Historia

28 maja

Ostatnia aktualizacja: 28.05.2011 00:00
Zmarł Prymas Tysiąclecia.

1513 - Ukazał się pierwszy w języku polskim modlitewnik "Raj duszny" w tłumaczeniu Biernata z Lublina.  

1738 - Urodził się Joseph Ignace Guillotin, francuski lekarz i rewolucjonista, który wymyślił, nazwaną od jego nazwiska, maszynę do egzekucji - gilotynę. Motywacją Gullotina było uczynienie egzekucji bardziej humanitarną i zapobieżenie niepotrzebnym cierpieniom skazańców. (zm. 26.03.1814)

1759 - Urodził się William Pitt Młodszy, angielski polityk. W wieku 24 lat został najmłodszym w historii premierem brytyjskim w latach 1783 - 1801 i drugi raz w latach 1804 - 1806. Był zwolennikiem ewolucyjnego konserwatyzmu. (zm. 23.01.1806) 

1779 - Urodził się Thomas Moore, irlandzki pisarz i poeta, autor zbioru romantycznych wierszy miłosnych "The poetical Works" i serii pieśni "Irish Melodies", wzorowanych na dawnych pieśniach irlandzkich. (zm. 1852 roku) 

1817 - Urodził się Jerzy Lubomirski, polityk, mecenas sztuki, kurator zbiorów Ossolineum. Był jednym z inicjatorów utworzenia Akademii Umiejętności w Krakowie. (zm. 25.05.1872)

1836 - Urodził się Jan Karłowicz, etnograf, językoznawca i muzyk, znany jako wydawca zabytków literatury staropolskiej, autor "Słownika gwar polskich".  (zm. 14.06.1903).   175 rocznica

1846 - Zmarł Franciszek Drucki-Lubecki, polityk orientacji prorosyjskiej, minister skarbu Królestwa Polskiego, organizator przemysłu. (ur. 1779) 175 rocznica

1850 - Urodził się Stanisław Tomkowicz, historyk sztuki, konserwator zabytków, wieloletni redaktor krakowskiego "Czasu". Założyciel Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa; autor pierwszych w Polsce fachowych katalogów zabytków i ponad 600 publikacji poświęconych kwestiom inwentaryzacji, opieki i ochrony zabytków, monograficznym ujęciom pojedynczych dzieł sztuki i pomników architektury. (zm. 11.03.1933)

1872 - Urodził się Marian Smoluchowski, fizyk teoretyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego. (zm. 05.09.1917)

1899 - Urodziła się Irena Krzywicka, pisarka, autorka sztuk scenicznych, tłumaczka literatury francuskiej i niemieckiej. Wydała powieści "Skuci i wolni", "Tajemna przemoc", "Wicher i trzciny". Była najbardziej znaną polską feministką okresu międzywojennego, propagowała świadome macierzyństwo, antykoncepcję i edukację seksualną. Od 1963 roku na emigracji we Francji.  (zm. 12.07.1994) 

1903 - Urodził się Roman Fajans, pisarz, tłumacz, dziennikarz m.in. korespondent Polskiego Radia w Egipcie, przy Lidze Narodów. W czasie II wojny światowej - przy 2 Korpusie i 1 Dywizji Pancernej. Jest autorem reportaży "Na frontach Abisynii", "Włochy 1944", "Z 2 Korpusem Polskim we Włoszech". (zm. 1976)  

1904 - Urodził się Wincenty Pstrowski, górnik, członek PPR, propagandowy wzór przodownika pracy w czasach PRL-u. (zm. 19.04.1948) 

1908   - Urodził się Ian Fleming, angielski pisarz i dziennikarz; twórca popularnej postaci Jamesa Bonda, bohatera licznych powieści kryminalnych i thrillerów m.in. "Żyj i pozwól umrzeć", "Diamenty są wieczne", "Pozdrowienia z Rosji". (zm. 1964)  

1916 - Zmarł Iwan Franko, ukraiński poeta, historyk literatury, działacz społeczny i propagator marksizmu. Syntetyczne ujęcie marksizmu zawarł w "Katechizmie socjalistycznym". Jest autorem między innymi refleksyjnej poezji: "Ziwjałe łystia", "Semper tiro". Utrzymywał liczne kontakty twórcze z pisarzami polskimi i pisał również po polsku. (ur.28.08.1856)  95 rocznica

1917 - Urodził się Leonid Teliga, żeglarz, pilot i dziennikarz. W latach 1967-69 na jachcie "Opty" opłynął samotnie kulę ziemską. Dla uczczenia pamięci Leonida Teligi redakcja miesięcznika "Żagle" od 1971 roku przyznaje nagrodę jego imienia za zasługi w popularyzacji żeglarstwa. (zm. 21.05.1970) 

1921 - Otwarto I Targ Poznański, który dał początek Miedzynarodowym Targom Poznańskim. 90 rocznica

1929 - W Paryżu odsłonięto pomnik Adama Mickiewicza.

1929 - Urodził się Leszek Herdegen, aktor, poeta. Był związany ze scenami Krakowa i Warszawy. Grał w filmach "Znicz olimpijski", "Podróż za jeden uśmiech", "Potop", "Bilet powrotny". (zm. 15.01.1980)

1929 - W Winter Garden w Nowym Jorku odbył się pokaz pierwszego kolorowego filmu mówionego noszącego tytuł "On With The Show" (Niech przedstawienie się zaczyna).

