30 listopada

Urodził się Winston Churchill.

Winston Churchill, 1944

Foto: Wiki Commons/Vearthy

1874 - Urodził się Sir Winston Leonard Churchill, brytyjski mąż stanu, pisarz, strateg i historyk. Premier w latach 1940-45, 1951-55, laureat literackiej nagrody Nobla w 1953 roku za liczne eseje historyczne i 12-tomowe pamiętniki. Współautor porządku jałtańskiego, w sprawach Polski poszedł na kompromis ze Stalinem i zgodził się na utworzenie wschodnich granic Polski na podstawie tzw. linii Curzona. W marcu 1946 roku w przemówieniu w Fulton uznał zależność państw Europy Wschodniej od ZSRR, a użyty przez niego zwrot "żelazna kurtyna" pozostał synonimem zimnej wojny, podziału Europy i świata. W 2002 roku wygrał plebiscyt BBC na najwybitniejszego Brytyjczyka w historii. Zmarł 24 stycznia 1965 roku.

Pozostałe wydarzenia:

1427 - Urodził się Kazimierz Jagiellończyk, syn Władysława Jagiełły, Wielki Książę Litewski i Król Polski. W latach 1453-1466 zwyciężył Zakon Krzyżacki i odzyskał dla Polski Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Przyłączył też księstwo oświęcimskie i część Mazowsza. Za jego panowania dynastia Jagiellonów zasiadła na tronach Litwy, Czech i Węgier. Zmarł 7 czerwca 1492 roku.

1466 - Urodził się Andrea Doria, genueńczyk, kondotier. Dowodził flotą w służbie królów Neapolu, papieży, króla Francji Franciszka I, cesarza Karola V. W 1527 roku wyzwolił Genuę spod wpływów francuskich i ustanowił tam Republikę Genueńską stając na jej czele. Zmarł 25 listopada 1560 roku. 555. rocznica

1508 - Urodził się Andrea Palladio, architekt włoski, teoretyk późnego Renesansu. Zaprojektował między innymi kościół S. Giorgio Maggiore w Wenecji. Jeden z pierwszych nowożytnych architektów, który sformułował w formie traktatu - "Cztery księgi o architekturze" - zasady organizacji i projektowania przestrzeni rezydencjalnych. Zmarł 19 sierpnia 1580 roku.

1591 - Urodził się Andrzej Bobola, jezuita, kaznodzieja, misjonarz, męczennik; święty Kościoła katolickiego, kanonizowany w kwietniu 1938 roku. Zginął zamęczony podczas powstania Chmielnickiego, 16 maja 1657 roku. Jest patronem Warszawy. 420. rocznica

1613 - Zmarł Jan Łazarzowic Januszowski, drukarz, wydawca i pisarz, właściciel Drukarni Łazarzowej w Krakowie.

1667 - Urodził się Jonathan Swift, angielski pisarz i publicysta, wybitny przedstawiciel epoki Oświecenia, autor "Podróży Guliwera". Pisał też utwory satyryczne - "Bitwa Książek" oraz polityczne - "Listy Kupca Bławatnego". Zmarł 19 października 1745 roku.

1748 - Urodził się Joachim Albertini, włoski kompozytor operowy i kapelmistrz. Komponował utwory instrumentalne i wokalne, głównymi jego dziełami są opery "Don Juan" i "Don Giovanni". Dyrygent kapeli dworskiej u Stanisława Augusta Poniatowskiego. Od 1777 roku tworzył i działał w Polsce. Zmarł 27 marca 1812 roku.

1768 - Urodził się Jędrzej Śniadecki, lekarz, chemik, biolog, pedagog i filozof, twórca polskiego słownictwa chemicznego i autor pierwszego polskiego podręcznika chemii. Krzewiciel higieny i dietetyki, pionier wychowania fizycznego w Polsce. Jego terminologia chemiczna do dziś jest obecna w nietypowych, polskich nazwach pierwiastków: wodór, węgiel, krzem, siarka. Autor podręczników "Początki chemii" i "Teoria jestestw organicznych". Zmarł 12 maja 1838 roku.

1783 - Urodził się Andrzej Dybek, lekarz, chirurg wojskowy w latach 1812-1813 naczelny chirurg armii polskiej podczas rosyjskiej kampanii Napoleona, od 1817 roku profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Wprowadził udoskonalenia w operacjach plastyki nosa, unowocześnił wiele narzędzi chirurgicznych. Autor prac naukowych między innymi "O klinice chirurgicznej". Zmarł 5 lutego 1826 roku.

