Nauka

Biblioteki XXI wieku od A do Z

Ostatnia aktualizacja: 28.05.2007 09:04
Przyszłość bibliotek.
Audio

 

Powstają kolejne wirtualne biblioteki, a dzięki inwencji architektów tradycyjne obiekty coraz częściej łączą się z centrami rozrywki i zamieniają w miejsca spotkań towarzyskich. Oto katalog (jak przystało na biblioteki) najnowszych trendów w tej dziedzinie.

A jak architektura

Nowe projekty architektoniczne bibliotek to wizje przestrzeni przyjaznej intelektualnej działalności i spotkaniom. Taki postulat realizuje m.in. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, zaprojektowana w latach 90. przez prof. Marka Budzyńskiego. Sposób ukształtowania przestrzeni, organizacja zbiorów i usług realizuje tutaj popularną w świecie ideę biblioteki otwartej, gdzie kontakt czytelnika z książką nie jest ograniczony barierami przestrzennymi i organizacyjnymi. Czytelnicy mają bezpośredni dostęp do części zbiorów, usytuowanych w otwartym magazynie z miejscami do pracy. Podobnie jest w bibliotece Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i Bibliotece Wojewódzkiej w Krakowie. Jaskółki zmian pojawiają się również w oddaleniu od dużych aglomeracji - przykładem jest nowa biblioteka w Sulechowie w Lubuskiem z 600-metrową otwartą przestrzenią.

BUW realizuje ponadto inny światowy trend zamiany przestrzeni bibliotek w centra kulturalno-rozrywkowe. Coraz częściej, podczas przerw w lekturze, można w tym samym budynku spotkać się z przyjaciółmi, wypić kawę, wybrać się na wystawę, happening albo spotkanie autorskie. „Buwing” – w ten żartobliwy sposób bywalcy BUW-u opisują swój sposób spędzania czasu w bibliotece. Oprócz czytania, mogą obejrzeć wystawę, odwiedzić restaurację, pawilon herbaciany, pójść na kręgielnię albo pospacerować po jednym z największych i najpiękniejszych ogrodów dachowych w Europie. Nowoczesna Mediateka we Wrocławiu z kolei przyciąga licznymi imprezami kulturalnymi. Odbywał się tam m.in. festiwal Era Nowe Horyzonty.

C jak czytelnictwo

Jest jedną z najważniejszych i najpowszechniejszych form uczestnictwa w kulturze dla blisko 2/3 Polaków. Ze względu na wysokie ceny ilustrowanych periodyków, specjalistycznych czasopism i książek, blisko 1/5 Polaków regularnie odwiedza biblioteki. Sieć 8 tys. bibliotek publicznych jest wspomagana przez ponad 1200 bibliotek naukowych oraz 344 biblioteki pedagogiczne. Niestety, według udostępnionych przez GUS danych od kilkunastu lat systematycznie zmniejsza się liczba bibliotek publicznych, punktów bibliotecznych oraz wypożyczeń na zewnątrz. Polacy wciąż kupują, wypożyczają i czytają głównie podręczniki, lektury i poradniki. W 2005 r. niemal połowę czytelników bibliotek publicznych stanowiły dzieci i młodzież do lat 19, a przeciętny czytelnik wypożyczał tylko19 książek rocznie. Tę sytuację ma polepszyć Narodowy Program Kultury „Promocja czytelnictwa i rozwój sektora książki”, opracowany na lata 2004-2013. Promocji kultury czytania służą również festiwale: 4 Pory Książki, Festiwal Literatury Popularnej czy majowy Tydzień Bibliotek (w tym roku był obchodzony pod hasłem „Biblioteka mojego wieku”).

''Wnetrze BUW. Fot. M. Młynarczyk. Źr. Wikipedia.
D jak dziecięce czytanie i czytanie dzieciom

„Naród, który mało czyta, mało wie. Naród, który mało wie, podejmuje złe decyzje - w domu, na rynku, w sądzie, przy urnach wyborczych” - ostrzega Jim Trelease, amerykański propagator czytania dzieciom. Biblioteki, a szczególnie ich oddziały dla dzieci, zachęcają do bliższego kontaktu z literaturą poprzez organizowanie koncertów, wystaw, spotkań z autorami oraz projekcje filmów, przeźroczy itp. Jednak o pierwszy kontakt z książkami muszą zadbać rodzice. Warto, ponieważ badania psychologiczne dowodzą, że odpowiednio dobrane lektury i rozmowy na ich temat rozwijają pamięć i wyobraźnię, sprzyjają koncentracji, ułatwiają naukę, uczą odróżniania dobra od zła i umacniają więź między rodzicami a dzieckiem. „Czytaj swojemu dziecku 20 minut dziennie. Codziennie.” to hasło kampanii społecznej „Cała Polska czyta dzieciom” (https:\/\/www.calapolskaczytadzieciom.pl/). Akcja organizowana przez Fundację ABCXXI trwa już piąty rok. Obejmuje m.in. czerwcowy Ogólnopolski Tydzień Czytania Dzieciom.