1939 - Urodził się Wojciech Karolak, muzyk jazzowy, pianista i kompozytor. Występował m.in. z Janem Ptaszynem-Wróblewskim, Krzysztofem Komedą, Andrzejem Kurylewiczem, Jarosławem Śmietaną. Jest uznawany za jednego ze słynniejszych wirtuozów organów Hammonda w Europie.

1942 - Niemcy dokonali jednej z największych masowych egzekucji. W podwarszawskiej Magdalence rozstrzelali 223 więźniów z Pawiaka, wśród których było 7 kobiet wyniesionych na noszach ze szpitala więziennego i 15 więźniarek z Ravensbruck. Po ekshumacji w lipcu 1946 roku prochy pomordowanych spoczęły w 8 kwaterach na miejscowym cmentarzu. W miejscu egzekucji wzniesiono pomnik projektu Zofii Pociłowskiej odsłonięty w 1964 roku.

1944 - W północnoamerykańskim mieście Buffalo rozpoczął się zjazd Polaków, mieszkających w Stanach Zjednoczonych, podczas którego utworzono Kongres Polonii Amerykańskiej.  

1961 - We Francji i w Wielkiej Brytanii powstała jednocześnie Amnesty International - międzynarodowa organizacja pozarządowa, której celem jest zapobieganie naruszeniom fundamentalnych praw człowieka poprzez wszelkie pokojowe akcje obywatelskie. Obecnie działa w ponad 150 krajach. W 1977 roku otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla. 

1964 - W Jerozolimie otwarto pierwszy narodowy kongres palestyński, podczas którego powstała Organizacja Wyzwolenia Palestyny. 

1971 - Zmarł Jean Vilar, francuski reżyser teatralny, aktor, inicjator międzynarodowego festiwalu teatralnego w Awinionie. (ur. 1912) 40 rocznica

1972 - Zmarł Józef Gielniak, grafik, twórca linorytów. Zostawił po sobie zaledwie 68 prac, łącznie z 15 ekslibrisami. Mimo tak znikomej objętościowo twórczości uważany jest za jednego z najwybitniejszych współczesnych polskich grafików. (ur. 18.02.1932)

1976 - Zmarł Antoni Uniechowski wybitny grafik i ilustrator książek, autor stylizowanych na XIX-wieczne widoków warszawskich ulic. (ur. 23.02.1903) 35 rocznica

1981 - Zmarł kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski w latach 1949-1981, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski. Był represjonowany w okresie stalinowskim w latach 1953 - 1956. Pod jego kierunkiem Episkopat Polski wystosował w 1965 roku słynne orędzie do biskupów niemieckich, wzywające do pojednania. Po jego śmierci, w związku z zasługami dla Kościoła i Ojczyzny zaczęto go określać Prymasem Tysiąclecia. (ur. 1901) 30 rocznica

1982 - Papież Jan Paweł II złożył wizytę na wyspach brytyjskich. Była to pierwsza oficjalna wizyta papieża w Wielkiej Brytanii od 1531 roku.

1999 - Zmarł Jan Lebenstein, malarz. Początkowo malował prymitywizujące, melancholijne pejzaże. W połowie lat 50. zaczął tworzyć słynne "Figury osiowe", a w latach 60. cykl obrazów określany jako "Bestiarium". Później zajął się tematyką klasyczną. Był też ilustratorem książkowym m.in. "Folwarku zwierzęcego" George’a Orwella. Od 1959 roku mieszkał i tworzył w Paryżu.  

2000 - W Warszawie zmarł Kazimierz Leski, słynny oficer wywiadu i kontrwywiadu KG Armii Krajowej. Od 1942 roku Leski był organizatorem przerzutu kurierów z okupowanej Polski na Zachód. Kilkanaście razy w mundurze niemieckiego generała udawał się z okupowanej Polski do Francji. Po wojnie spędził 10 lat w stalinowskich więzieniach. (ur. 1912)   

2002 - Zmarł Edward Wende, adwokat, obrońca w procesach politycznych, jeden z oskarżycieli posiłkowych w procesie zabójców ksędza Jerzego Popiełuszki, członek Unii Wolności, członek Trybunału Stanu. (ur. 6.08.1936)

2008 - Zmarł Lechosław Goździk, robotnik Fabryki Samochodów Osobowych w Warszawie na Żeraniu, sekretarz KZ PZPR, legendarny przywódca strajków w warszawskiej FSO w 1956 roku. Popierał Władysława Gomułkę, widząc w nim szansę na przeprowadzenie reform, chociaż sam miał zupełnie inną wizję Polski. Był zwolennikiem utworzenia rad robotniczych i liberalizacji stosunków w kraju. W obliczu niepowodzeń podjął decyzję o wycofaniu się z działalności społeczno-politycznej. W 1964 roku wyjechał do Świnoujścia, gdzie pracował m.in. jako rybak. W 1970 roku wystąpił z partii.

Czytaj także

27 maja

Ostatnia aktualizacja: 27.05.2011 00:00
Zatonął niemiecki pancernik "Bismarck".
rozwiń zwiń
Czytaj także

29 maja

Ostatnia aktualizacja: 29.05.2011 00:00
Zmarł Joachim Lelewel.
rozwiń zwiń