1808 - Polscy szwoleżerowie pod dowództwem pułkownika Jana Kozietulskiego zdobyli przełęcz Somosierry w Górach Kastylijskich w Hiszpanii, otwierając drogę wojskom napoleońskim do Madrytu. W szarży zginęła niemal połowa 125-osobowego szwadronu.

1835 - Urodził się Mark Twain (właśc. Samuel Langhorne Clemens), pisarz amerykański. W młodości był poszukiwaczem złota, pilotował też statki na Missisipi. Jego pseudonim znaczy "znak dwa", który oznacza bezpieczną dla statku głębokość dwóch sążni. Twain zasłynął jako autor "Przygód Tomka Sawyera", "Przygód Hucka" oraz "Królewicza i żebraka". Zmarł 21 kwietnia 1910 roku. 175. rocznica

1868 - Zmarł Hipolit Cegielski, wielkopolski przemysłowiec, filolog, działacz społeczny. W 1846 roku założył w Poznaniu fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych. Obecnie - Zakłady im. H. Cegielskiego. Jeden z pierwszych autorów literatury o tematyce technicznej "Narzędzia i machiny rolnicze". Współtwórca, wraz z Karolem Marcinkowskim, "Towarzystwa Przemysłowego".

1869 - Urodził się Stanisław Wyrzykowski, poeta, pisarz, tłumacz okresu Młodej Polski, uprawiał lirykę refleksyjną, nastrojoną na optymistyczne wizje świata. Autor trylogii powieściowej "Moskiewskie gody" oraz cenionych i do dziś wznawianych przekładów prozy E.A. Poego, J. Conrada, R. Kiplinga i F. Nietzschego. Zmarł 16 lutego 1949 roku.

1869 - Urodził się Nils Gustaf Dalén, szwedzki inżynier i wynalazca, laureat Nagrody Nobla w 1912 roku za wymyślenie automatycznych regulatorów przeznaczonych, w połączeniu z zasobnikami gazu, do zasilania światłem latarni morskich i pław świetlnych. Przyczyniło się to do zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi. Zmarł 9 grudnia 1937 roku.

1871 - Urodził się Paul Valéry, francuski poeta i eseista, autor zbioru poezji "Album de vers anciens"; członek Akademii Francuskiej. Zmarł 20 lipca 1945 roku.

1874 - Urodziła się Lucy Maud Montgomery, kanadyjska pisarka, autorka powieści dla dzieci, z których ogromną popularność zyskała "Ania z Zielonego Wzgórza". Pisarka wydała 6 kolejnych utworów z tą bohaterką między innymi, "Ania z Avonlea", "Ania na Uniwersytecie", "Wymarzony dom Ani". W 1923 roku, jako pierwsza kobieta w historii Kanady została wybrana członkinią Królewskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych. Zmarła 24 czerwca 1942 roku.

1876 - Urodził się Jan Gumiński, prawnik, twórca pierwszego polskiego systemu stenograficznego. Zmarł w 1955 roku. 135. rocznica          

1880 - Urodził się Adam Czerniaków, senator z ramienia BBWR, przewodniczący Rady Żydowskiej w Getcie Warszawskim. Popełnił samobójstwo 24 lipca 1942 protestując przeciwko deportacjom Żydów z getta do obozu zagłady w Treblince.

1888 - Urodził się Stanisław Vicenz, pisarz, eseista, badacz kultury, tłumacz i filozof. Autor szkiców o życiu dawnej Galicji. Znawca Huculszczyzny. W latach 20. XX wieku pracował jako redaktor miesięcznika "Droga", po wojnie pisał do paryskiej "Kultury". Autor prac "Na wysokiej połoninie", "Po stronie pamięci", "Dialog z Sowietami", "Tematy żydowskie". Od 1939 roku mieszkał za granicą. Zmarł 28 stycznia 1971 roku.

1889 - Urodził się Andrzej Teslar, poeta, tłumacz literatury, major Wojska Polskiego. Był żołnierzem Legionów od 1914 do 1917 roku, od 1922 roku przebywał za granicą. Podczas II wojny światowej - oficer łącznikowy Naczelnego Dowództwa Armii Polskiej we Francji. Od 1953 wykładał na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie, przetłumaczył na francuski "Krzyżaków" Henryka Sienkiewicza. Zmarł 23 lipca 1961 roku.