E jak e-book

Książka lub czasopismo przeniesione do świata urządzeń komputerowych, odczytywane za pomocą odpowiedniego oprogramowania (np. czytnika: Acrobat Reader). Oferuje opcje powiększania tekstu, możliwość korzystania z elektronicznych zakładek, hipertekstu i wyszukiwanie informacji. Paradoksalnie, czytelnicy często, zamiast z wysiłkiem wpatrywać się w ekran, drukują tekst, a w ten sposób wracają do papierowego punktu wyjścia... Jednak, dzięki temu, że e-booki często łączą klasyczny tekst z multimediami (np. dźwiękowym odtwarzaniem treści), znakomicie służą osobom niewidomym i niedowidzącym.

G jak globalna biblioteka

Idea, stworzona w 2001 r. przez amerykańskiego programistę Rona Hornbakera, który zapragnął zamienić cały świat w bibliotekę. Zapoczątkował akcję tzw. book-crossingu czyli „uwalniania książek”. Powstała nieomal milionowa społeczność osób na całym świecie (również w Polsce), które dzielą się z innymi przeczytanymi książkami. Zostawiają je w specjalnie oznaczonych miejscach tzw. Oficjalnych Strefach BookCrossingu, m.in. w kinach, kawiarenkach internetowych, pasażach handlowych. Przed puszczeniem w obieg trzeba zarejestrować książkę na oficjalnej stronie internetowej akcji. Przyznany numer identyfikacyjny pozwala śledzić jej dalsze losy oraz komentarze kolejnych czytelników. Na stronie znajduje się również aktualna lista uwolnionych książek i miejsc, w których można je znaleźć. Oficjalna strona akcji: https:\/\/www.bookcrossing.com, polska strona: https:\/\/www.bookcrossing.pl

I jak „Ikonka”

Program stworzenia punktów powszechnego dostępu do szerokopasmowego internetu w ramach działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Rozpoczęty w 2003 r. przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, jest teraz kontynuowany przez MSWiA pod nazwą  „Ikonka cd.”. Bezpłatne czytelnie internetowe, „Ikonki”, powstają w bibliotekach gminnych na terenie całej Polski. Program ma wyrównywać szanse młodych ludzi z niewielkich miejscowości. Biblioteki otrzymują od ministerstwa zestaw komputerowy z oprogramowaniem, a władze samorządowe zapewniają stałe połączenie z internetem i późniejsze utrzymanie punktu. [----- Podzial strony -----]

J  jak języki obce

Biblioteki wojewódzkie dysponują zwykle wypożyczalniami zbiorów obcojęzycznych. Ponadto księgozbiory w językach obcych udostępniają też m.in. Instytuty Kultury – Goethe-Institut, Instytut Francuski, Instytut Cervantesa, Włoski Instytut Kultury, British Council czy Fundacja Pro Helvetia. Niedawno w Warszawie powstało Young Learners Resource Center – pierwsze w Polsce bezpłatne centrum zasobów do nauki języka angielskiego dla dzieci.

''BUW. Fot. M.Budzyński. Źr. Wikipedia. Fot. na lic. cc-by-sa 2.0
N jak NUKAT


Katalog centralny polskich bibliotek naukowych, dostępny pod adresem: https:\/\/www.nukat.edu.pl/ Od lipca 2002 zapewnia dostęp do informacji o bieżących nabytkach bibliotek, współpracujących z NUKAT. Jedno wyszukiwanie pozwala dowiedzieć się, które z nich posiadają dany dokument w swoich zbiorach. W przyszłości katalog ma objąć całość zbiorów bibliotek naukowych.

O jak osoby niepełnosprawne w bibliotekach

Na tym polu jest wciąż bardzo dużo do zrobienia. Wg danych GUS jedynie 13,8% bibliotek publicznych i filii bibliotecznych było w 2005 r. przystosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Biblioteki wojewódzkie oferują zbiory książki mówionej i brajlowskiej. Ważną rolę pełni stale unowocześniana Biblioteka Centralna Polskiego Związku Niewidomych z siedzibą w Warszawie (https:\/\/www.biblioteka-pzn.org.pl). Wypożycza ona również drogą pocztową osobom niewidomym zarówno z Polski, jak i z zagranicy księgozbiór pisany pismem punktowym i książki mówione. Książki i czasopisma, zapisane systemem cyfrowym, są udostępniane także z wykorzystaniem połączeń telekomunikacyjnych.

P jak pomieszczenia

Przestronne wnętrza, ergonomiczne meble, światło i kolor stają się nieodłącznymi elementami wnętrz bibliotecznych. Nowe trendy wytyczają biblioteki akademickie. Najbardziej przyjazne czytelnikom są BUW, zmodernizowana Jagiellonka, nowoczesne biblioteki uniwersytetów Łódzkiego, Warmińsko-Mazurskiego, Politechniki Warszawskiej.

