Historia

Układ Piłsudski-Petlura. Razem przeciwko bolszewikom

Ostatnia aktualizacja: 21.04.2023 06:00
103 lata temu Polska podpisała porozumienie z Ukraińską Republiką Ludową. Dokument ustalał granicę między państwami, a jego dopełnieniem była konwencja zakładająca wspólną walkę przeciwko zagrożeniu ze strony Armii Czerwonej. Dla Marszałka był to jeden z fundamentów jego planu budowy nowego ładu w Europie Środkowej.
Symon Petlura i Józef Piłsudski w Winnicy
Symon Petlura i Józef Piłsudski w WinnicyFoto: Domena publiczna

W kwietniu 1920 front toczącej się od ponad roku wojny polsko-bolszewickiej ustabilizował się na linii rzek Berezyny i Dźwiny. Polacy mogli cieszyć się względnym spokojem, ale mieli świadomość, że na horyzoncie dziejów zbierają się czarne chmury i kolejne miesiące przyniosą ostateczną rozgrywkę z bolszewikami. W tych trudnych dniach zagrożenie bolszewickie zbliżyło do siebie Polaków i Ukraińców poróżnionych do  niedawna konfliktem o Lwów.

Młoda ukraińska państwowość uzyskana w wyniku rozkładu imperium rosyjskiego w czasie I wojny światowej musiała borykać się z niezliczonymi problemami. Przez dwa lata trwał okres scalania się różnych tworów państwowych, które w końcu utworzyły Ukraińską Republikę Ludową. W państwie panowała anarchia. Część kraju zajmowały wojska Antona Denikina, "białego" rosyjskiego generała. Poważne wpływy zaczęli zyskiwać bolszewicy, którzy walkę z Denikinem potraktowali jako pretekst do agresji na Ukrainę. Niemały zamęt w ogólnym chaosie wprowadzał też Nestor Machno, który na południowym wschodzie państwa utworzył swoje własne anarchistyczne państwo – wrogie zarówno bolszewikom, "białym", jak i Dyrektoriatowi.

Federacja z ukraińskim odpowiednikiem

Umowa z Ukrainą była dla Piłsudskiego elementem budowy nowego, powojennego ładu w Europie Środkowowschodniej w oparciu o koncepcję federacyjną. Marszałek chciał odbudować Rzeczpospolitą w jej jagiellońskim kształcie – jako połączone ścisłym sojuszem Polskę, Wielkie Księstwo Litewskie i Ukrainę, a być może także Białoruś.

Symon_petlura 663.jpg
Symon Petlura - niespełniona nadzieja Ukrainy

Na realizatora ukraińskiej części swojego planu Piłsudski wybrał Symona Petlurę, prezesa Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej, który przejął pełnię władzy w URL po tym, jak poprzedni rząd został skompromitowany utraceniem Kijowa na rzecz bolszewików.

- Są liczne analogie w jego życiu z życiem Piłsudskiego. Pierwsza jest taka, że Petlura przesuwał się na prawo w Ukraińskiej Rewolucyjnej Partii, a więc, tak jak Piłsudski, na skrzydło narodowe. Obaj zaczynali jako dziennikarze – wyjaśniał prof. Adam Dobroński w programie z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Ukraina".


Posłuchaj
08:25 symon petlura___2515_98_iv_tr_0-0_1031482032c7c009[00].mp3 Audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Ukraina". (PR, 11.09.1998)

 

Wyprawa kijowska

24 kwietnia do układu dołączona została konwencja wojskowa zakładająca wspólną walkę przeciwko bolszewikom.

- Umowa została podpisana w ostatnich godzinach przed rozpoczęciem ofensywy. Wojska były przygotowane. Rozkazy wydane. Tymczasem polsko-ukraińskiej umowy wojskowej nie było. Pamiętam doskonale tę noc na zamku warszawskim, kiedy ustalaliśmy tekst konwencji. Podpisaliśmy ją dopiero nad ranem, tuż przed wyruszeniem wojsk - wspominał Wacław Jędrzejewicz, wówczas oficer sztabowy. Posłuchaj jego wspomnień.

Posłuchaj
21:48 Jędrzejewicz o podpisaniu ugody.mp3 Wspomnienia Wacława Jędrzejewicza o podpisaniu polsko-ukraińskiego porozumienia. (RWE, brak daty)

 

Ofensywa zza Zbrucza przeprowadzona została siłami polskimi wspomaganymi przez oddziały wierne Petlurze. Sprzymierzone siły z łatwością pokonały wojska 12 i 14 Armii bolszewickiej. 3 maja pierwszy polski oddział wkroczył do Kijowa… zdobycznym tramwajem.


Posłuchaj
28:04 symon petlura, ataman wojsk wielkiej ukrainy 1918-1920___1714_03_iv_tr_0-0_1081409832c846cd[00].mp3 Audycja Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku" poświęcona postaci Symona Petlury. (PR, 5.03.1995)

 

Płonne nadzieje

Polakom i Ukraińcom nie było dane długo cieszyć się z sukcesu. Gdy bolszewicy uporali się z armiami "białych" generałów, ich głównym celem stało się poniesienie płomienia rewolucji na Zachód, jak napisał później w swoim rozkazie Michaił Tuchaczewski: "po trupie białej Polski". Pierwszym etapem tego założenia było przerzucenie 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego na Zachód. Pierwszym celem Konarmii był Kijów, z którego Petlura musiał się wycofać na początku czerwca 1920 roku.

