Расійскі праваабаронца: Беларусам трэба шукаць ратунку не ў РФ, а ў ЕС

Кіраўнік прававых праграм Маскоўскай Хельсінкскай групы заклікае паклапаціцца пра бяспеку грамадзян РБ, якія шукаюць у РФ ратунку ад рэжыму Лукашэнкі.

Дзяржаўная граніца Беларусі і Расіі.

Commons.wikimedia.org/Grani-msk/CC BY-SA 3.0

Грамадзяне Беларусі, якія праследуе рэжым Лукашэнкі, у Польшчы знаходзяць не толькі ратунак, але нярэдка і матэрыяльную падтрымку з боку дзяржавы, грамадскіх арганізацый. Тыя ж беларусы, якія спрабавалі знайсці прытулак у Расіі, сутыкаюцца з пагрозай выдачы ўладамі Расіі ўладам Беларусі.

22 ліпеня стала вядома аб выдачы ўладам Беларусі ўладамі РФ байца ММА спартсмена Аляксея Кудзіна, нягледзячы на ​​забарону Еўрапейскага суда па правах чалавека. Кудзіну ў РБ пагражае да 5 гадоў зняволення. На яго заведзена крымінальная справа аб супраціўленні супрацоўніку міліцыі на акцыі пратэсту 10 жніўня 2020 года ў Маладзечне. У студзені Кудзіна, што ўцёк з Беларусі, затрымалі ў Маскве. 21 ліпеня Кудзіна ўжо не было ў СІЗА ў Зеленаградзе, а раніцай 22 ліпеня стала вядома, што яго таемна вывезлі з Расіі ў Беларусь.

Расійскі суд таксама дазволіў выдаць у РБ Андрэя Казімірава за ўдзел у акцыях пратэсту супраць рэжыму Лукашэнкі ў жніўні 2020 года. Казіміраву ў РБ пагражае 8 гадоў пазбаўлення волі. Падчас аднаго з мітынгаў Казіміраў быў паранены ў нагу гумовай куляй. Калі яму стала вядома пра крымінальнае праследаванне, ён з'ехаў у Расію. Там яго затрымалі 14 студзеня. 29 красавіка Генеральная пракуратура Расійскай Федэрацыі апавясціла Казімірава аб задавальненні запыту РБ на яго экстрадыцыю.

ЕСПЧ забараніў выдаваць Казімірава, як і Кудзіна, у сувязі з правілам 39. Правіла 39 — гэта рашэнне ЕСПЧ аб экстраных часовых мерах, якія абавязковыя да выканання. Калі рашэнне не будзе выканана, то ўзнікае рызыка, што разглядаць справу не будзе сэнсу, бо парушанае права будзе немагчыма аднавіць. Паколькі Расія ратыфікавала Канвенцыю аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод, то рашэнне ЕСПЧ з'яўляецца часткай прававога поля РФ і абавязкова для дзяржаўных органаў, у тым ліку і для судоў.

Раман Кісялёў, кіраўнік прававых праграм Маскоўскай Хельсінкскай групы: — Расійскім службам давалася наводка ад беларускіх аб прыкладным месцазнаходжанні гэтых асоб. І тыя ўжо ініцыятыўна ехалі іх шукаць. Мабыць, кааперацыя тут адбываецца ўжо даволі блізка. І мы павінны сур'ёзна паклапаціцца пра бяспеку гэтых людзей.

Далей пачынаецца экстрадыцыйная праверка, якой на працягу пэўнага часу займаецца Генпракуратура. Генпракуратура павінна праверыць краіну, у якую намячаецца вярнуць чалавека. І калі, дапусцім, у той краіне татальны прававы калапс і правы чалавека адсутнічаюць абсалютна, то вяртаць людзей у такія краіны нельга. Або калі чалавеку пагражае смяротнае пакаранне па тамтэйшых законах, то ў такім выпадку таксама нельга вяртаць, таму што ў РФ ёсць абавязацельствы перад Саветам Еўропы — не выкарыстоўваць смяротнае пакаранне, а ў выпадку перадачы асобы ў такую ​​краіну РФ стане саўдзельнікам смяротнага пакарання.

У красавіку было вынесена першае рашэнне аб экстрадыцыі з РФ у РБ. Рашэнне Генпракуратуры па Кудзіну мы абскардзілі ў судах. Затым перадалі заяву ў ЕСПЧ перад апеляцыяй. Таму што апеляцыя — гэта фінальная стадыя, пасля якой павінна адбывацца экстрадыцыя. У выпадку Кудзіна мы атрымалі рашэнне ЕСПЧ — г.зв. правіла 39, па якім Кудзіна нельга цяпер экстрадзіраваць, патрабуецца дадаткова вывучыць справу. Але РФ не паслухалася гэтага рашэння і правяла тайную экстрадыцыю, не папярэдзіўшы пра гэта ні сваякоў, ні адвакатаў. Мы пра гэта апавясцілі Савет Еўропы, вельмі спадзяёмся на рэакцыю.

