Historia

26 września

Ostatnia aktualizacja: 26.09.2011 00:00
Rząd komunistyczny pozbawił najwyższych dowódców Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie polskiego obywatelstwa.
Gen. Stanisław Maczek jako dowódca 1 Dywizji Pancernej w czasie II wojny światowej
Gen. Stanisław Maczek jako dowódca 1 Dywizji Pancernej w czasie II wojny światowejFoto: fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

1946 - Rada Ministrów pozbawiła obywatelstwa polskiego generałów Władysława Andersa, Antoniego Chruściela, Stanisława Kopańskiego i Stanisława Maczka oraz 72 innych oficerów; oficjalnym powodem było stworzenie Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w Anglii. 65. rocznica

Pozostałe wydarzenia:

1629 - W Altmarku Polska i Szwecja podpisały na 6 lat rozejm, w wyniku którego Inflanty pozostały przy Szwecji. Rozejm zakończył wojnę polsko-szwedzką toczoną w latach 1626-1629.

1754 - Urodził się Joseph Louis Proust, francuski chemik, który odkrył prawo stosunków stałych. Przyczyniło się to do sformułowania przez Daltona prawa stosunków wielokrotnych oraz teorii atomistycznej. Badał różne produkty żywnościowe, wyodrębnił z winogron cukier gronowy, odkrył leucynę, udowodnił, że metale mogą tworzyć z tlenem i siarką więcej niż jeden związek. (zm. 05.05.1826)  

1815 - Rosja, Austria i Prusy podpisały w Paryżu układ o "Świętym Przymierzu" w obronie zasad legitymizmu i porządku politycznego przyjętego na kongresie wiedeńskim, kończącym wojny napoleońskie.

1849 - Urodził się Iwan Pawłow, rosyjski fizjolog, laureat nagrody Nobla w dziedzinie medycyny. (zm. 27.02.1936)  

1886 - Urodził się Archibald Vivian Hill, angielski fizjolog i biofizyk, laureat nagrody Nobla w 1922 roku za odkrycia związane z ciepłem wytwarzanym przez mięśnie. (zm. 1977)

1886 - Urodził się Archibald Vivian Hill, angielski fizjolog i biofizyk; profesor uniwersytetów w Londynie i Manchesterze, członek Royal Society. W pracy naukowej badał przemiany energetyczne w mięśniach i nerwach; laureat Nagrody Nobla w 1922 r. za odkrycia związane z ciepłem wytwarzanym przez mięśnie (zm. 03.06.1977). 125. rocznica

1887 - Amerykański inżynier Emil Berliner opatentował gramofon.

1888 - Urodził się Thomas Stearns Eliot, brytyjski pisarz, dramaturg, krytyk literacki i eseista, autor prac: "Popielec", "Marina", "Mord w katedrze", "Wiersze". W 1948 roku otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. (zm. 4.01.1965)

1889 - Urodził się Martin Heidegger, niemiecki filozof, uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli egzystencjalizmu, autora jednej z najpopularniejszych doktryn filozoficznych XX wieku. Reprezentował myśl związaną z analizowaniem "bytu" człowieka i jego "bycia" w otaczającym go świecie ludzi i rzeczy, w czasie i przestrzeni. Najsłynniejsze jego dzieła to: "Bycie i czas", "Kant a problem metafizyki", "Budować, mieszkać, myśleć". (zm. 26.05.1976) 

1890 - Urodzi się Brunon Antoni Nowakowski, lekarz pionier polskiej higieny i medycyny pracy, po II wojnie organizator i rektor Śląskiej Akademii Medycznej. Dzięki jego staraniom powołano w 1950 roku Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutniczym. Napisał wiele podręczników dotyczących higieny i medycyny pracy w tym: "Zasady higieny pracy w przemyśle" i "Higiena społeczna dla społeczników". (zm. 27.02.1966)  

1892 - Urodziła się Marina Cwietajewa, rosyjska poetka, autorka zbiorów poezji, między innymi "Wołszebnyj fonar" i "Z wierszy do Błoka". W latach 1922 -1939 przebywała na emigracji. Była przeciwniczką rewolucji październikowej. Zmarła śmiercią samobójczą 31 sierpnia 1941 roku.

1897 - Urodził się Paweł VI, włoski duchowny katolicki, papież od 1963 roku, zwolennik ewolucyjnego reformowania Kościoła i odnowy dostosowanej do nowych warunków. W tym zakresie kontynuował prace rozpoczęte przez Jana XXIII. Wprowadził między innymi, języki narodowe do całości liturgii mszy świętej i celebrację mszy twarzą do wiernych. (zm. 06.08.1978)

1898 - Urodził się George Gershwin, kompozytor i pianista amerykański. W twórczości łączył elementy muzyki murzyńskiej, jazzu i współczesnych tańców. Napisał utwór symfoniczny "Błękitna Rapsodia", koncert fortepianowy, operę "Porgy and Bess" oraz muzykę do wielu rewii i filmów, a także liczne piosenki. (zm. 11.07.1937)

1902 - Zmarł Levi Strauss, amerykański producent odzieży - twórca pierwszej firmy produkującej dżinsy. (ur. 1829)

1908 - 19. bojowników z PPS-Frakcji Rewolucyjnej dokonało napadu na pociąg pocztowy na stacji Bezdany koło Wilna, konfiskując ponad 200 tysięcy rubli, należących do rosyjskiej kasy rządowej. Akcją kierował bezpośrednio Józef Piłsudski.

