Przypadek Kaspara Hausera

Pojawił się nie wiadomo skąd, jakby był z innej planety. W ręku trzymał trudne do odczytania i zrozumienia listy. Na posterunku policji napisał jedno nazwisko: ”Kaspar Hauser”.

Rysunek wykonany przez Kaspara Hausera. 1829. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Stadtarchiv Ansbach

Historię Kaspara Hausera przypomniał Andrzej Zajączkowski w audycji ”Kształt człowieczeństwa” nadanej w kwietniu 1984 roku. Gościem programu był doc. dr Andrzej Jakubik .
- Postać, a zarazem mit Kaspara Hausera możemy nazwać skandalem egzystencji - mówił autor programu. - Jednostka rzucona w absurdalny świat społeczny nie umie się w nim odnaleźć i dlatego przez całe swoje życie, krótkie i tragiczne, skazana jest na walkę z otoczeniem - wyjaśnia.

Egzemplum na skalę świata

Kaspar Hauser - tajemniczy znajda - początkowo nie mógł narzekać na brak zainteresowania. Dosłownie cała Norymberga odwiedzała wieżę, w której został osadzony. Z jego bełkotu trudno było coś wywnioskować; na większość pytań odpowiadał niezrozumiale: ”nie wiem albo nie mogę powiedzieć”.
Wreszcie z rozmaitych jego, często pozostających ze sobą w sprzeczności, wypowiedzi ułożono względnie spójną wersję biografii.

Nz.: "Kaspar Hauser" - repr. fot. portretu Johanna Georga Laminita (1775-1848). Wikimedia Commons/dp

Skazany na samotność
Okazało się, że chłopiec od urodzenia miał przebywać w kompletnej izolacji, odcięty od świata, uwięziony w piwnicy, w specjalnie wykopanym w ziemi schowku. Żywił się chlebem i wodą, bawił zaś dwoma drewnianymi konikami. Nie wychodził na zewnątrz, nie wstawał, nie chodził, siedział na ziemi, spał na słomie, nie umiał prawie mówić, pisać, czytać, trudność sprawiało mu nawet poruszanie się i chodzenie. Nie znał żadnych konwencji społecznych, religijnych i towarzyskich.
Uspołecznić, dostosować, wyedukować
Andrzej Zajączkowski i doc. dr Andrzej Jakubik w rozmowie zwrócili uwagę na dramat człowieka trafiającego w otoczenie, którego nie rozumie i które jego też nie potrafi zaakceptować, bo jest inny, nie przystaje do ”cywilizowanego świata”.
- Ci ludzie, którzy po raz pierwszy widzą Kaspara Hausera, zamykają go w więzieniu - słyszymy w audycji. - To jest znamienne. Dlatego, że jest inny, dlatego, że oni nie są przygotowani na tego rodzaju osobowość, nie są przygotowani na tego rodzaju wrażliwość - dodają eksperci.
- Zadziałał mechanizm obronny społeczności - stwierdził doc. dr Andrzej Jakubik. - Pojawił się ktoś nie taki jak wszyscy, indywidualność. Więc jaka jest pierwsza reakcja? Uwięzić, sprawdzić, czy taki ktoś może w ogóle z nami przebywać. A druga reakcja: eksperymentować na nim, spróbować go przystosować do tych norm, zwyczajów, zasad, edukacji społecznej, które my uznajemy za najbardziej wartościowe i obowiązujące - dodał.
Przypadek Kaspara Hausera był swoistą próbą dla ówczesnego społeczeństwa. Jedni chcieli go przystosować do istniejących norm, inni uważali, że trzeba go całkowicie odrzucić.

Nz.: Grób Kaspara Hausera na cmentarzu w Ansbach. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Tomasz Kamiennik
Inny, czyli jaki?
Kim jestem? Skąd przychodzę? Dokąd idę? - to pytania, które poprzez dzieje Kaspara Hausera dotykają zagadki istnienia ludzkiego.
- On jest przykładem dwóch krańcowości, dwóch sytuacji ekstremalnych - mówił gość audycji. - Z jednej strony jest wyrazem tęsknoty społeczeństwa do człowieka natury, jakby powiedział Jean-Jacques Rousseau: ”człowieka dzikiego, dobrego”. A z drugiej strony tęsknoty do tego, żeby wszyscy byli do siebie podobni, przystosowani.
11 grudnia 1833 roku Kaspar Hauser został potajemnie wywabiony z domu i śmiertelnie zraniony nożem. Zmarł trzy dni później, zabierając swą tajemnicę do grobu.  
Zagadka Kaspara
Jego wychowawca napisał: ”Ten człowiek narodził się dopiero będąc dorosłym. Hauser był namiastką człowieka, bez rozumu, bez mowy, niecywilizowany jak ktoś, kto spadł z innej planety. Dopiero, gdy trafił niespodziewanie w nowe otoczenie, rozwijać się zaczęło się w nim to, co spontanicznie ludzkie. A gdy został zamordowany, zaczęto w nim szukać jakiejś deformacji. Nikt wtedy nie spostrzegł, że deformacja ta tkwiła w społeczeństwie, które chce mierzyć wszystkich jedną miarą”.
Pochowano go na wiejskim cmentarzu, stawiając nagrobek, który głosił ”Tu spoczywa Kaspar Hauser, zagadka swoich czasów. Narodził się w nieznanych okolicznościach, jego śmierć owiana jest tajemnicą”. Posłuchaj historii Kaspara Hausera.

bs