Але відавочна, што гэтая гісторыя — не пра права. Тут не было нейкай пільнай патрэбы ў тым, каб Кудзіна вывезці тут і цяпер. Яго трэба было вызваліць. І ў выпадку, калі б раптам ЕСПЧ сказаў, што Кудзіна бяспечна вяртаць у РБ, а такі сцэнарый гіпатэтычна быў магчымы, то зноў затрымаць Кудзіна і адвезці. Але РФ вырашыла ісці на грубае парушэнне правілаў ЕСПЧ. Мабыць, для РФ гэта пытанне нейкага палітычнага гандлю.

Раман Кісялёў спадзяецца, што ўлады Расіі разумеюць, што Расія мае Канстытуцыю, законы і міжнародныя абавязацельствы, якія павінны выконвацца.

Раман Кісялёў: — І ўсе гэтыя дакументы часцей за ўсё ўтрымліваюць пэўныя гарантыі правоў чалавека ў розных аспектах. Аднак у гэтых выпадках ні пра якія гарантыі няма ніякай размовы.

Цяпер мы накіравалі новы запыт у Генпракуратуру з патрабаваннем правесці пракурорскую праверку па гэтым пытанні. Мы вельмі спадзяёмся, што хаця б нешта будзе зроблена. Аднак, ведаючы, якім аўтарытэтам карыстаецца ў нашай краіне ФСБ, вядома, ні на што спадзявацца не даводзіцца. Але мы спрабуем рабіць усё, што магчыма.

Раман Кісялёў папярэджвае грамадзян Беларусі, якія знаходзяцца ў РФ, аб небяспецы, якая існуе ў гэтай краіне.

Раман Кісялёў: — Калі раней я гаварыў пра тое, што знаходжанне ў РФ звязана з рызыкай, лепш сюды не ехаць, але раней мы маглі арганізаваць прававую абарону з высокай ступенню поспеху, то цяпер я гэтага сказаць не магу. Бо мы маем прыклады выкрадання людзей у выніку рознага кшталту аперацый і ўнутраных дамоўленасцей. І таму цяпер я рэкамендаваў бы беларусам, якія мяне пачуюць, ні ў якім выпадку не выбіраць Расію ў якасці месца свайго прытулку.

Калі ж ёсць магчымасць пераезду ў трэцюю краіну, то можна паспрабаваць выкарыстаць Расію ў якасці транзітнага пункту, але не затрымлівацца тут надоўга, бо потым тут можна засесці.

Гаворачы пра тое, дзе беларусам варта шукаць прытулку, Раман Кісялёў падказвае, што перш за ўсё гэта краіны ЕС.

Раман Кісялёў: — У другую чаргу гэта Украіна і Грузія. І толькі ў трэцюю чаргу ідзе Расія.

Раман Кісялёў адзначае, што сказаць, колькі яшчэ грамадзян РБ могуць быць затрыманы ўладамі РФ і экстрадзіраваны ў РБ, немагчыма.

Раман Кісялёў: — Мы ведаем, што ў РБ і РФ агульная эканамічная прастора і паміж краінамі пастаянна адбываецца эканамічная міграцыя.

У Расіі пражывае вялізарная колькасць беларусаў. Ёсць розныя даныя. Базавая прыкідка — паўмільёна беларусаў у Расіі ёсць. Колькі з гэтага паўмільёна ўдзельнічала ў пратэсце (супраць рэжыву Лукашэнкі ў 2020-2021 гг. — Рэд.), невядома. На колькі з іх завялі крымінальныя справы, таксама невядома.

Мы толькі ведаем, што ў РБ заведзена 5 000 крымінальных спраў. Колькі з гэтых людзей уцякло ў РФ, мы таксама не можам ацаніць.

Што да выдварэння з РФ у РБ, то мы таксама не можам ацаніць маштаб гэтай з’явы, бо няма афіцыйнай статыстыкі, колькі беларусаў было выдварана. Нават калі б статыстыка была, то мы не маглі б даведацца пра прычыны выдварэння, хіба толькі вывучаючы змест гэтых спраў.

5 ліпеня спявачка Анжаліка Агурбаш паведаміла, што даведалася ад журналістаў аб патрабаванні Генпракуратуры Беларусі аб яе экстрадыцыі з Расіі. У Беларусі распачалі супраць яе крымінальныя справы. Артыстка раней не раз выступала супраць рэжыму Лукашэнкі, выходзіла да пасольства РБ у РФ пад бела-чырвона-белым сцягам.

Раман Кісялёў: — Фармальна юрыдычна ёй нічога не пагражае, бо яна мае расійскае грамадзянства. І расійская Канстытуцыя замацоўвае, што расійскіх грамадзян выдаваць нельга. Гэта не выключае магчымасць нейкіх тайных махінацый. Але я не думаю, што ў выпадку Анжалікі ёй пагражаюць такія рызыкі. Бо яна досыць вядомая. І гэта будзе пытанне прэстыжу дзяржавы.

Я даўно адвучыў сябе ад выключна рацыянальнага аналізу дзеянняў улад РФ, бо вельмі часта яны паводзяць сябе нерацыянальна. І немагчыма знайсці разумныя аргументы нават у рамках якой-небудзь канцэпцыі Realpolitik. Таму магчыма ўсё. Расія — гэта краіна магчымасцей. Гэта варта мець на ўвазе.

Віктар Корбут

Слухайце аўдыё