Doczesne prochy generała Stanisława Kopańskiego, działacza emigracyjnego podpułkownika Stefana Eichlera oraz ich małżonek zostały sprowadzone do Polski z Wielkiej Brytanii. 6 grudnia 2023 roku po mszy żałobnej sprawowanej w Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie szczątki zasłużonych polskich oficerów oraz Janiny Kopańskiej i Felicji Eichler zostały złożone na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Szlify oficerskie
Stanisław Kopański urodził się 19 maja 1895 roku w Petersburgu. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w Petersburskim Instytucie Dróg i Komunikacji. W 1916 roku powołano go do rosyjskiej armii. Ukończył Oficerską Szkołę Artylerii w Petersburgu i został wysłany na front niemiecki.
Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji wstąpił do I Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W listopadzie 1918 roku Kopański rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. Brał udział w walkach o Lwów, a w kwietniu 1919 roku uczestniczył w wyprawie gen. Edwarda Rydza-Śmigłego na Wilno, w której czasie został ciężko ranny i stracił oko. Po kilku miesiącach powrócił do służby i został mianowany dowódcą szkoły podoficerskiej artylerii konnej w Warszawie.
Od września 1919 roku do października 1920 roku walczył na froncie bolszewickim w składzie 1 dywizji kawalerii gen. Juliusza Rómmla. Po zakończeniu działań wojennych kontynuował przerwane studia na Politechnice Warszawskiej, uzyskując dyplom inżyniera dróg i mostów.
03:23 Oswobodzenie Wilna w roku 1919 Relacja gen. Stanisława Kopańskiego z walk o Wilno w 1919 roku (RWE, brak daty)
Studia zagraniczne
W kwietniu 1924 roku Stanisław Kopański rozpoczął kurs dowódców dywizjonów w Szkole Artylerii w Toruniu. Po jego zakończeniu został wykładowcą balistyki i zastępcą dyrektora nauk w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. W 1925 roku odbył półroczny staż w Fontainebleau we francuskiej Szkole Artylerii. W latach 1927-1929 kontynuował studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu.
Po powrocie do Polski pracował w Oddziale III (operacyjnym) Sztabu Generalnego w referacie obrony przeciwlotniczej. W maju 1930 roku objął funkcję dowódcy dywizjonu 6 pułku artylerii ciężkiej we Lwowie. W czerwcu 1932 roku został ponownie przeniesiony do Oddziału III Sztabu Generalnego na stanowisko kierownika samodzielnego referatu. Na początku 1935 roku został mianowany zastępcą dowódcy Broni Pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych.
Od maja 1937 do września 1938 roku Kopański dowodził 1 pułkiem artylerii motorowej w Stryju. Następnie skierowano go na sześciomiesięczny kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy Wyższej Szkole Wojennej.
Gen. Marian Kukiel we wstępie do wspomnień Kopańskiego podkreślał jego "piękną przeszłość bojową", "wspaniałą reputację" oraz wysokie wykształcenie techniczne. "Przez staże dowódcze i zagraniczne – pisał gen. Kukiel – obeznał się jak mało kto z zagadnieniami nowoczesnej wojny, ze stanem sił zbrojnych naszych sprzymierzeńców zachodnich i ich myślą taktyczną i operacyjną".
13 marca 1939 roku Stanisław Kopański został powołany na stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Głównego. W tym czasie uzyskał awans na stopień pułkownika dyplomowanego.
Wojna obronna 1939 roku
W czasie wojny obronnej w 1939 roku pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. 18 września, dzień po sowieckiej agresji na Polskę, przekroczył granicę rumuńską. Oceniając kampanię wrześniową pisał: "Kampanii nie mogliśmy wygrać bez silnej ofensywy sprzymierzonych sił zachodnich w przewidzianym umową terminie. Przy innym planie wojny, bardziej dostosowanym do naszych skromnych sił, może byśmy mogli w tym terminie (około 20 września) być w nieco lepszej sytuacji operacyjnej, niż to miało miejsce. Może by więc nie doszło jeszcze do wystąpienia Rosji przed ofensywą Zachodu".
W audycji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa tłumaczył natomiast:
- Analizując sprawność narzędzia wojennego, można stwierdzić, że element żołnierski był dobry, ale na jego wykorzystaniu zaciążyły ujemnie usterki organizacyjne. Spowodowały one, że mimo posiadania żołnierza nieustępującego niemieckiemu pod względem jego wartości, wojsko nasze jako całość było narzędziem mniej sprawnym niż wojsko niemieckie - słyszymy w audycji.
