Ostatnie dni Romanowów

Romanowowie byli jednymi z pierwszych ofiar systemu, który w przyszłości pochłonie ich miliony.

Rewolucja lutowa i październikowa w Rosji 1917 roku to dwie zawieruchy, które zmieniły losy świata na całe dziesięciolecia. W samym środku tych dramatycznych wydarzeń, choć praktycznie na uboczu, znalazł się Mikołaj II Romanow z rodziną: żoną Aleksandrą Fiodorowną, synem Aleksym i córkami Olgą, Tatianą, Marią i Anastazją. Bezwolni uczestnicy gry o władzę nad imperium i jedne z pierwszych ofiar systemu, który w przyszłości pochłonie ich miliony. Jaki los spotkał ostatnich z Romanowów?

  

 

 

Ilja Repin, Mikołaj II Romanow. Źr. Wikipedia.

Pożegnanie z koroną

 
W początku 1917 roku ferment społeczno-polityczny przybierał na sile. Ludność nie widziała już sensu prowadzenia wojny, która nie przynosiła sukcesów. W związku z dramatyczną sytuacją gospodarczą Rosji w sklepach brakowało podstawowych artykułów żywnościowych, na ulicach strajkowali ulegający socjalistycznej propagandzie robotnicy. O tym, jak bardzo źle przedstawiała się sytuacja w kraju, władca Rosji miał się przekonać bardzo szybko. 27 lutego, pod wpływem zamieszek na ulicach Piotrogrodu i buntu wojskowego, wybuchła rewolucja lutowa. Mimo że Michał Wasilewcz Rodzianko (lider partii oktiabrystów) jeszcze tego samego dnia depeszował cesarzowi, iż “wybiła ostatnia godzina, w której decydują się losy ojczyzny i dynastii”, car zdawał się nie dopuszczać do swojej świadomości zaistniałych faktów. Wciąż wierzył, że posiada wpływ na przebieg wydarzeń.

 

 

Carewicz Aleksy. Źr. Wikipedia.

Carowi Mikołajowi II nie udało się jednak zapobiec rozwojowi rewolucji. Jego rozkazy o rozwiązaniu Dumy zostały zignorowane, a  przedstawiciele parlamentu powołali Rząd Tymczasowy, na czele którego stanął Rodzianko. Pod naciskiem Dumy 2 marca (15 marca) 1917 roku w Pskowie Mikołaj II, chcąc zapobiec wojnie domowej, zdecydował się na abdykację na rzecz swojego brata Michała Romanowa (prawowity następca tronu, 13-letni Aleksy, nie mógł objąć władzy, gdyż cierpiał na nieuleczalną genetyczną chorobę krwi – hemofilię). W swym dzienniku były już imperator podsumował ów dzień: “wszędzie zdrada, tchórzostwo i oszustwo”.

 

Michał Romanow uzależnił objęcie przez siebie władzy od pozytywnej opinii Zgromadzenia Ustawodawczego. Ponieważ takiej nie uzyskał, tron opustoszał. 7 marca Rząd Tymczasowy postanowił aresztować carską rodzinę i polecił czterem członkom Dumy przewieźć Mikołaja II do Carskiego Sioła.

 

 

 

Maria Romanow. Źr. Wikipedia.

“Ciężko, boleśnie, tęskno”

  

Rodzina carska znalazła się w zupełnie nowej dla siebie sytuacji: stali się więźniami swoich dotychczasowych poddanych. Rodowy pałac strzeżony był przez rewolucyjnych żołnierzy, którzy nie okazywali szacunku ani dla byłego władcy, ani dla munduru. Romanowowie musieli znosić wiele zniewag – do cara zwracano się „pułkowniku”, zdarzyło się również, że oficer warty nie przyjął wyciągniętej na powitanie ręki Mikołaja.

 

Sytuacja w Rosji stale się zmieniała - a wraz z nią sytuacja rodziny Mikołaja II. Mimo że nadal trwał Rząd Tymczasowy, faktyczną władzę nad krajem przejęła Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Co to oznaczało dla Romanowów? Postanowiono zadać dotkliwy cios dawnemu władcy, rozdzielając go z żoną. Małżonkowie mogli odtąd jedynie widywać się przy obiedzie w towarzystwie świadków i rozmawiać tylko po rosyjsku, tak by pełniący wartę żołnierze byli w stanie kontrolować dyskusję. Cała rodzina miała okazję spotykać się również na mszy świętej w pobliskiej cerkwi.

Carewna Anastazja. Źr. Wikipedia.

Zesłanie do Tobolska

  

Po pięciu miesiącach Rząd Tymczasowy zadecydował, że wobec sytuacji na froncie dalszy pobyt Romanowów w rodzinnej rezydencji jest zbyt niebezpieczny. 1 sierpnia 1917 carska rodzina została skierowana do Tobolska, dokąd dotarła pięć dni później. Po przyjeździe na miejsce Romanowów ulokowano na parterze obszernego i komfortowego domu gubernatora. Pobyt w Tobolsku zdawał się nie różnić niczym od tego w Carskim Siole – żołnierze wciąż trzymali wartę, car z najbliższymi poświęcali się tym samym zajęciom, jedynie miejsca na spacery pozostało mniej – rodzinie pozwolono bowiem korzystać tylko z podwórza.