Kliknij w obrazek i dowiedz się, jak przebiegała wojna polsko-bolszewicka:

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

Odwrót spod Kijowa uświadomił Piłsudskiemu nie tylko militarne zagrożenie ze strony Konarmii. Przebieg wyprawy osłabił zapał Marszałka do tworzenia planów państwowotwórczych na Ukrainie. Zamiast spodziewanego entuzjazmu, wojska polskie wzbudzały na prowincji najczęściej obojętność, czasem także wrogość. Ludność Ukrainy była zmęczona targającymi te ziemie od sześciu lat wojnami. Świeże były też wspomnienia niedawnego konfliktu z Polakami o Lwów.

- Dla wielu Ukraińców wejście wojsk Piłsudskiego było powrotem "panów" – oceniał prof. Włodzimierz Mędrzecki, który w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" wcielił się w rolę oskarżyciela Petlury.


Posłuchaj
14:42 symon petlura___3372_01_iv_tr_0-0_1081113532c6f268[00].mp3 Spór o postać Symona Petlury prowadzą w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" prof. Włodzimierz Mędrzecki i dr hab. Grzegorz Motyka. (PR, 19.09.2001)

 

"Ja was przepraszam…"

Mimo fiaska operacji kijowskiej, wojska Petlury walczyły ramię w ramię z polską armią w dobie bitwy warszawskiej. Choć dopełniony bitwą niemeńską sukces był ogromny, to Polska nie mogła sobie pozwolić na przedłużający się konflikt z bolszewicką Rosją – nieprzyjaciel dysponował nieograniczonym potencjałem ludzkim, a wysiłek wojenny pożerał ponad połowę budżetu odrodzonego kraju. Sam Piłsudski też utracił siłę do bronienia swojej federacyjnej koncepcji. Wszystko to złożyło się na wynik pertraktacji pokojowych w Rydze. Brali w niej udział przedstawiciele Polski z jednej i Rosji bolszewickiej oraz marionetkowej Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Ludowej z drugiej strony. Rząd URL i jego interesy pominięto. To oznaczało fiasko ukraińskich dążeń państwowych na 80 lat.

Petlura pozostał przez trzy lata na politycznej emigracji w Polsce, później wyjechał na Zachód. Jego wojska zostały internowane na terenie Polski. 15 maja 1921 roku Ukraińców odwiedził Józef Piłsudski. Z ust Marszałka padły wówczas słowa: "Ja was przepraszam, panowie, ja was bardzo przepraszam, tak nie miało być".

bm

Czytaj także

Wojna polsko-ukraińska 1918-1919

Ostatnia aktualizacja: 01.11.2020 05:35
Trwający osiem miesięcy konflikt między odrodzoną Rzeczpospolitą, a dążącymi do niepodległości Ukraińcami położył się cieniem na stosunkach między oboma narodami w okresie II RP.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tadeusz Rozwadowski. Współautor sukcesu bitwy warszawskiej

Ostatnia aktualizacja: 18.10.2023 05:46
Był jednym z najwybitniejszych dowódców dwudziestolecia. Po zwycięskiej bitwie warszawskiej, drogi jego i Józefa Piłsudskiego rozeszły się. Generał i Marszałek stanęli po przeciwnych stronach barykady podczas zamachu majowego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tajemnica Cudu nad Wisłą

Ostatnia aktualizacja: 15.08.2015 15:30
W sierpniu roku 1920 na przedpolach Warszawy rozegrała się bitwa, która przesądziła o zachowaniu przez Polskę niepodległości. Batalia przekreśliła także plan ekspansji rewolucji bolszewickiej na Europę Zachodnią. W Polskim Radiu 24 Michał Szukała z Muzeum Historii Polski mówił, co zdecydowało o zwycięstwie Wojska Polskiego nad Wisłą i co mogło grozić Europie w przypadku polskiej przegranej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

104 lata temu Józef Piłsudski otrzymał stopień Marszałka Polski

Ostatnia aktualizacja: 19.03.2024 05:55
19 marca 1920 roku na prośbę Ogólnej Komisji Weryfikacyjnej Józef Piłsudski przyjął stopień Pierwszego Marszałka Polski. Oficjalna uroczystość wręczenia buławy marszałkowskiej odbyła się dopiero po zwycięskiej wojnie polsko-bolszewickiej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Traktat ryski. Prof. Kornat: prowadziliśmy dyplomację eksperymentalną

Ostatnia aktualizacja: 18.03.2024 05:58
- W Rydze wynegocjowaliśmy tyle, ile się dało w ówczesnych warunkach. Nigdy nie jest tak, że jedna strona osiąga sto procent założonych celów. Pokój był kompromisowy - oceniał traktat ryski prof. Marek Kornat, sowietolog, historyk z Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Józef Piłsudski. Mówimy niepodległość, myślimy Piłsudski

Ostatnia aktualizacja: 05.12.2023 06:00
Wąsaty jegomość w wysłużonej maciejówce i bystrym spojrzeniem łypiącym spod krzaczastych brwi - żadna inna sylwetka nie zrosła się w zbiorowej pamięci Polaków z wydarzeniami z listopada 1918 roku bardziej niż on.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Od "Niech żyje wolna Ukraina!" do "Panowie, ja was bardzo przepraszam". Piłsudski i relacje polsko-ukraińskie

Ostatnia aktualizacja: 24.02.2024 06:00
"Polska i Ukraina przeżyły ciężką niewolę. Oba te kraje należą do tych, na których panował stały terror. Już dziecko uczono tutaj, aby trzymało na uwięzi swe myśli. Niewola i prześladowanie były stałym udziałem obydwu krajów. Wolna Polska nie może być istotnie swobodną, dopóki naokoło panuje wciąż hasło niewolniczego poddawania woli narodowej przy przemocy terroru" - oznajmił Józef Piłsudski 17 maja 1920 roku w Winnicy, podczas trwania polsko-ukraińskiej ofensywy przeciwko Armii Czerwonej.
rozwiń zwiń