Pomnik wysadzono 31 maja 1940 roku. 16-tonowa rzeźba została pocięta palnikami na mniejsze części i wywieziona do Rzeszy. Większość fragmentów pomnika przetopiono i wykorzystano do produkcji amunicji.
Niezwykłą historię pomnika Chopina usytuowanego w warszawskich Łazienkach opowiedział Maciej Michalski z Muzeum Historycznego. Reportaż Justyny Piernik został nadany na antenie Polskiego Radia w grudniu 2006 roku.
Powołanie komitetu
Historia pomnika zaczyna się w sierpniu 1901 r. To wtedy kancelaria Generalnego Gubernatora w Warszawie wydała pozwolenie hrabiemu Aleksandrowi Brochockiemu na powołanie komitetu budowy pomnika Fryderyka Chopina.
- Hrabia Brochocki i jego żona Adelajda byli polskimi patriotami - mówił Maciej Michalski. - Oboje uważali, że w okresie zaborów trzeba ze szczególna siłą podejmować takie inicjatywy, które będą promować wielkich Polaków.
25:21 Pomnik Chopina - aud. Justyny Piernik.mp3 Pomnik Chopina - historia jednego z najbardziej znanych monumentów w Polsce - opowieść Macieja Michałowskiego z Muz. Historycznego w Warszawie. Reportaż Justyny Piernik (25.12.2006)
Rosjanie piętrzą trudności
Władze carskie co prawda wydały zgodę na powołanie komitetu, ale bardzo ograniczyły możliwości jego działania. Komitet nie mógł zamieszczać żadnych ogłoszeń prasowych, a zbiórka pieniędzy na budowę pomnika mogła być prowadzona jedynie wśród miłośników muzyki Fryderyka Chopina.
Urzędnicy carscy straszyli też darczyńców, że zarekwirują ich pieniądze. Tak było między innymi z Ignacym Janem Paderewskim, który wpłacił pokaźną sumę na budowę pomnika Chopina.
Kłopot z konkursem
Komitet nie miał nawet prawa dać ogłoszenia o konkursie na projekt pomnika. Zwracano się więc bezpośrednio do artystów. Jednym z artystów, który zaczął pracę nad rzeźbą upamiętniającą wielkiego polskiego kompozytora był Wacław Szymanowski.
- Umiłowanie muzyki Chopina i świadomość podobnych losów powodowały, że Szymanowski uważał ten pomnik za cel szczególny w swej twórczości – powiedział gość audycji.
Wacław Szymanowski w pracowni podczas pracy nad pomnikiem Chopina. Wikimedia Commons/dp. Źr.: Czasopismo "Sztuka" art. Tryumf sztuki polskiej", 1911
Zwycięski projekt
Do konkursu zgłoszono 66 prac. Zwyciężyła koncepcja Wacława Szymanowskiego. Maciej Michalski opowiadał o wielkich bojach, jakie stoczył komitet i sam Szymanowski z władzami carskimi, by ustawić pomnik Chopina w warszawskich Łazienkach. Szukano błędów, zasłaniano się procedurą.
- Jakiś krytyk odkrył na przykład, że Chopin siedzi, ale zarzucił Szymanowskiemu, że nie wyrzeźbił wyraźnie pianistycznego taboretu - opowiadał gość audycji.
Chopin w Łazienkach
Nie udało się uczcić 100. rocznicy urodzin kompozytora. Pomnik nie stanął. Potem przyszła I wojna światowa. A po niej trzeba było od początku zacząć zbiórkę pieniędzy. Zaangażował się w nią sam Wacław Szymanowski. Ostatecznie w 1926 r. zgodnie z życzeniem projektodawcy odlano formę w Paryżu i 14 listopada 1926 pomnik odsłonięto. - Feta trwała 3 dni – opowiadał Maciej Michałowski. - Przyjechali najlepsi pianiści z Europy
-Niestety ten pomnik przetrwał tylko do roku 1940 – dodał gość. - Przetrwał bez żadnych ubytków kampanię wrześniową. Później Łazienki znalazły się w obrębie dzielnicy niemieckiej.
Zarządzenie Hansa Franka
W kwietniu 1940 r. gubernator Warszawy, Hans Frank opublikował odezwę wzywającą do zbiórki metali na potrzeby zbrojeniowe armii niemieckiej. Zaczęła się akcja wysadzania pomników.
- W przypadku pomnika Chopina to było 16 ton brązu - mówił Michałowski. - Z drugiej strony to była realizacja celu nadrzędnego, stawianego w czasie okupacji przez Niemców - wykorzenienia kultury polskiej.
Zniszczony przez Niemców pomnik Fryderyka Chopina z Łazienek Królewskich w Warszawie. 1940 r. Wikimedia Commons/cc. Źr.: Adolf Ciborowski (1964). Warszawa: o zniszczeniu i odbudowie miasta. Polonia.
Bezpowrotnie zniszczony
Pocięty na kawałki pomnik transportem kolejowym ruszył do Rzeszy, gdzie miał być przetopiony na amunicję.
- Z tego wydarzenia zachowało się jedno zdjęcie, które wykonał przypadkowy świadek tej sytuacji w Łowiczu - słyszymy w reportażu. Tu zatrzymał się pociąg i w jednym z wagonów dostrzeżono fragmenty pomnika, w tym głowę Chopina.
Fotografia obiegła cały świat. Niemcy zniszczyli wszystkie kopie pomnika przechowywane w polskich muzeach. Jak zatem udało się odtworzyć rzeźbę Wacława Szymanowskiego? Kiedy pomnik Chopina powrócił na swoje miejsce?
Posłuchaj reportażu Justyny Piernik.
bs