Jak zatrzymano dźwięki? Historia fonografii

Dźwięk to zjawisko fascynujące. Kiedy wybrzmi, natychmiast ulatuje. Przez setki lat podejmowano próby jego uchwycenia, jednak dopiero wynaleziony przez Edisona w XIX wieku fonograf przyniósł upragniony sukces.

Przez tysiące lat podejmowano próby uchwycenia dźwięku, jednak dopiero wynaleziony przez Edisona w XIX wieku fonograf przyniósł upragniony sukces

Foto: Shutterstock/Caglayan Ceylan

Bez fonografii i stworzonych przez nią warunków do reprodukcji muzyki, kultura masowa nie mogłaby powstać. Pierwsze nagrania, utrwalone na wałkach fonograficznych i płytach akustycznych, są też jedynymi bezpośrednimi dokumentami minionej epoki artystycznej.

Posłuchaj

19:36 _PR2 (mp3) 2024_12_02-08-33-01.mp3 Katarzyna Janczewska-Sołomko o narodzinach fonografii (Poranek Dwójki)

Pierwszy próby rejestracji dźwięku

- Próby zatrzymania dźwięku były czynione w różnych okresach i w różny sposób. Ważnym momentem był rok 1857, wtedy to we Francji Martin Ville opatentował fonografograf. Był to rodzaj grającego pudełka, ale przez wiele lat nie można było tego odtworzyć. Udało się odsłuchać to nagranie dopiero w 2008 roku - wspominała Katarzyna Janczewska-Sołomko, autorka książki "Zatrzymane dźwięki. Fonografia polska do 1918 roku".

Czytaj też:

• Pianistyczne wynalazki Józefa Hofmanna
• Fonograf. Wynalazek, który zmienił bieg historii

Pod koniec XIX wieku Thomas Edison skonstruował fonograf. Jednak wynalazek zupełnie nie był doceniany. - Przez lata uznawano fonograf za zabawkę, której nie należy poważnie traktować. Zresztą sam Edison, który nie znał się na muzyce, nie przypuszczał, jaką rolę urządzenie odegra w historii muzyki. Myślał, że może być to przyrząd do pracy biurowej lub dla etnografów.

Józef Hoffmann nagrany przez Edisona

Jednak w historii fonografii – nie tylko polskiej, ale i światowej – ważną postacią był Józef Hoffman, pochodzący z Krakowa młody pianista i kompozytor. W wieku dwunastu lat, po odbyciu triumfalnego tournée po Stanach Zjednoczonych, został zaproszony przez Edisona do nagrania kilku utworów.

- Kilkunastoletni chłopiec nagrał wówczas utwory Chopina – wiemy o tym między innymi z pamiętników Edisona. Niestety, ten uznał je za niedoskonałe. Nie wiemy, czy pod względem wykonawczym, czy może technicznym, w każdym razie skasował je. Ale możemy powiedzieć, że ojcem fonografii jest nasz pianista Józef Hoffmann - podkreśliła Katarzyna Janczewska-Sołomko.

Popularność fonografów w Polsce

Początkowo w Polsce nagrania nie były popularne. Nie istniały przedsiębiorstwa, które mogłyby się tym zajmować. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku zaczęto się interesować rejestracją muzyki. - Wiadomo, jaka była wtedy sytuacja polityczna, dlatego nagrania przyszły do nas przez Rosję. Ale wkrótce zaczęły powstawać firmy, które – razem z rowerami i innymi przedmiotami – sprzedawały też i aparaty do nagrywania - mówiła muzykolog.

Początkowo aparaty fonograficzne były wyłącznie domeną ludzi zamożnych. Panowała wręcz moda na fonografy, a następnie gramofony. Do miast i miasteczek przyjeżdżali również wysłannicy Edisona na prezentację aparatów.

- Pokazy odbywały się czasem w domach prywatnych, częściej jednak w ogródkach. Najważniejszy pokaz miał miejsce w Hotelu Europejskim. Cieszyły się one dużą popularnością. Ale należy pamiętać, że przy takich okazjach pojawiała się cała masa hochsztaplerów, podszywających się pod współpracowników Edisona. Niemniej jednak gramofony, ale też i Edisonowski aparat, powoli wtapiały się w polską kulturę.

Pierwsze nagrania nie były idealnej jakości, dlatego artyści niechętnie godzili się na rejestrowanie swojego głosu. - Dużą rolę odegrał tutaj Enrico Caruso, którego nagrania w pewnym momencie pojawiły się na świecie. Dopiero wtedy artyści zaczęli poważnie myśleć o tym sposobie przekazu dźwięku - opowiadała Katarzyna Janczewska-Sołomko.

***

Tytuł audycji: Poranek Dwójki

Prowadzenie: Jakub Jamrozek

Gość: Katarzyna Janczewska-Sołomko (muzykolog)

Data emisji: 2.12.2024

Godz. emisji: 8.30

am/pg