04:21 Kopański o kampanii 1939 rwe.mp3 Generał Stanisław Kopański ocenia przyczyny klęski Polski we wrześniu 1939 roku. Fragment ankiety radiowej przeprowadzonej w 1959 roku (RWE, 2.10.1988)
Gdy tylko Kopański przedostał się do Francji, w tworzonej tam Armii Polskiej powierzono mu funkcję szefa Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa. Od kwietnia 1940 roku był organizatorem i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich najpierw w Syrii, a następnie w Palestynie. W 1940 roku uzyskał awans na stopień generała brygady.
09:19 Przywódcy na wygnaniu przemawiają do Kraju (cz.27) Wspomnienia gen. dywizji Stanisława Kopańskiego - z lata 1940 r., kiedy w Syrii dowodził Samodzielną Brygadą Karpacką (RWE, brak daty)
Obrona Tobruku
Od sierpnia do grudnia 1941 roku - na czele brygady - brał udział w heroicznej obronie Tobruku, a później w walkach pościgowych o Gazalę i Bardię.
W swoich wspomnieniach pisał: "Główną cechą żołnierza Brygady Karpackiej było poczucie dumy narodowej, wyrosłe na tle głębokiego przywiązania do wolności. Wpłynął na to fakt, że żołnierz ten szedł do Brygady jako ochotnik. (...) żołnierz Brygady od rozpoczęcia kampanii wrześniowej przez dwa i pół roku żył ustawicznie w ruchu i niebezpieczeństwie. Wyrobił się on na zawodowego żołnierza pustynnego, niezdradzającego nigdy kompleksu niższości wobec wroga ani wobec sprzymierzeńców. (...) Brygada Karpacka walczyła jako pierwsza wielka jednostka polska po klęsce wrześniowej w Polsce i pogromie Francji".
Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej gen. Stanisław Kopański przebywał do lipca 1943 roku.
09:38 Relacja gen. Stanisława Kopańskiego na temat bitwy o Tobruk Relacja gen. Stanisława Kopańskiego - b. dowódcy Brygady Strzelców Karpackich - na temat przebiegu bitwy o Tobruk w styczniu i lutym 1941 roku. Audycja opracowana przez Tadeusza Piszczkowskiego (RWE, 9.12.1961)
Śmierć gen. Sikorskiego
We wrześniu 1942 roku objął dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, której podstawę stanowiła dowodzona przez niego wcześniej brygada. Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej gen. Kopański mianowany został szefem Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Płk Leon Mitkiewicz, zastępca szefa sztabu Naczelnego Wodza w latach 1941-1943, oceniając gen. Kopańskiego pisał: "Bezwzględnie uczciwy, porządny i szczery człowiek, doskonały fachowiec wojskowy (...), ale jednocześnie nie bardzo wyrobiony politycznie (...) i przesadnie ostrożny, posunięty do skrajności".
Polscy o nierze na frontach II wojny wiatowej - zobacz serwis historyczny
Historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz, charakteryzując gen. Kopańskiego jako szefa Sztabu Naczelnego Wodza, zwracał uwagę, że: "Dostrzegano również zbytnią ustępliwość i czołobitność generała wobec Brytyjczyków, z którymi nie miał bliższych kontaktów ze względu na nieznajomość języka".
"Kopański – dodaje prof. Wieczorkiewicz – w swej pracy ograniczał się do ram ściśle wojskowych, starając się, dopóki było to możliwe, lojalnie współpracować zarówno z Naczelnym Wodzem, jak i premierem".
Gen. Stanisław Kopański w rozmowie z premierem Stanisławem Mikołajczykiem. 1944 r. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Żołnierz wygnany
W 1944 roku gen. Kopański uzyskał awans na stopień generała dywizji. Po zakończeniu wojny był Generalnym Inspektorem Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (w latach 1947-1949). Za przynależność do wspomnianego korpusu został w 1946 roku pozbawiony przez władze komunistyczne w Polsce obywatelstwa polskiego.
Gen. Kopański zamieszkał pod Londynem. Do końca życia czynnie działał w środowisku kombatantów. W latach 1970-1972 był członkiem Rady Trzech. Pozostawił po sobie dwa tomy wspomnień: "Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939" (Londyn 1965) i "Wspomnienia wojenne 1939-1946" (Londyn 1961).
Zmarł w Londynie wiosną 1976 roku. Pochowany został na cmentarzu Northwood, na którym spoczywa wielu polskich pilotów, w tym uczestników bitwy o Anglię.
W ciągu swojego życia został odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari kl. IV i V, Orderem Polonia Restituta kl. I i IV, dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Więcej wspomnień gen Stanisława Kopańskiego na stronie RADIA WOLNOŚCI
pd/PAP/th
