Archeolodzy badają przeszłość Libanu. Szczególnie obiecujące wykopaliska są prowadzone na miejscu starożytnego miasta Tyr.
Libański Sur
Starożytny Tyr to obecnie Sur w południowym Libanie. W starożytności było to fenickie miasto, które obecnie stało się popularnym miejscem turystycznym. W mieście znajduje się wiele zabytków i ruin, w tym np. rzymski hipodrom, dzięki którym Tyr został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego w 1979 roku.
W jednej z dzielnic Suru zwanej Al Mina można dzisiaj zwiedzać ruiny Tyru z okresu grecko-rzymskiego. Właśnie w Al Mina koncentrują się prace archeologiczne francuskiego zespołu archeologów, który niedługo skończy pierwszy sezon wykopalisk. Sur, jak i całe terytorium dzisiejszego Libanu, miało bardzo burzliwą historię sięgającą odległej starożytności, stąd badacze wciąż natrafiają na nowe relikty starożytnych kultur na tym obszarze.
Fenickie miasto portowe
W starożytności Tyr mieścił się na wyspie. Było to dokładnie w tym samym miejscu, gdzie znajduje się współczesny Sur. Wyspa została połączona z lądem jeszcze w starożytności za sprawą Aleksandra Wielkiego, który zbudował groblę by łatwiej oblegać miasto. Wcześniej wyspa, na której znajdował się Tyr, była potężnie ufortyfikowana i niedostępna od strony lądu. Naprzeciwko Tyru, na wybrzeżu, znajdowało się miasto zwane Uszu (później Palajtyros), które właściwie było przedmieściami Tyru. Choć Józef Flawiusz wspomina, że pomiędzy dwoma miastami dochodziło do konfliktów, to na ogół Uszu podlegało Tyrowi, który czerpał olbrzymie zyski z handlu morskiego i zaopatrywał się we wszystkie potrzebne surowce w Uszu.
Nie jest znana dokładna data powstania Tyru. W źródłach historycznych pojawia się najwcześniej w XIV wieku p.n.e., w korespondencji władcy Tyru, Abi-Milku, z egipskim faraonem Echnatonem. Abi-Milku wspomina w listach o toczącym się konflikcie z Sydonem, konkurencyjnym miastem fenickim i z zagrażającym Tyrowi państwem Amurru w Syrii. Korespondencja ta jest częścią tzw. Listów z Amarny, czyli tabliczek zapisanych pismem klinowym, które odnaleziono w Amarnie w Egipcie, stolicy Echnatona.
W pierwszym tysiącleciu p.n.e. feniccy kupcy z Tyru docierali do najdalszych rejonów Morza Śródziemnego. W starożytności Tyr był znany głównie dzięki produkcji purpury, którą handlowali feniccy kupcy. Purpurowe szaty były towarem luksusowym, zarezerwowanym tylko dla władców. W najważniejszych miejscach na wybrzeżu Morza Śródziemnego Fenicjanie pozakładali kolonie. Najsłynniejszą kolonię fenicką w zachodniej części Morza Śródziemnego, Kartaginę, według legendy założyła w IX wieku p.n.e. Dydona, albo Elissa, księżniczka z Tyru, która stała się królową nowo założonego miasta.
Burzliwe dzieje
Fortyfikacje i umieszczenie miasta na wyspie czyniło go trudnym do zdobycia. Gdy Aleksander Wielki udał się na swoją wyprawę na podbój Persji, obległ także Tyr, który nie zechciał mu się podporządkować. Oblężenie trwało siedem miesięcy aż w końcu miasto padło w 332 roku p.n.e. W celu zdobycia Tyru Aleksander nie tylko kazał wybudować flotę, która miała odciąć miasto od zaopatrzenia dostarczanego drogą morską, ale wybudował groblę, która pozwoliła atakującym podejść pod same mury wyspy. Później osad z pobliskich rzek zatrzymywał się na grobli, stąd Tyr przestał być wyspą i zyskał stałe połączenie z lądem. Po śmierci Aleksandra miasto w końcu dostało się pod panowanie Seleukosa, który zdobył władzę nad większością azjatyckich posiadłości Macedończyka. Wraz z przybyciem do Fenicji rzymskiego wodza Pompejusza Wielkiego w 64 roku p.n.e., także i Tyr stał się posiadłością Rzymu. W rękach rzymskich miasto pozostało aż do VII wieku n.e., gdy Arabowie podbili większość Bliskiego Wschodu.