 

17 listopada do rodziny carskiej dotarła wiadomość o obaleniu Rządu Tymczasowego podczas rewolucji październikowej. Skutki przewrotu bolszewickiego miano jednak odczuć dopiero w kilka miesięcy później. Od nowego roku zaczęto coraz bardziej ograniczać swobody rodziny: car przeszedł na żołd żołnierski, odprawiono część służby, niektóre artykuły spożywcze, takie jak masło, stały się towarem luksusowym. Mikołajowi i carewiczowi zabroniono nosić mundury z dystynkcjami. Pierwszy oddział bolszewików pojawił się w mieście w marcu 1918 roku.

 

 

Caryca Aleksandra. Źr. Wikipedia.

Jekaterynburdzki epilog

  

W kwietniu do Tobolska przybył z Moskwy oddział żołnierzy z poleceniem zabrania eks-cara z synem do Moskwy. Ponieważ Aleksy w tym czasie przeżywał kolejny atak choroby, a Aleksandra Fiodorowna za nic na świecie nie chciała rozdzielać się z mężem, postanowiono, że w podróż ruszy cesarska para z córką Marią – reszta miała dołączyć do rodziny w późniejszym terminie.

 

Romanowowie nigdy nie dotarli do stolicy Rosji. Czerwonogwardziści zatrzymali ich pociąg w Jekaterynburgu (istnieje hipoteza, że w planach Niemców była restauracja monarchii w Rosji, a bolszewicy postanowili temu zapobiec). Carską rodzinę osadzono “w miejscu specjalnego przeznaczenia” - domu kupca Ipatiewa. Aleksy, Tatiana, Olga i Anastazja wraz z pokojówką i dwojgiem służących zostali przywiezieni z Tobolska 23 maja 1918 roku. Warunki więzienne były już o wiele gorsze niż w Carskim Siole czy Tobolsku – Romanowów zmuszono do tego, by spali na podłodze, a także by jedli z jednej wspólnej miski. Żołnierze bolszewiccy starali się również uprzykrzyć życie carskiej rodziny docinkami, wulgaryzmami i rewolucyjnymi pieśniami. Szykowano się na ostateczny krok.

 

 

Olga Romanow. Źr. Wikipedia.

16 lipca 1918 roku około północy Romanowom nakazano przygotować się do rychłego wyjazdu. Zgromadzonej w małym pokoiku rodzinie cara odczytano wyrok: “W obliczu faktu, że wasi krewni nie zaprzestali ataków na Rosję Radziecką, egzekutywa Uralskiej Rady Robotniczej skazuje was na karę śmierci”. Car zdążył zapytać się: “Co..? Co?”. Rozległy się strzały - najpierw z pistoletu dowódcy, Jakowa Jurowskiego, później całego oddziału. Oprawcy dobijali swe ofiary bagnetami. Ciała zawinięto w prześcieradła, wrzucono na ciężarówkę i wywieziono do opuszczonych szybów kopalni na uroczysku „Czterech Braci”. Kiedy czekiści dotarli na miejsce, ciepłe jeszcze zwłoki rozebrano, kosztowności zrabowano, a ciała polano kwasem, rozrąbano siekierami i wrzucono do szybów. Aby zasypać je ziemią, do szybów wrzucono również granaty.

 

Tatiana Romanow. Źr. Wikipedia.

 

Gdy w kilka dni po dokonanym zabójstwie teren objęli białogwardziści, od razu przystąpiono do poszukiwań rodziny Romanowów. W styczniu 1919 roku wszczęto śledztwo w sprawie zabójstwa, a na podstawie zeznań świadków udało się wydobyć niektóre szczątki carskiej rodziny – palec Aleksandry i kilka nadtrawionych ogniem i kwasem kości, a także liczne przedmioty należące do Romanowów: klamrę od wojskowego pasa noszonego przez carewicza, perłowy kolczyk Aleksandry, szmaragdowy krzyż, order ozdobiony szafirami, puzderko Mikołaja z miniaturką portretu żony, strzępy gorsetów i klamerki od butów wielkich księżnych. Nigdzie nie odnaleziono jednak kości Aleksego i jednej ze starszych jego sióstr – Marii bądź Anastazji.  Taki stan rzeczy spowodował pojawianie się oszustów, którzy podawali się za cudem ocalone dzieci cara. Według późniejszych zeznań Jurowskiego, „brakujące” dwa ciała zostały pochowane w pobliżu kopalni. Hipotezę tę niedawno potwierdziły odkrycia grupy archeologów, którym po prawie 90 latach od mordu dokonanego na Romanowach udało się znaleźć dwa ciała należące do chłopca w wieku 12-13 lat i dziewczyny, urodzonej około 1899 roku, najprawdopodobniej Anastazji. Odnalezione szczątki będą poddawane dalszym, dokładniejszym badaniom.

 

Katarzyna Kakiet