Nieugięty generał Stanisław Sosabowski

- Od szczenięcych lat uczyłem się pokonywać trudności. Nie żałuję tego, co przeszedłem w moim życiu. Gdyby mi kazano przeżywać to ponownie, nie zawahałbym się - pisał gen. Stanisław Sosabowski. Dziś mija 46. rocznica jego śmierci.

Gen. Sosabowski (z lewej) z gen. Browningiem

Foto: Wikipedia

Był jednym z najdzielniejszych polskich dowódców wojskowych, ale nie dostąpił tak wielkiej sławy, jak pozostali polscy generałowie: Anders, Sosnkowski, Maczek. Za życia nie doczekał się swej rehabilitacji. Dlaczego? Odpowiedzi na to pytanie szukali goście Hanny Marii Gizy: prof. Janusz Odziemkowski i prof. Zbigniew Wawer. W audycji z cyklu "Sezon na Dwójkę" nadanej 2 kwietnia 2011 roku przywoływali najważniejsze wątki z życia gen. Stanisława Sosabowskiego, rozmawiali o sporze, jaki wiódł z dowództwem alianckim.

Autorka programu zaprezentowała też fragmenty wspomnień b. dowódcy Pierwszej Samodzielnej Brygady Spadochronowej. - Twarde i ugorne było całe moje życie, ale było też w nim wiele jasnych chwil. Wtedy, gdy naocznie przekonywałem się, iż wysiłek mój i tych, którzy mi zawierzyli i szli za mną nie był daremny – pisał Sosabowski.

Pochodził z biednej rodziny, ojciec był kolejarzem, niestety zmarł bardzo wcześnie. Przyszły generał tak wspominał trudne lata wczesnej młodości: - W lutym panował mróz okrutny. Na przerwach między lekcjami chłopcy bawili się na podwórzu szkolnym lub na korytarzach. Stałem i ja na korytarzu, byłem zziębnięty i skulony. Przede mną stał nasz katecheta, ks. prof. Andrzej Nogaj. Zapytał, czemu nie założę płaszcza, skoro tak się trzęsę z zimna. Wtedy wydusiłem: ”Ja księże profesorze nie mam płaszcza. No to jak się dostajesz do szkoły?- usłyszałem. Biegnę – odpowiedziałem”.

Twórca 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej

Gen. Stanisław Sosabowski zasłynął przede wszystkim jako twórca i dowódca polskiej jednostki powietrznodesantowej – 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Miała ona jako pierwsza wrócić do Polski, by wesprzeć Armię Krajową w wyzwalaniu kraju. Spośród żołnierzy brygady rekrutowała się znaczna część legendarnych Cichociemnych zrzucanych w okupowanej Polsce.

1. Samodzielna Brygada Spadochronowa wzięła udział w wielkiej operacji wojsk sojuszniczych mającej na celu uchwycenie mostów na Renie i jego dopływach. Nz. moment zrzutu zaopatrzenia na miejscu lądowania polskich spadochroniarzy. Niemcy, Arnhem, 17.09.1944 r. Fot.: PAP/CAF

Kiedy w 1943 roku dostał od Brytyjczyków propozycję objęcia dowództwa nad brytyjską dywizją spadochronową i połączenia jej z jego 1. Samodzielną Brygadą Spadochronową Sosabowski odmówił. Nie chciał wcielić jej do brytyjskiej dywizji, bo uważał swoją jednostkę za niezależne polskie wojsko, szykował je do przerzutu do Polski. Tymczasem wobec zbliżającej się inwazji aliantów we Francji, 6 czerwca 1944 roku podjęto decyzję o przekazaniu 1. SBS pod brytyjskie dowództwo.

Brytyjczycy zrezygnowali z przerzucenia nawet części polskich żołnierzy do stolicy. 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa dostała za to rozkaz udziału w operacji "Market-Garden" w Holandii, która była największą operacją powietrznodesantową w II wojnie światowej.

Polacy zostali zmuszeni do lądowania pod Arnhem, gdzie przeważały siły niemieckie. Zadanie brygady dowodzonej przez Stanisława Sosabowskiego okazało się arcytrudne. Generał skrytykował plan operacyjny i decyzje podejmowane w sztabie aliantów. Miał rację, straty poniesione przez aliantów były ogromne.

9 listopada 1944 roku, w wyniku nacisków aliantów, prezydent Władysław Raczkiewicz odwołał gen. Sosabowskiego ze stanowiska dowódcy 1. SBS. Nie próbował go nawet bronić przed brytyjskimi oskarżeniami. Gen. Stanisław Sosabowski za walkę pod Driel i Arnhem dostał jedynie Krzyż Walecznych. Niedoceniony przez polskie władze i sojuszników, poniżony w oczach żołnierzy, trafił na stanowisko inspektora jednostek etapowych i wartowniczych. Był to okrutny cios dla wielce zasłużonego i dzielnego patrioty - jak mało kto oddanego polskiej sprawie.

Na obczyźnie

27 grudnia 1944 roku Stanisław Sosabowski przeniósł się do Londynu, gdzie pełnił funkcję inspektora aż do czasu rozwiązania Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W lutym 1946 roku spotkało go kolejne upokorzenie. Komuniści nie uznali za polskich żołnierzy Sił Zbrojnych na Zachodzie. W Anglii zdemobilizowano go w 1948 roku. Szczęśliwie udało mu się ściągnąć z Polski żonę i syna - Stanisława Janusza, który w Powstaniu Warszawskim stracił wzrok walcząc jako lekarz i porucznik dowodzący plutonem "Stasinek”.

Na emigracji gen. Sosabowski założył Związek Polskich Spadochroniarzy, w ramach którego utrzymywał kontakty ze swoimi żołnierzami, organizował spotkania i wydawał książki. Oprócz tej działalności przez kolejne lata utrzymywał siebie, żonę i chorego syna z ciężkiej, fizycznej pracy. Zarabiał jako robotnik magazynowy w fabryce silników elektrycznych i telewizorów.

Zmarł na zawał serca 25 września 1967 roku w Londynie. Dwa lata później jego prochy wierni swemu dowódcy żołnierze, zgodnie z wolą generała, przewieźli na cmentarz wojskowy na Powązkach w Warszawie. Za życia oficjalnie go nie zrehabilitowano.

W 120. rocznicę urodzin gen. Stanisława Sosabowskiego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej podjął  uchwałę ustanawiającą wrzesień 2012 miesiącem jego pamięci, by w ten sposób przypomnieć zasługi jednego z najlepszych polskich dowódców z okresu II wojny światowej oraz oddać hołd jemu i żołnierzom, którymi dowodził.

Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy o życiu i dokonaniach gen. Stanisława Sosabowskiego oraz wspomnień, które głosił na antenie Rozgłośni Polskiej RWE.

Więcej wspomnień gen. Stanisława Sosabowskiego znajdziesz w serwisie ”Radia Wolności”>>>