Historia

"Judenraty były raczej zakładnikami niż reprezentantami społeczeństwa"

Ostatnia aktualizacja: 23.10.2024 05:40
85 lat temu, 23 października 1939 roku, Niemcy wydali urzędowy komunikat o utworzeniu w Warszawie Rady Starszych Gminy Żydowskiej (Judenratu) pod przewodnictwem inż. Adama Czerniakowa.
Gmach Gminy Żydowskiej przy ul. Grzybowskiej 2628, do sierpnia 1942 siedziba warszawskiego Judenratu.
Gmach Gminy Żydowskiej przy ul. Grzybowskiej 26/28, do sierpnia 1942 siedziba warszawskiego Judenratu.Foto: Wikimedia Commons/dp

Judenraty miały działać na zasadzie odseparowanych od siebie, ściśle kontrolowanych przez Niemców samorządów. Do ich zadań należeć miała realizacja przymusu pracy Żydów, organizacja przesiedleń do gett, administrowanie i utrzymywanie porządku w dzielnicach żydowskich, organizowanie pomocy społecznej, zaś po 1942 roku – organizowanie kontyngentów deportacyjnych do obozów zagłady.

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

- Judenraty były raczej zakładnikami niż reprezentantami społeczeństwa żydowskiego – oceniał dr Marcin Urynowicz, historyk IPN. Zobacz i posłuchaj całej wypowiedź:

W miastach powyżej dziesięciu tysięcy mieszkańców składały się z 24 radnych, spośród których wybierany był przewodniczący (w praktyce zwykle wyboru dokonywali okupanci, narzucając skład rady i jej przewodniczącego).  

Usystematyzowanie spraw związanych z kontrolą nad społecznością żydowską było jednym z priorytetów Niemców rządzących okupowaną Polską. Już 21 września 1939 roku szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Reinhard Heydrich wydał rozkaz utworzenia żydowskich "Rad Starszych". 18 listopada 1939 podobne rozporządzenie wydał z kolei Generalny Gubernator Hans Frank.

- Wywiązała się sytuacja swoistej dwuwładzy nad ludnością żydowską. Z jednej strony chciały ją kontrolować organy bezpieczeństwa, a z drugiej – cywilna niemiecka władza administracyjna także aspirowała do tej kontroli – wyjaśniał dr Marcin Urynowicz. – Z jednej strony Żydzi byli kluczowym punktem ideologicznym, który pozwalał wykazać się przed włodarzami III Rzeszy.  

Adam Czerniakow

Na czele warszawskiego Judenratu stanął Adam Czerniakow. Przedwojenny rajca miejski i prezes Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie był zasymilowanym Żydem – nie posługiwał się nawet językiem jidysz, a w swoim gabinecie powiesił portret Józefa Piłsudskiego.

Choć Czerniakow nie cieszył się szacunkiem zamkniętych w getcie Żydów, próbował chronić swoich współbraci przed panującą nędzą, głodem i chorobami. Opiekował się najbiedniejszymi. Walczył o równy podział dóbr. Wiele troski poświęcał też sprawom szkolnictwa. Opieką otaczał życie kulturalne. Wszelkimi sposobami starał się podnieść poziom życia w getcie.

Z pozostawionego przez Czerniakowa dziennika wiemy, że przywódca Judenratu łudził się, że jego działalność doprowadzi do ocalenia chociażby części warszawskich Żydów. Gdy w 1942 roku Niemcy rozpoczęli wywózki do obozów zagłady, Czerniakow odebrał sobie życie. "Żądają ode mnie, bym własnymi rękoma zabijał dzieci własnego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć" – zanotował w liście do żony.

Wielka akcja likwidacyjna

- Po wielkiej akcji wysiedleńczej Judenrat stracił resztki dotychczasowego autorytetu. Zrozumiano, że Niemcy się z nim nie liczą – wskazywał dr Marcin Urynowicz.

Opinię o Judenracie pogarszał jeszcze fakt, że nominalnie podlegała jej Żydowska Policja Porządkowa. Owiana złą sławą formacja wykazywała się przerażającą gorliwością we współpracy z Niemcami podczas wielkiej akcji wysiedleńczej.

bm

Czytaj także

Getto warszawskie. Niemcy zakończyli wielką akcję likwidacyjną

Ostatnia aktualizacja: 21.09.2024 05:45
21 września 1942 roku Niemcy, w ramach tak zwanej "Aktion Reinhard", zakończyli likwidację warszawskiego getta. W czasie jej trwania ponad 250 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tysięcy. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Czerniaków. "Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć"

Ostatnia aktualizacja: 23.07.2024 05:45
Do ostatniego dnia swojego życia łudził się. Nie wierzył, by Niemcy zdecydowali się na całkowite wyniszczenie Żydów. W ostatnim liście do żony napisał: "Żądają ode mnie, bym własnymi rękoma zabijał dzieci własnego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Archiwum Ringelbluma - niezwykłe świadectwo Zagłady

Ostatnia aktualizacja: 03.08.2024 05:43
Żydowski historyk Emmanuel Ringelblum skrupulatnie notował sytuację w warszawskim getcie podczas II wojny światowej. Dzięki jego staraniom w 1940 roku powstało jedno z najważniejszych źródeł dokumentujących Zagładę. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Gęsiówka". Obóz koncentracyjny w środku Warszawy

Ostatnia aktualizacja: 11.06.2024 05:46
81 lat temu, 11 czerwca 1943 roku, Reichsführer SS Heinrich Himmler wydał rozkaz o utworzeniu na terenie ruin getta warszawskiego obozu koncentracyjnego - Konzentrationslager Warschau, zwanego potocznie "Gęsiówką".
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Walka garstki z wieloma". Powstanie w getcie warszawskim

Ostatnia aktualizacja: 19.04.2024 05:57
"Powstanie w getcie warszawskim […] zostanie zapisane w historii jako walka garstki z wieloma, wojna dobra ze złem. W dziejach narodu żydowskiego zryw ten traktowany jest jako sprzeciw wobec niemieckiego mechanizmu zbrodni, który unicestwił sześć milionów Żydów" - napisał Mosze Arens w książce "Flagi nad gettem. Rzecz o powstaniu w getcie warszawskim".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Apogeum zaplanowanej zagłady Żydów, czyli akcja "Reinhardt"

Ostatnia aktualizacja: 16.03.2024 05:55
82 lata temu rozpoczęła się akcja "Reinhardt", czyli zaplanowana przez niemieckich nazistów zagłada Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W nocy z 16 na 17 marca 1942 roku Niemcy rozpoczęli likwidację lubelskiego getta, wysyłając pierwsze transporty Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Powstanie w getcie warszawskim. Walka o godną śmierć

Ostatnia aktualizacja: 19.04.2024 06:00
19 kwietnia 1943 roku wydarzyło się w getcie to, czego Niemcy się spodziewali. Dwa dni wcześniej do władz niemieckich dotarły informacje o tym, że w getcie coś się szykuje.
rozwiń zwiń