1889 - Urodził się Edgar Douglas Adrian, brytyjski neurofizjolog, badacz funkcjonowania układu nerwowego i narządów zmysłu, laureat nagrody Nobla w dziedzinie medycyny w 1932 roku. Zmarł w 4 sierpnia 1977 roku.

1900 - Zmarł Oskar Wilde, poeta, prozaik i dramatopisarz angielski pochodzenia irlandzkiego. Wielką popularność przyniosły mu wypowiedzi o sztuce w formie esejów i dialogów, jest też znany, jako autor symbolicznej powieści "Portret Doriana Graya", komedii obyczajowych "Brat marnotrawny", "Wachlarz Lady Windermere", "Bądźmy poważni na serio", bajek, esejów, nowel i wierszy.  Skazany za homoseksualizm, dwa lata spędził w więzieniu. Urodził się 16 października 1854 roku.

1901 - Zmarł Edward John Eyre, angielski podróżnik, badacz kontynentu australijskiego, odkrywca największego jeziora w Australii, nazwanego jego imieniem oraz jeziora Torrens i Gór Flindersa. 110. rocznica

1904 - Urodził się Andrzej Kuśniewicz, poeta, pisarz, autor powieści "Król Obojga Sycylii", "Strefy", "Lekcja martwego języka", "Trzecie królestwo", "Eroica", "Stan nieważkości", "Witraż", "W drodze do Koryntu", zbiorów poezji "Diabłu ogarek", "Piraterie" i "Czas prywatny". Zmarł 14 maja 1993 roku.

1915 - Urodził się Henry Taube, amerykański chemik, prowadził prace z dziedziny chemii nieorganicznej, profesor Uniwersytetu Stanforda. Za prace nad mechanizmami przenoszenia elektronów w reakcjach utleniania i redukcji otrzymał w 1983 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Zmarł 16 listopada 2005 roku.

1917 - Urodziła się Joanna Guze, historyk sztuki, popularyzatorka malarstwa, tłumaczka literatury francuskiej i rosyjskiej. Autorka prac "Impresjoniści", "Na tropach sztuki", "Twarze z portretów", "Spotkania w muzeach świata" oraz słuchowisk radiowych dla młodzieży. Zmarła 12 stycznia 2009 roku.

1926 - Urodził się Andrew Victor Schally, amerykański biochemik polskiego pochodzenia. Od 1962 roku profesor uniwersytetu w Nowym Orleanie, za odkrycie zjawiska wydzielania hormonów w podwzgórzu mózgu otrzymał w 1977 roku nagrodę Nobla, wspólnie z R.S. Yalow i R. Guilleminem. 85. rocznica

1930 - Urodził się Andrzej Gąsiennica-Roj, narciarz, alpejczyk, wielokrotny mistrz i reprezentant Polski, olimpijczyk z Oslo w 1952 roku i Cortina d'Ampezzo w 1956 roku. Także rajdowiec, trener i ekspert FIS do spraw narciarstwa zjazdowego. Zmarł 15 listopada 1989 roku.

1931 - Urodził się Jan Himilsbach, kamieniarz, aktor, pisarz, autor zbiorów opowiadań "Monidło", "Przepychanka". W filmie obsadzany w rolach charakterystycznych: "Rejs", "Wniebowzięci", "Jezioro osobliwości", "Kwiat paproci". Zmarł 11 listopada 1988 roku. 80. rocznica

1939 - ZSRR zaatakował Finlandię, rozpoczynając wojnę zimową 1939-1940. Zbombardowano Helsinki i Wyborg. Po 3. miesiącach odpierania ataków Armii Czerwonej, w marcu 1940 Finlandia poprosiła o pokój. Utraciła część terenów, zachowała jednak niepodległość.

1945 - W Londynie powstał Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Na prezesa wybrano Stanisława Strońskiego.

1945 - Urodził się Roger Glover, brytyjski gitarzysta basowy i producent nagrań, zadebiutował jako solista operą rockową "The Butterfly Ball And The Grasshopper's Feast" w 1975 roku. Muzyk zespołu Deep Purple.

1947 - Inauguracyjne posiedzenie Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego.

1947 - W Hollywood zmarł Ernst Lubitsch, niemiecki reżyser filmowy, twórca filmów "Anna Boleyn" i "Parada miłości". Urodził się 28 stycznia 1892 roku w Berlinie.

1947 - Urodził się David Alan Mamet, amerykański dramatopisarz, pochodzenia żydowskiego, scenarzysta i reżyser filmowy. Autor scenariuszy do filmów "Listonosz zawsze dzwoni dwa razy", "Werdykt", "Nietykalni"; reżyser filmów: "Hiszpański więzień", "Fortuna kołem się toczy", "Skok".