S jak sztokholmskie innowacje

Czytelnicy biblioteki Stockholm University mogą zarezerwować miejsce w czytelni przez internet, skonsultować się z pracownikami biblioteki na czacie, zapłacić za kopiowanie i drukowanie materiałów drogą internetową za pomocą systemu WebPay. Biblioteka daje swoim im możliwość zamieszczenia swoich prac naukowych, opracowań i artykułów w specjalnej bazie DiVA. Na terenie budynku można korzystać z bezprzewodowego internetu. Można też skorzystać ze specjalnego pomieszczenia dla alergików albo wynająć pokój dyskusyjny do pracy nad projektami w grupie. Takie rozwiązania zapewne niedługo pojawią się również w Polsce.

Ś jak światowe zbiory

Wyszukiwarka najważniejszych bibliotek na całym świecie jest dostępna na stronie: https:\/\/lists.webjunction.org/libweb/. Wykaz bibliotek wirtualnych polskich i zagranicznych (projekty narodowe, wyższych uczelni, bibliotek, regionalne i dziedzinowe) znajduje się na stronie: https:\/\/ebib.oss.wroc.pl/linki/wirtua.php

''e-bbok. Źr. Wikipedia. Fot. na lic. cc-by-sa 2.5

W jak wirtualne biblioteki

Coraz więcej bibliotek otwiera strony internetowe z możliwością przeglądania ich katalogów. W większych bibliotekach możemy zamówić przez internet książki, zlecić ich prolongatę, a nawet zamówić przypomnienie o terminie zwrotu na osobistą skrzynkę e-mailową. Coraz więcej mamy również możliwości bezpośredniego korzystania z wiedzy oferowanej drogą elektroniczną – w bibliotekach internetowych oraz zamieszczonych w sieci encyklopediach, leksykonach i opracowaniach. Największe polskie biblioteki cyfrowe to:

1.    Polska Biblioteka Internetowa (zbiory literatury polskiej oraz tłumaczenia na język polski; po zarejestrowaniu można utworzyć własną wirtualną półkę z książkami): https:\/\/www.pbi.edu.pl
2.    Cyfrowa Kolekcja Czasopism Polskich (kilkanaście tytułów polskich czasopism, m.in. Skamander, Merkuriusz Polski, Przegląd Sportowy): https:\/\/www.buw.uw.edu.pl/zasoby/ckcp.htm
3.    Polska Biblioteka Wirtualna Nauk Przyrodniczych (teksty z polskich czasopism naukowych): https:\/\/przyrbwn.icm.edu.pl

Z jak zbiory specjalne

Biblioteki kuszą dzisiaj czytelników nie tylko urozmaiconymi księgozbiorami. Oferują coraz to bogatsze tzw. zbiory specjalne – materiały audiowizualne (kasety audio, wideokasety, płyty kompaktowe i DVD), a ostatnio coraz powszechniej – dokumenty elektroniczne. Z roku na rok zwiększa się liczba wypożyczeń takich zbiorów.

Agnieszka Labisko

 

Czytaj także

Początki kultury

Ostatnia aktualizacja: 07.03.2007 12:29
Dla kogoś, kto zna prace Girarda, lektura ta będzie przede wszystkim przypomnieniem najważniejszych tez girardowskiej koncepcji przemocy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jak zreformować polską naukę?

Ostatnia aktualizacja: 26.09.2008 17:08
Naukowa dyskusja na Kongresie Kultury Chrześcijańskiej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nauka przyszłością Europy

Ostatnia aktualizacja: 12.05.2008 10:14
Europejski Instytut Innowacji i Technologii to flagowy projekt Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Gdzie się podziali wszyscy intelektualiści?

Ostatnia aktualizacja: 20.03.2008 11:35
Frank Furedi skupia się w swej książce na problemach związanych ze stanem współczesnej edukacji.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rozplatanie tęczy czyli nauka i poezja

Ostatnia aktualizacja: 05.05.2008 20:13
Książka „Rozplatanie tęczy”, napisana pod koniec lat 90. XX w., opiera się na wcześniejszych wykładach autora, prezentowanych w radiu i telewizji BBC.
rozwiń zwiń
Czytaj także

300 tysięcy dolarów za nieoddane książki

Ostatnia aktualizacja: 19.04.2010 08:40
Pracownicy najstarszej biblioteki w Nowym Jorku odkryli ze zdumieniem, że pierwszy prezydent USA Jerzy Waszyngton pożyczył stamtąd dwie książki, których nigdy nie oddał. Jak zauważa portal BBC News, kara za nieoddanie książek wyniosłaby dziś 300 tys. dolarów.
rozwiń zwiń