1909 - W kinie "Helios" w Szczecinie, założonym przez Alberta Pietzke, odbył się pierwszy seans filmowy. Obecnie nosi nazwę "Pionier", jest uznane za najstarsze, nieprzerwanie działające kino na świecie, za co przyznano mu certyfikat wystawiony przez Guinness Word Records.  

1915 - Urodził się Siergiej Smirnow, radziecki pisarz, autor powieści i dramatów o II wojnie światowej. (zm. 22.03.1976) 

1916 - Dymisja Józefa Piłsudskiego z funkcji komendanta I Brygady wywołała ostry kryzys w Legionach. Dowództwo przejął z polecenia Piłsudskiego pułkownik Edward Rydz-Śmigły. 95. rocznica

1921 - Zmarł Edward Leszczyński, poeta, dramaturg, współautor tekstów dla "Zielonego Balonika", autor dramatu "Atlantyda", pracy "Harmonia słowa". (ur. 05.06.1880) 90. rocznica

1923 - Urodził się Stanisław Zaczyk, aktor. Grał między innymi w teatrach: Narodowym, Polskim i Powszechnym. Od 1977 do 1980 był  prezesem warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu. Wystąpił w wielu filmach, między innymi w obrazach: "Romans Teresy Hennert", "Paciorki jednego różańca", "Sprawa Gorgonowej", "Zaklęte rewiry". Grał też w serialach telewizyjnych "Dom", "Polskie drogi" i "Stawka większa niż życie". (zm. 06.04.1985)

1933 - Urodził się Jerzy Grabowski, malarz, grafik i pedagog, twórca Międzynarodowego Triennale Grafiki "Kolor w Grafice" w Toruniu, uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli abstrakcji geometrycznej w sztuce polskiej. (zm. 14.05.2004)

1934 - W Clydebank dokonano wodowania "Queen Mary" - brytyjskiego liniowca pasażerskiego. Został ochrzczony przez swą patronkę - Królową Victorię Mary, żonę króla Jerzego V i matkę dwóch kolejnych królów - Edwarda VIII i Jerzego VI.

1937 - 15 tysięcy osób wzięło udział w Zlocie Młodzieży Socjalistycznej, zorganizowanym w Warszawie przez Polską Partię Socjalistyczną.

1937 - Zmarła Bessie Smith, amerykańska śpiewaczka bluesowa, nazwana "cesarzową bluesa". Była inspiracją i wzorem między innymi dla Billie Holiday i Janis Joplin. (ur. 1892 lub 1894) 

1939 - W nocy z 26 na 27 września utworzono konspiracyjną organizację wojskową Służba Zwycięstwu Polski, przemianowaną w styczniu 1940 roku na Związek Walki Zbrojnej, a w lutym 1942 roku na Armię Krajową , która została rozwiązana w styczniu 1945 roku rozkazem dowódcy generała Leopolda Okulickiego.    

1939 - W obronie Cytadeli Warszawskiej zginął Józef Birkenmajer, tłumacz, poeta, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i wykładowca historii literatury polskiej na Uniwersytecie Madison w USA. W 20-leciu międzywojennym zasłynął jako tłumacz angielskiej literatury przygodowej i literatury łacińskiej, autor zbioru opowiadań "Łzy Chrystusowe". (ur. 1897)    

1945 - Zmarł Bela Bartok, węgierski kompozytor, pianista, etnograf; twórca opery "Zamek Sinobrodego", baletów: "Drewniany książę", "Cudowny Mandaryn", utworów fortepianowych, koncertów na skrzypce. Jest uważany za jednego z największych kompozytorów XX wieku. (ur. 25.03.1881)

1946 - Zmarł Władysław Korniłowicz, ksiądz, działacz katolicki, podczas I wojny światowej współorganizator pierwszych drużyn harcerskich na ziemiach polskich, opiekun duchowy zakładu dla ociemniałych w Laskach. (ur. 05.08.1884) 65. rocznica

1948 - Urodziła się Olivia Newton-John, australijska piosenkarka i aktorka, grała w filmach: "Ona będzie miała dziecko", "W łóżku z Madonną", "Nędza żywota". Popularność zdobyła grając w filmie "Grease", w którym wystąpiła z Johnem Travoltą. W 1979 roku została kawalerem Orderu Imperium Brytyjskiego za zasługi w muzyce i filmie.

1957 - Na Broadwayu odbyła się premiera musicalu "West Side Story".  

