"Na Sachalin powinno się jeździć jak Turcy do Mekki". Rzecz o Czechowie
Kiedy w 1924 roku w czasopismach "Lef" i "Krasnaja now" ukazało się kilka opowiadań Izaaka Babla, jeden z rosyjskich pisarzy Konstanty Paustowski napisał: "Po lekturze Króla zrozumiałem, że w naszym piśmiennictwie zjawił się jeszcze jeden czarodziej i że wszystko, co ten człowiek napisze nie będzie nigdy bezbarwne i mdłe".
Upiornie szczery świat Izaaka Babla. "Należy się go uczyć na pamięć">>>
Izaak Babel urodził się w Odessie w 1894 roku w rodzinie żydowskiego kupca. Studiował w Wyższej Szkole Handlowej w Kijowie. Debiutował w 1916 roku w petersburskim czasopiśmie "Letopis". Potem pracował w Czeka jako tłumacz, w Ludowym Komisariacie Oświaty, w ekspedycjach żywnościowych, w odeskim gubernialnym komitecie partyjnym, był też reporterem gazet w Petersburgu i w Tyflisie.
Dostojewski - piąty ewangelista?
W kwietniu dołączył do I Armii Konnej, był korespondentem polowym "Czerwonego Kawalerzysty", gazety frontowej I Konnej Brygady Budionnego, brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1924 roku ukazała się "Armia Konna" - arcydzieło nowelistyki, literacki fresk o rewolucji i wojnie. Pisarza oskarżono o szkalowanie bohaterów rewolucji, zbierały się nad nim czarne chmury, ale ratowało go wstawiennictwo Maksyma Gorkiego.
Babel załatwił wyjazd za granicę całej swojej rodzinie, sam jednak został w Rosji, mimo że w Europie był pisarzem znanym i cenionym. W latach 30. pisał, ale bardzo niewiele publikował. Jego twórczość zbierała coraz bardziej niepochlebne opinie wśród partyjnych krytyków literackich. Po śmierci Maksyma Gorkiego Babel powiedział Erenburgowi: "Teraz koniec ze mną".
Mikołaj Gogol i mroki jego duszy
Aresztowano go 16 maja 1939 roku. Po trwającej dwadzieścia minut rozprawie bez obrońcy 26 stycznia 1940 roku skazano Izaaka Babla na karę śmierci. Wyrok wykonano nad ranem następnego dnia w podziemiach więzienia Butyrki. Jak napisał Jerzy Pomianowski: "Winą Babla była jego sława, nie z urzędowego nadania, talent dany od Boga, a nie od ministra kultury, jego poczucie odpowiedzialności za każde słowo własne, tylko własne i zrozumienie, że doskonałości nie da się osiągnąć z nakazu".
Dorobek Izaaka Babla to: "Dziennik 1920 roku", wspomniana "Armia Konna", dwie sztuki teatralne: "Zmierzch" i "Maria", scenariusze filmowe i przede wszystkim kilkadziesiąt opowiadań. Są wśród nich wydane w 1931 roku "Opowiadania odeskie" i wiele opowiadań mających charakter autobiograficzny.
Zachwycali się nimi najwybitniejsi pisarze: Mann, Canetti, Hemingway, Malraux, a z polskich pisarzy: Gustaw Herling-Grudziński, Adolf Rudnicki, Jerzy Pilch. Sam Babel powiedział pisarzowi Konstantinowi Paustowskiemu: "Stylem się to załatwia, stylem, szanowny Panie! Gotów jestem napisać opowiadanie o praniu bielizny i niewykluczone, że zabrzmi to jak proza Juliusza Cezara". I dodawał: "Żadne żelazo nie wchodzi w serce z tak mrożącą siłą, jak w porę postawiona kropka".
W Dwójce usłyszeliśmy utwory z cyklu "Opowiadania odeskie", których bohaterami są barwne postaci odeskich rzezimieszków z przedmieścia, żebraków i dziwaków, wśród nich - Benia Krzyk, który "mówił mało, ale smacznie". Zaprezentowaliśmy także opowiadania, w których Babel przywołuje swoje dzieciństwo, młodość, początki twórczości. Usłyszeliśmy również m.in. opowiadanie "Moje pierwsze honorarium", w którym padają te słynne zdania: "Nie ma powodu, aby dobrze opowiedziana historia przypominała rzeczywistość. Rzeczywistość ze wszystkich sił stara się przypomnieć dobrze opowiedziana historię".
Jerzy Pomianowski. Profesor bez polskiego garbu
A Jerzy Pomianowski - zmarły 29 grudnia ubiegłego roku kongenialny tłumacz wielu utworów rosyjskiego pisarza - we wstępie do "Utworów zebranych" Izaaka Babla napisał: "Wydawało się, że autor pozyskał rozgłos dzięki popularnym opowiadaniom, cudactwom języka albo i za paradne facecje, wysłuchane na przedmieściach swojego miasta. Tymczasem mamy zjawisko. Rzadkie słowa, mocne i zabawne w echu potrafią nam zachować łyk zachwytu dla światła i garść zgrozy nad cieniem ludzkim. To jedna z niewielu takich książek na świecie".
***
Tytuł audycji: Książka do słuchania
Przygotowała: Dorota Gacek
Data emisji: 9.03-22.03.2017
Godzina emisji: 19.00-19.20
jp/bch