1957 - Zmarł Beniamino Gigli, włoski śpiewak operowy - tenor, występował na scenach teatrów operowych, między innymi mediolańskiej La Scali, nowojorskiej Metropolitan Opera. Był uznawany za następcę Enrico Caruso. Urodził się w 1890 roku.

1960 - Na emigracji w Waszyngtonie zmarł Antoni Chruściel, pseudonim "Monter", generał, dowódca wszystkich oddziałów walczących w Powstaniu Warszawskim. Po kapitulacji powstania przebywał w oflagu koło Norymbergi. Po wojnie był w Londynie zastępcą Szefa Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych, później - Inspektorem Komisji Likwidacyjnej. Władze PRL pozbawiły go polskiego obywatelstwa, decyzję tę uchylono dopiero 11 lat po jego śmierci. Trzykrotnie odznaczony krzyżem Virtuti Militari i trzykrotnie Krzyżem Walecznych. W 2004 roku jego prochy spoczęły na warszawskich Powązkach. Urodził się 16 czerwca 1885 roku.

1961 - Zmarł Stanisław Kazuro, kompozytor, pedagog i dyrygent, dyrektor Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie, autor utworów symfonicznych, kameralnych oraz oper. Urodził się 1 sierpnia 1882 roku. 50. rocznica

1966 - Barbados obchodzi święto narodowe w rocznicę proklamowania niepodległości. 45. rocznica

1970 - Zmarła Nina Ricci, francuska kreatorka mody, z pochodzenia była Włoszką. W 1932 roku założyła w Paryżu z synem Robertem dom mody Nina Ricci, jej firma produkowała słynne perfumy i kosmetyki. Urodziła się 14 stycznia 1882 roku.

1979 - Wytwórnia Muzyczna Harvest wydała album "The Wall" zespołu Pink Floyd. Oficjalna premiera płyty odbyła się podczas MIDEM w Cannes w 1980 roku.

1987 - Zmarł James Baldwin, afro amerykański pisarz i eseista. W powieściach, dramatach i publicystyce wypowiadał się za równouprawnieniem ludności murzyńskiej. Napisał "Nikt nie zna mojego imienia", "Inny kraj", "Na spotkanie człowieka". Urodził się 2 sierpnia 1924 roku.

1988 - Odbyła się telewizyjna debata Lecha Wałęsy z Alfredem Miodowiczem, transmitowana była przez TVP1. Jej tematem był pluralizm związkowy oraz sytuacja polityczna w Polsce. Po transmisji 63 procent oglądających przyznało zwycięstwo Wałęsie. Było to pierwsze pojawienie się Lecha Wałęsy w telewizji od czasu stanu wojennego, wprowadzonego 13 grudnia 1981 roku. 

1994 - W Krakowie rozpoczęło działalność Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha".

1995 - Międzynarodowemu Portowi Lotniczemu w Krakowie - Balicach nadano imię Jana Pawła II.

1999 - Zmarł Charlie Byrd, amerykański kompozytor i światowej sławy gitarzysta łączący jazz, muzykę klasyczną i styl latynoamerykański. Podczas ponad 50-letniej kariery nagrał ponad 100 albumów, wielu nagrań dokonał z Charlie Byrd Trio, w którym grał również jego brat Joe Byrd. Urodził się w 1925 roku.

2003 - Zmarła Gertrude Ederle, Amerykanka, pierwsza kobieta, która (6 sierpnia 1926 roku) przepłynęła kanał La Manche. Była 3-krotną medalistką olimpijską z Paryża w 1924 roku, 4-krotna rekordzistka świata. Urodziła się w 1906 roku.

2006 - Polska i Niemcy powołały do życia Fundację Nauki, której celem jest wspieranie współpracy naukowej oraz wymiany między studentami i naukowcami z obu krajów. Siedzibą Fundacji został Frankfurt nad Odrą. 5. rocznica

2010 - Zmarła Gabriela Kownacka, aktorka teatralna i filmowa; występowała w teatrach stołecznych: Współczesnym, Studio i Narodowym; zagrała w kilkudziesięciu filmach, w tym: "Halo Szpicbródka", "Trędowata", "Urodziny młodego warszawiaka", "Kronika wypadków miłosnych"; dużą popularność przyniosła jej rola Anki Kwiatkowskiej w serialu telewizyjnym "Rodzina zastępcza".