbawienia wolności. Wyrok odbywał w Warszawie, Wronkach i w Rawiczu. Ostatecznie więzienie opuścił w 1954 roku.
- Po tych pięciu latach i kilku miesiącach siedzenia, mając 182 centymetry wzrostu, ważyłem 54 kilogramy - wspominał.
W 1956 roku w okresie odwilży został zrehabilitowany.
Działacz opozycyjny
Choć ukończył studia i odbył aplikację adwokacką w 1960 roku, przez ponad 20 lat kolejni ministrowie sprawiedliwości sprzeciwiali się wpisaniu go na listę adwokatów. W tym okresie Chrzanowski pracował m.in. jako pomocnik radcy prawnego w spółdzielniach spożywców, następnie w Centralnym Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego oraz w Spółdzielczym Instytucie Badawczym.
- W latach 70. stał się postacią szalenie ważną, jeśli chodzi o odradzanie się nowoczesnej myśli narodowo-demokratycznej. Polityka czynna to dla Wiesława Chrzanowskiego było bardzo istotne hasło, zgodnie z którym nie można samemu oddać pola wrogowi. Trzeba być aktywnym, ale jednocześnie realistycznym, czyli widzieć potencjalne zwycięstwa, a nie tylko poszukiwać wzniosłych porażek - mówił prof. Jan Żaryn.
W dalszym ciągu blisko współpracował z Kościołem katolickim, był m.in. członkiem zespołu informacyjnego prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego. Od 1982 roku rozpoczął pracę na Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, na którym przez wiele lat wykładał prawo.
Wiesław Chrzanowski związany był także z opozycją demokratyczną. Wspierał NSSZ "Solidarność", był współautorem pierwszego projektu statutu organizacji, a jako adwokat reprezentował "Solidarność" w postępowaniu rejestracyjnym.
- Pozostawał jednocześnie w dużej polemice z tzw. lewicą solidarnościową, Bronisławem Geremkiem, Jackiem Kuroniem. Z punktu widzenia Chrzanowskiego ruch społeczny "Solidarności" powinien opierać się na zasadach chrześcijańskich nauki Kościoła - tłumaczył prof. Jan Żaryn.
Był także przeciwnikiem pójścia na kompromis z władzą komunistyczną i kontestował obrady Okrągłego Stołu.
Polityk w III RP
Wiesław Chrzanowski był jednym z założycieli powstałego w 1989 roku Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego i pierwszym prezesem tej partii, którą kierował przez pięć lat.
- W latach dziewięćdziesiątych chciał ewidentnie tego powrotu do prawdziwej przedwojennej Polski, jeśli chodzi o jej charakter narodowy - mówił w audycji z 2022 roku prof. Jan Żaryn.
W roku 1991 Wiesław Chrzanowski został ministrem sprawiedliwości w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego, a w latach 1991-1993 pełnił funkcję Marszałka Sejmu.
Znalazł się na tzw. liście Macierewicza, która przedstawiała byłych tajnych współpracowników Służby Bezpieczeństwa. Ostatecznie oskarżenia przeciwko Chrzanowskiemu nie potwierdziły się i w 2000 roku został prawomocnie uwolniony przez Sąd Lustracyjny z zarzutu współpracy z SB.
Zasiadał w Senacie (1997-2001), a następnie wycofał się z aktywnego życia politycznego. Zmarł 29 kwietnia 2012 roku.
th