1958 - Zmarł Kazimierz Nitsch, językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, współtwórca krakowskiej szkoły językoznawczej, autor między innymi prac "Mowa ludu polskiego" i "Dialekty języka polskiego". (ur. 01.02.1874)

1961 - Radziecki minister spraw zagranicznych Andrzej Gromyko podczas obrad Zgromadzenia Ogólnego ONZ zażądał uznania Niemieckiej Republiki Demokratycznej i przyjęcia jej do ONZ. 50. rocznica

1973 - W Londynie zmarła Stefania Niekrasz, pianistka, pedagog, współzałożycielka Konserwatorium Muzycznego w Toruniu, założycielka i dyrektor Instytutu Muzycznego w Polsce. (ur. 05.07.1886)

1973 - Zmarła Anna Magnani, włoska aktorka teatralna i filmowa. Sławę przyniosła jej rola Piny w filmie "Rzym, miasto otwarte" Rosselliniego. Wystąpiła też w obrazach "Najpiękniejsza", "Tatuowana róża", "Dziki jest wiatr", "Mamma Roma". (ur. 07.03.1908)

1973 - NRD i RFN zostały przyjęte do Organizacji Narodów Zjednoczonych.

1975 - Zmarł Jacob Paludan, duński pisarz, członek Akademii Duńskiej, autor realistycznych powieści obyczajowych między innymi "Jorgen Stein" oraz opowiadań "Opowieści znad Sundu". 

1976 - Trybunał w San Francisco zmniejszył wyrok na Patricię Hearst z 35. do 7. lat więzienia. "Patti", córka amerykańskiego magnata prasowego została porwana w lutym 1974 roku przez terrorystów z lewicowej grupy rewolucyjnej zwanej "armią wyzwolenia symbionalnego", po czym przyłączyła się do porywaczy. Ostatecznie prezydent Jimmy Carter zastosował prawo łaski i skrócił jej karę do 2. lat. 35. rocznica

1978 - Zmarł Jan Parandowski, pisarz, tłumacz literatury antycznej i francuskiej, autor między innymi: "Dysku olimpijskiego", "Przygód Odyseusza", Nieba w płomieniach", "Mitologii", "Zegara słonecznego". (ur. 1895)

1981 - Rozpoczęła się druga tura I Zjazdu NSZZ "Solidarność". Uchwalono program działania związku. Na przewodniczącego wybrano Lecha Wałęsę. 30. rocznica

1983 - Zmarł Aleksander Rymkiewicz, poeta, autor książek dla dzieci i młodzieży, tłumacz poezji anglosaskiej i hiszpańskiej, autor zbiorów poezji: "Konwencje", "Metafizyka", "Thema regium", sztuk scenicznych: "Król Mięsopust", "Księżniczka na opak", "Kochankowie piekła". (ur. 13.04.1913)

1990 - Zmarł Alberto Moravia, włoski dziennikarz, pisarz, nowelista. Pisał głównie powieści psychologiczne i obyczajowe, wypowiadając się przeciw przemocy, hipokryzji i skostnieniu więzi międzyludzkich, zredukowanych jedynie do seksualności. Autor powieści "Pogarda", "Dwie kobiety: Matka i córka", "Konformista", "Rzymianka" jest uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy włoskich XX wieku. (ur.1907)  

1991 - Zmarł Jerzy Afanasjew, prozaik, poeta, reżyser teatralny, współtwórca studenckiego teatru "Bim-Bom" w Gdańsku, założyciel Teatru Pantomimy i Komedii "Cyrk Rodziny Afanasjewów". (ur. 02.09.1932) 20. rocznica

1992 - Prezydent RPA Frederik de Klerk i przywódca Afrykańskiego Kongresu Narodowego Nelson Mandela podpisali porozumienie o rozpoczęciu dialogu w sprawie uczestnictwa przedstawicieli ludności murzyńskiej w rządzie.

2001 - Zapoczątkowana została polska Wikipedia, wolna encyklopedia internetowa.      10. rocznica

2006 - Zmarł Andrzej Siciński, socjolog kultury i działacz społeczny, były minister kultury i sztuki, rektor Wyższej Szkoły Sztuk Wizualnych i Nowych Mediów w Warszawie, autor ponad 300 rozpraw i artykułów z dziedziny środków masowego komunikowania, stylów życia i wartości, polityki kulturalnej, społeczeństwa obywatelskiego i społeczeństwa informacyjnego. (ur. 20.05.1924) 5. rocznica

2008 - Zmarł Paul Newman, amerykański aktor, scenarzysta, reżyser i producent filmowy, zagrał w około 60. filmach, jak: "Słodki ptak młodości", "Bilardzista", "Płonący wieżowiec", "Ruchomy cel", "Żądło", "Długie, gorące lato". W 1987 roku otrzymał Oscara za rolę w filmie "Kolor pieniędzy".  

Czytaj także

25 września

Ostatnia aktualizacja: 25.09.2011 00:00
W czasie Powstania Warszawskiego przy ulicy Marszałkowskiej poległ Eugeniusz Lokajski "Brok", lekkoatleta, olimpijczyk.
rozwiń zwiń