Syn noblisty Tomasza Manna, słynny historyk i eseista Golo Mann twierdził, że w Europie Środkowo-Wschodniej w gruncie rzeczy możliwe są tylko trzy scenariusze: Polska z Niemcami przeciwko Rosji, Polska z Rosją przeciwko Niemcom, Niemcy i Rosja przeciwko Polsce - 17 września 1939 r. spełnił się trzeci scenariusz.
17 września, zgodnie z wcześniejszymi niemiecko-rosyjskimi układami sojuszniczymi, do Polski wtargnęli Sowieci. Zaskoczona polska armia była wówczas zaangażowana w działania obronne przed Niemcami.
Pozornie wrogie ideologie
Kontekst historyczny wydarzeń sprzed 83 lat naszkicował dr Marcin Zwolski – historyk, kierownik działu naukowego Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. - Ten sojusz był szokiem dla całej Europy Zachodniej - podkreślił badacz. - Ideologia nazistowska i ideologia bolszewicka wzajemnie się atakowały, co najmniej od 1933 roku w sposób niezwykle agresywny. Wydawało się, że porozumienie tych dwóch totalitaryzmów jest absolutnie wykluczone.
Polityka "dnia dzisiejszego"
Z tego faktu właśnie wypływał błąd polityczny, nie tylko w Polsce. - Okazało się, że na polityce i analizach politycznych nie da się polegać. Każdy kraj prowadzi politykę "dnia dzisiejszego" - tłumaczył nasz gość. - Swego rodzaju mistrzem tej polityki – nie chciałbym, żeby to zabrzmiało jak podziw – był Adolf Hitler. Człowiek, który potrafił dostosowywać założenia polityki "dnia dzisiejszego" szerszego planu, który zawsze miał w głowie. To on był głównym rozgrywającym, choć oczywiście Stalin nie pozostawał bierny.
Twarda reakcja Polski
Zdaniem historyka, strona sowiecka nie spodziewała się większych przeszkód po wtargnięciu na tereny Rzeczpospolitej. Zakładano, że wojna rozleje się na zachód od Niemiec. - Kluczowa była zmiana w polityce niemieckiej spowodowana polską twardą reakcją. Niemcy, jak wiemy, najpierw planowały zaatakować Francję - zaznaczył.
17 września 1939. Zdradziecki atak Stalina na Polskę - zobacz serwis specjalny >>>
- Ostatecznie Adolf Hitler zdecydował się zwrócić oczy w kierunku wschodnim i po twardej odmowie Polski na żądania udostępnienia korytarza pomorskiego, zgody na przyłączenie Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec w kwietniu 1939 roku, uznał że to Polska musi stać się pierwszym celem i rozpoczął rozmowy z sowietami - tłumaczył historyk.
Dystans i nieufność
Stalin początkowo miał zachować dystans i nieufność spodziewając się zagrywki ze strony niemieckiej. - Zdawał sobie też sprawę, że nie jest szczególnie dobrze przygotowany do działań zbrojnych - podkreślił Marcin Zwolski. - Czystka wojskowa, jaką sam przeprowadził zaledwie dwa lata wcześniej była na tyle poważna, że zarówno państwa zachodnie, ale też on sam doskonale wiedział, że możliwości Armii Czerwonej nie są wspaniałe, są ograniczone.
Więcej dowiesz się na stronie serwisu wrzesień 1939.polskieradio.pl
W programie Andrzej Mietkowski przywołał wspomnienia świadków historii z archiwów Radia Wolna Europa, prof. Włodzimierz Bolecki postawy polskich intelektualistów wobec sowieckiej agresji, a Małgorzata Czyńska odtworzyła ostatnie godziny życia Witkacego.
Przywołaliśmy też wypowiedzi wybitnych polskich artystów: Romualda Twardowskiego oraz nieżyjących Bernarda Ładysza i Jerzego Dudusia Matuszkiewicza.
118:44 2022_09_17 15_00_00_PR2_audycja_specjalna.mp3 Rocznica agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku (Audycja specjalna/Dwójka)
***
Tytuł audycji: Audycja specjalna
Prowadzili: Andrzej Zieliński i Jakub Kukla
Goście: dr Marcin Zwolski (kierownik działu naukowego Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku), Andrzej Mietkowski (redaktor Radia Wolna Europa), prof. Włodzimierz Bolecki (historyk literatury), Małgorzata Czyńska (dziennikarka, historyk sztuki)
Data emisji: 17.09.2022
Godzina emisji: 15.00