Chrześcijanie znów zdobyli Tyr w 1124 roku, gdy krzyżowcy przybyli na Bliski Wschód i założyli tu swoje państwa. Tyr był ważnym miastem w Królestwie Jerozolimy i siedzibą arcybiskupów. Gdy w 1187 roku Jerozolima została zdobyta przez Saladyna, stolicą Królestwa Jerozolimy stał się właśnie Tyr. Potem stolicę przeniesiono do Akki. Gdy Mamelukowie zdobyli Akkę w 1291 roku, także i Tyr dostał się pod panowanie muzułmanów, by następnie, tak jak stało się z większością terenów Bliskiego Wschodu, stać się częścią Imperium Otomańskiego. W 1920 roku Tyr, współczesny Sur, został włączony do niepodległego państwa libańskiego.
Francuskie wykopaliska
Jak podał 1 listopada Ali Badawi, szef Generalnego Zarządu Starożytności w Sur, zespół francuskich archeologów z Uniwersytetu w Lyonie, rozpoczął w tym roku pierwszy etap wykopalisk w rejonie południowego portu Tyru. - Wykopaliska są skoncentrowane w dwóch głównych miejscach wewnątrz dzielnicy Al-Mina, gdzie znajdują się ruiny w Tyrze - powiedział Badawi.
Obok odkrycia pozostałości po starożytnych kulturach, archeologowie pragną dotrzeć do śladów zabudowy z okresu średniowiecza, szczególnie okresu krucjat. Francuzi liczą, że uda się im odnaleźć grób Fryderyka, arcybiskupa Tyru i kanclerza królestwa (żyjącego w latach 1164-1174), który to grobowiec miał mieścić się pod katedrą, która znajdowała się w nadbrzeżnym pasie miasta. Obecnie ruiny katedry znajdują się w niewielkiej odległości od Al-Mina. Po kościele tym, pod wezwaniem Świętego Krzyża, zostały jedynie fundamenty i granitowe kolumny. Katedrę zbudowano w XII wieku, a pod nią i wokół znajduje się sieć rzymskich i bizantyjskich dróg. Ponoć niedaleko znajdowała się także świątynia Melkarta, starożytnego fenickiego boga i patrona Tyru.
Jak dodaje Badawi, „niemiecki zespół archeologów przybył do tego miejsca w poszukiwaniu grobu Fryderyka w XIX wieku, ale nie znalazł niczego”. Natomiast zespół francuski równolegle szuka także śladów rzymskiego amfiteatru, który miał się znajdować w okolicy. Szef francuskiego zespołu archeologicznego, doktor Pierre-Louis Gatier z CNRS (Centre National de la Recherche Scientifique – francuskie Narodowe Centrum Badań Naukowych) powiedział, że w ciągu ostatniego sezonu odnaleziono mur, który mógł być jednym z murów katedry. Francuscy archeolodzy pracują także nad zidentyfikowaniem ceramiki, którą znaleźli na miejscu. Gatier dodał, że jego zespół zakończy tegoroczny sezon w ciągu kilku najbliższych dni, ale będzie kontynuował wykopaliska w przyszłym roku. Praca tego zespołu archeologicznego jest częścią szerszego projektu Generalnego Zarządu Starożytności mającego na celu identyfikację okresów historycznych reprezentowanych na tym stanowisku.
Rzymski grobowiec
W ramach prac koordynowanych przez Generalny Zarządu Starożytności w Sur odbywają się także wykopaliska w innych częściach południowego Libanu. Ostatnio na przykład podjęto badania w wiosce Kfarsir w pobliżu Nabatieh. Pod koniec października znaleziono tam grotę zawierającą siedem grobów. Ali Badawi powiedział, że wstępne badania pokazały, że groby pochodzą z okresu rzymskiego i bizantyjskiego. „Naszą opinię opieramy na fakcie, że pomiędzy IV i VI wiekiem n.e. ludzie w tym regionie praktykowali chrześcijaństwo, które łączyło się z chowaniem zmarłych bez biżuterii i drogocenności” - powiedział.
Groby te zostały odkryte w trakcie prac budowlanych, gdy duża skała przeszkodziła buldożerowi wykonującemu prace przygotowawcze pod budowę. Po kilku próbach usunięcia skały, robotnicy odkryli, że jest to kamień zasłaniający wejście do groty zawierającej siedem grobów. Wtedy nakazano wstrzymanie prac budowlanych. Odkryte w grocie szczątki ludzkie będą przebadane w laboratorium, by ustalić dokładną datę i przyczynę śmierci. Niedługo także rozpoczną się regularne prace archeologiczne w grocie.
Tytus Mikołajczak
