154 lata temu, 13 stycznia 1870 roku, urodził się Jędrzej Moraczewski, inżynier, poseł, minister robót publicznych, działacz socjalistyczny i pierwszy premier niepodległej Polski.
Kariera zawodowa czy polityczna?
Wywodził się z rodziny o tradycjach niepodległościowych. Przyszedł na świat w wielkopolskim Trzemesznie, ale wraz z rodzicami przeprowadził się do Lwowa, w którym przyszło mu dorastać. Tam też rozpoczął studia inżynierskie na miejscowej politechnice.
Jeszcze na studiach rozpoczął działalność polityczną. Pierwsze kroki stawiał w tajnej organizacji studenckiej Bratnia Pomoc, która zajmowała się samokształceniem w duchu niepodległościowym. Niedługo później związał się z ruchem socjalistycznym i w 1893 roku wstąpił do Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, która pięć lat później zmieniła nazwę na Polską Partię Socjalno-Demokratyczną Śląska Cieszyńskiego i Galicji. Ugrupowanie za cel stawiało odbudowę państwa polskiego, ale o ustroju socjalistycznym.
Jędrzej Moraczewski początkowo łączył dochodową pracę inżyniera na budowach kolejowych z działalnością polityczną. Sytuacja zmieniła się w 1907 roku, kiedy wystartował w wyborach do austriackiej Rady Państwa.
– Był wziętym inżynierem i mógł pracować w zawodzie, a jednak następuje moment, kiedy decyduje się na kandydowanie do parlamentu austriackiego i pełen akces w ruch socjalistyczny – mówił dr Mikołaj Mirowski w audycji Polskiego Radia z 2020 roku. – Dzięki temu będzie się różnił od socjalistów z zaboru rosyjskiej, którzy byli rewolucjonistami i podkładali bomby. On ma sznyt parlamentarny i to też ma znaczenie.
23:23 ROZPRUWACZ [PR24]PR24 (mp3) 17 luty 2020 23_35_48.mp3 – Bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, postać barwna. Rewolucjonista, człowiek o niespokojnym sercu – mówił o Jędrzeju Moraczewskim dr Mikołaj Mirowski w audycji Jakuba Moroza z cyklu "Rozpruwacz kulturalny". (PR, 17.02.2020)
Zaufany człowiek Piłsudskiego
W tym czasie rozpoczęła się znajomość Moraczewskiego z przebywającym w Galicji Józefem Piłsudskim, która w dużym stopniu wpłynęła na ich dalsze życie. Moraczewski miał umożliwić Piłsudskiemu sprawne poruszanie się pomiędzy zaborami dzięki paszportowi poselskiemu. – Wiązała go z Piłsudskim tradycja powstania styczniowego – wyjaśniał dr Mikołaj Mirowski. – Piłsudskiemu bardzo zależało, żeby mieć dobre kontakty z socjalistami w Galicji i dzięki temu rozwijać działalność legalną.
Józef Piłsudski - zobacz serwis specjalny
Moraczewski po wybuchu I wojny światowej wstąpił do I Brygady Legionów Polskich. Z początku brał udział w walkach frontowych, ale Komendant uznał, że będzie o wiele bardziej przydatny jako oficer zajmujący się działalnością polityczną.
Po kryzysie przysięgowym w 1917 roku i uwięzieniu Piłsudskiego w twierdzy Magdeburgu Moraczewski wszedł w skład przywódców tajnego Konwentu Organizacji A, który kierował stronnictwem piłsudczykowskim i Polską Organizacją Wojskową.
Na początku listopada 1918 roku jako minister komunikacji współtworzył działający w Lublinie pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Miał on jednak zbyt lewicowy charakter, wobec czego po powrocie Piłsudskiego do Warszawy został rozwiązany. Misja utworzenia nowego rządu została powierzona Jędrzejowi Moraczewskiemu.
Rząd Moraczewskiego
– Moraczewski miał być postacią, która miała pogodzić różne siły polityczne w kraju. Miał być do przyjęcia również przez oponentów Polskiej Partii Socjalistycznej, czyli Narodową Demokrację – stwierdzał dr Mikołaj Mirowski.
Wbrew oczekiwaniom piłsudczyków rząd Moraczewskiego nie został zaakceptowany jako rozwiązanie kompromisowe, dlatego też przetrwał jedynie do stycznia 1919 roku. Pomimo krótkiego czasu urzędowania zdołano jednak wprowadzić wiele reform, które okazały się kluczowe dla dalszego życia politycznego niepodległej Polski.
Polska Niepodległa. Serwis specjalny
Rząd Moraczewskiego przygotował ustawę wyborczą i ordynację, dzięki której możliwe było rozpisanie pierwszych wybory do Sejmu Ustawodawczego na 26 stycznia 1919 roku. Co więcej, ordynacja wyborcza wprowadzała czynne i bierne prawo wyborcze dla kobiet, co było dość postępowym rozwiązaniem.
Ważną reformą rządu Moraczewskiego było również wprowadzenie reform socjalnych, takich jak ustanowienie ośmiogodzinnego dnia pracy i ubezpieczenia chorobowego lub zalegalizowanie związków zawodowych i prawa do strajków. Te rozwiązania zostały podtrzymane do końca istnienia II Rzeczpospolitej.
– Reformy socjalne, które sygnował gabinet Moraczewskiego to była klasyka socjalistyczna, która była skuteczną szczepionką przeciwko bolszewikom – stwierdził dr Mikołaj Mirowski w audycji Polskiego Radia z 2020 roku.
Rząd Jędrzeja Moraczewskiego – pierwszy gabinet Polski niepodległej
Zawsze u boku Piłsudskiego
Po dymisji ze stanowiska premiera Moraczewski już nigdy nie wrócił na tak wysokie stanowisko, choć nie oznacza to, że udał się na polityczną emeryturę. W następnych latach pozostał prominentną postacią w Polskiej Partii Socjalistycznej, sprawował nawet urząd wicemarszałka Sejmu.
– Jego drogi z socjalistami rozchodzą się wraz z zamachem majowym w 1926 roku. Moraczewski bardziej czuł się związany z Piłsudskim niż z większością socjalistów, którzy co prawda na początku poparli zamach majowy, ale później bardzo szybko dostrzegli autorytarne ciągoty marszałka i przeszli do opozycji – powiedział dr Mikołaj Mirowski.
W 1928 roku dołączył do partii PPS dawna Frakcja Rewolucyjna, która grupowała lewicowych piłsudczyków. Moraczewski nie skupiał się na karierze politycznej, a podobnie jak we wcześniejszych latach swojego życia na pracy merytorycznej, między innymi jako minister robót publicznych. Jego pozycja była jednak mocno związana z marszałkiem Józefem Piłsudskim, wobec czego po jego śmierci Moraczewski został odsunięty się na bok życia publicznego.
Zmarł 5 sierpnia 1944 roku w Sulejówku. Jego śmierć została spowodowana trafieniem odłamku z pocisku artyleryjskiego.
sa
