Grupa Wyszehradzka jest jednym z owoców upadku komunizmu i transformacji ustrojowej w państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Za umowną datę jej powstania przyjmuje się 15 lutego 1991 roku, kiedy ówcześni prezydenci Polski Lech Wałęsa i Czechosłowacji Vaclav Havel oraz premier Węgier Jozsef Antall podpisali deklarację określającą cele i warunki wzajemnej współpracy. Miało to miejsce w węgierskim Wyszehradzie, gdzie w XIV wieku spotykali się królowie Polski, Czech i Węgier na negocjacje gospodarcze i polityczne.
Cele Grupy zmieniały się w kolejnych latach i określały współpracę początkowo trzech, a po rozpadzie Czechosłowacji w 1993 roku czterech krajów. Wraz z ich osiągnięciem współpraca ta słabła i po jakimś czasie była wznawiana, tak jak po przyjęciu w 1999 roku Polski, Czech i Węgier do NATO oraz po wstąpieniu Polski, Czech, Węgier i Słowacji do UE w 2004 roku.
Chociaż członkowie V4 rywalizowali ze sobą podczas negocjacji warunków akcesji, to sama akcesja do UE była osiągnięciem celu deklaracji założycielskiej Trójkąta Wyszehradzkiego. Kwestionowano wtedy w różnych środowiskach sens dalszego kontynuowania tej formuły współdziałania, okazało się jednak, że może ona być skutecznym narzędziem w walce o własne interesy i miejsce na arenie europejskiej.
Współpraca w ramach UE
Szczególnie istotna dla istnienia Grupy jest współpraca sektorowa w ramach UE. Jej instrumentem są konsultacje przywódców politycznych V4 i poszczególnych ministrów przed posiedzeniami różnych gremiów europejskich, co często pozwala uzgodnić wspólne stanowisko i wzajemnie się wspierać podczas wspólnotowych negocjacji.
W ostatnich latach jeden temat szczególnie połączył kraje V4 - polityka migracyjna UE. Wszystkie cztery państwa kategorycznie odrzuciły niekorzystne według nich stałe kwoty rozdzielenia uchodźców i odejście Wspólnoty od tego mechanizmu potwierdziło zasadę, że w ramach Unii Grupa Wyszehradzka ma większe znaczenie jako sojusz niż należące do niej kraje osobno.
Członkowie i ich interesy
Państwa V4 dzielą jednak indywidualne interesy. Według analiz PISM dla Republiki Czeskiej Grupa Wyszehradzka to platforma budowy regionalnych więzi gospodarczych oraz wzmacniania współpracy w dziedzinie rozwoju infrastruktury czy bezpieczeństwa, a w mniejszym stopniu trwały alians polityczny.
Słowacja nie zamierza zacieśniać więzów politycznych w V4 kosztem integracji w ramach UE, m.in. dlatego jako jedyny kraj Grupy należy do strefy euro. Jak pisze ekspert PISM Łukasz Ogrodnik, kraj ten chce korzystać z regionalnego ugrupowania w celu realizacji narodowych interesów, jak np. w przypadku walki z podwójnymi standardami jakości żywności w UE.
Z kolei Węgry w czasie konfliktu wokół przyjmowania uchodźców miały "narzucić partnerom z V4 własną wizję współpracy" -, twierdzi analityczka Veronika Jóźwiak. Dzięki dobrym stosunkom z Polską Węgry mogą tworzyć opozycję polityczną wewnątrz UE dążąc do raczej "Europy ojczyzn" niż zacieśnionej unii politycznej.
Różnice polityczne
Kraje V4 próbują prowadzić politykę unijną w opozycji do polityki Niemiec czy Francji. Jednak jeśli chodzi o relacje pozaunijne porozumienie Polski, Czech, Węgier i Słowacji jest trudne - jak w przypadku Rosji, z którą utrzymują pozytywne relacje jedynie Węgry - lub nieistniejące - jak np. w przypadku współpracy z Chinami.
Ważnym osiągnięciem V4 jest nie tylko platforma polityczna, ale również kulturalna. Pierwszą instytucją powołaną przez V4 był powstały w 2000 roku Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki. Jego założeniem jest wspieranie inicjatyw kulturalnych, naukowych, edukacyjnych i turystycznych w krajach Grupy oraz sąsiednich – głównie postsowieckich i byłej Jugosławii. Do budżetu Funduszu wchodzi 8 milionów euro pochodzących ze składek państw V4 oraz dodatkowe kwoty od innych państw-darczyńców.,
IAR/PAP/dad