Walka z komunistami
George Marshall po raz pierwszy przedstawił ten plan 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvarda. Był on następstwem, ogłoszonej w marcu 1947 roku przez prezydenta, tzw. doktryny Trumana, która była skierowana przeciwko globalnej ekspansji komunizmu i ZSRR. Chodziło o powstrzymywanie tych wpływów we Włoszech i Francji, jak również w Europie Wschodniej, gdzie komuniści albo już zdobyli władzę, albo do tego zmierzali.
Stany Zjednoczone zdawały sobie sprawę, że bez poprawy sytuacji gospodarczej w krajach zrujnowanych działaniami wojennymi trudno będzie walczyć z komunistami.
– Jest rzeczą logiczną, że Stany Zjednoczone powinny uczynić wszystko, co leży w ich mocy, by pomóc w przywróceniu światu normalnego zdrowia gospodarczego, bez czego nie może być mowy o równowadze politycznej i zapewnieniu pokoju – mówił 5 czerwca 1947 George Marshall. – Nasza polityka jest wymierzona nie przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy doktrynie, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, rozpaczy i chaosowi.
Po ogłoszeniu przez Stany Zjednoczone propozycji gospodarczej dla Europy, na 12 lipca 1947 zaplanowano zorganizowanie międzynarodowej konferencji przygotowawczej w Paryżu. Udział w niej zaproponowano większości państw europejskich, zaproszenia wysłano do Warszawy, Pragi, Belgradu i Moskwy.
09:48 plan marshalla___4960_96_iv.mp3 Plan Marshalla - audycja z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Polska". (PR, 13.11.1996)
Odmowa polskiego rządu
Pierwsza reakcja polskiego rządu i premiera Józefa Cyrankiewicza była pozytywna. Jednak w ciągu następnych kilku dni rząd zmienił swoje stanowisko. Stało się to pod wpływem nacisków Kremla. O tym, kto pojedzie, a kto nie pojedzie, zdecydował minister spraw zagranicznych ZSRR, Wiaczesław Mołotow.
9 lipca 1947 premier Józef Cyrankiewicz odmówił wyjazdu polskiej delegacji do Paryża, motywując to troską rządu zarówno o bieżące, jak i trwałe interesy państwowe.
– Mołotow zdecydował, że delegacje Polski, jak również Czechosłowacji i Jugosławii do Paryża nie pojadą, ponieważ plan Marshalla w oczach Kremla był próbą ingerencji w sprawy wewnętrzne państw należących do sfery wpływów radzieckich – mówił historyk prof. Wojciech Roszkowski w audycji Polskiego Radia z 1996 roku.
Konsekwencje odmowy
Rezygnacja z planu Marshalla kosztowała Polskę bardzo dużo. Kraje Europy Zachodniej, które go przyjęły, otrzymały kredytowe dostawy towarów amerykańskich w wysokości pomiędzy 1,5 miliarda (Niemcy) a 3 miliardami ówczesnych dolarów (Wielka Brytania).
Według prof. Wojciecha Roszkowskiego Polska dostałaby znacznie mniej, ale wciąż byłby to bardzo poważny zastrzyk przyspieszający proces odbudowy gospodarczej kraju. A dokonywana była ona siłami wewnętrznymi, środkami zniszczonej Polski, zrujnowanych przez wojnę obywateli, w wyniku drenażu społeczeństwa, które świadczyło na odbudowę w stopniu znacznie większym, niż to było konieczne, gdyby przyjąć plan Marshalla.
– Trudno dokładnie w tej chwili odtworzyć tok rozumowania Cyrankiewicza, Minca i innych osób odpowiedzialnych za politykę gospodarczą w Polsce – mówił prof. Wojciech Roszkowski. – Czy oni liczyli koszty odmowy planu Marshalla? Należy sądzić, że w momencie, kiedy przyszła decyzja polityczna z Moskwy, przestali zaprzątać sobie tym głowę.
Zapaść gospodarcza kraju
Historycy gospodarczy mogą dziś właściwie tylko stawiać hipotezy, "co by było, gdyby" i jakiego rodzaju straty Polska poniosła. Społeczeństwo poinformowano o odrzuceniu planu Marshalla przy pomocy komunikatu rządowego, który brzmiał bardzo enigmatycznie. Troska o interesy państwa wyglądała bardzo dziwnie, ale cenzura i terror polityczny, który narastał w kraju, właściwie uniemożliwiały artykułowanie publiczne wątpliwości z tym związanych.
W trakcie realizacji planu Marshalla, rozpoczętej w 1948 roku, rząd Stanów Zjednoczonych przeznaczył na pomoc dla krajów europejskich 17 miliardów dolarów, z czego wykorzystano 13,5 miliarda. Najwięcej na amerykańskiej pomocy skorzystały: Wielka Brytania, Francja, Włochy i Niemcy Zachodnie.
Zaoferowane przez USA wsparcie ekonomiczne odniosło zamierzony skutek. Udało się odbudować zachodnioeuropejską gospodarkę na tyle, że wkroczyła ona na drogę rozwoju. Wyrazem tego było utworzenie 22 września 1947 roku Europejskiej Organizacji Współpracy (OEEC). Ofensywa komunistycznej ideologii została skutecznie zahamowana.
mk/im
