Starożytna Suza zagrożona

Czy na ruinach strożytnej metropolii powstaną hotele?

Suza, dzisiejszy Szusz w południowo-wschodnim Iranie, to miasto posiadające długą historię. W ciągu swojej historii padło ofiarą wielu najazdów i zniszczeń. Obszarowi zajmowanemu niegdyś przez starożytne miasto grozi teraz nowe zagrożenie – irański rząd zadecydował, że na tym miejscu powstaną dwa hotele.

Hotele na ruinach

28 października b.r. irańska agencja CHN podała, że francuski archeolog Rémy Boucharlat zaapelował do irańskich władz, by respektowały obwód starożytnego miasta Suza. Decyzja irańskich władz, które zezwoliły na budowę dwóch hoteli wewnątrz obwodu starożytnego miasta została nazwana przez niego jako zadziwiająca i nieprawdopodobna. Boucharlat, który jest dyrektorem Francuskiego Instytutu Studiów Irańskich, jest znanym francuskim archeologiem, który specjalizuje się w dziejach starożytnego Iranu. Sam zresztą od wielu lat pracuje na różnych stanowiskach archeologicznych na terenie tego państwa.

Budowa hoteli Laleh i Amir Zargar w Szusz rozpoczęła się po autoryzacji projektu przez Departament Dziedzictwa Kulturowego, Turystyki i Rzemiosła irańskiej prowincji Chuzestan w 2007 roku. Projekt tymczasowo wstrzymano po tym, jak działacze na rzecz dziedzictwa kulturowego wzbudzili zainteresowanie w mediach na początku września 2008 roku. Dyrektor Centrum Dziedzictwa Kulturalnego w Szusz, Mohammadreza Chitsaz, powiedział, że projekt zatrzymano po serii opinii ekspertów. W międzyczasie przedstawiciel władz powiedział w październiku, że nic nie stoi na przeszkodzie budowie hoteli. Zespół prowadzony przez archeologa Mohammada-Taqi Ataii wykonał 61 próbnych wykopów i wyznaczył 61-hektarowy obwód starożytnego miasta. Efekt wydał się zadziwiający w porównaniu z poprzednimi wynikami badań prowadzonymi kilka dekad wcześniej, kiedy to obwód Suzy określono na 400-hektarów.

Jak mówi Boucharlat, Suza zawiera wiele satelitarnych przedmieść, wsi i warsztatów, które powodują, że miasto nie ogranicza się nawet do 400-hektarowego obwodu. Jego zdaniem jest bardzo prawdopodobne, że znajduje się tam wiele starożytnych stanowisk i artefaktów, które powinny być chronione przez irańskie władze. Ziemia na tym terenie kryje pozostałości wiele tysięcy lat historii.

Stolica Elamu

Suza to jedno z najstarszych osiedli ludzkich na Bliskim Wschodzie. Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z około 7000 roku p.n.e. Około 4100 roku p.n.e. pojawia się tu pierwsze miasto, podobnie jak miasta w Mezopotamii posiadające świątynię i centrum administracyjne. Wokół Suzy koncentrowało się powstawanie cywilizacji elamickiej, stąd północny Elam nazywa się Suzjaną.

W trzecim tysiącleciu przed naszą erą Elam i jego stolica Suza jest wspomniana jako konkurent mezopotamskich królów miasta Kisz. Konkurencja z Mezopotamią nie zakończyła się dla Suzy dobrze: najpierw padła łupem Akadyjczyków, którzy zajęli miasto po roku 2350 p.n.e., a potem została uzależniona przez III dynastię z Ur około 2100 roku p.n.e. Następnie w pierwszej połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. Suza była rządzona przez lokalną dynastię elamickich władców noszących tytuł sukkalmah, którzy panowali nad Suzjaną, jak i nad południowym Elamem, to jest Anszanem.

Wielki okres świetności Suza przeżywała w tzw. okresie średnioelamickim (około 1500-1100 p.n.e.), kiedy była stolicą potężnego państwa elamickiego obejmującego Suzjanę, Anszan, a także inne terytoria. Najpotężniejszy król tej dynastii, Szutruk-Nahhunte, splądrował w 1158 roku Babilonię i zabrał do Suzy wiele łupów, w tym słynną stelę króla Hammurabiego (zawierającą jego kodeks) i stelę króla Naramsina, jedne z najważniejszych zabytków starożytnej Mezopotamii. Ten okres świetności zakończył się, gdy król Babilonu, Nabuchodonozor I, około pięćdziesięciu lat później uderzył na Elam i splądrował Suzę. Po latach królowie nowoelamiccy zdołali odbudować potęgę państwa i toczyli ze zmiennym szczęściem wojny przeciw potężnej Asyrii. Jednak w końcu asyryjski król Assurbanipal dokonał serii najazdów przeciw Elamowi. W 647 roku król ten kompletnie splądrował i zniszczył Suzę. Miasto straciło zupełnie na znaczeniu po tym niszczycielskim najeździe.

Stolica Persji

Przed 540 rokiem p.n.e. w Suzie pojawił się nowy zdobywca, Cyrus II Wielki, władca Persji. Jak obecnie uważają badacze, zajęcie Suzy przez Cyrusa nie miało charakteru podboju. Persowie od wieków mieszkali w Anszanie i wejście przez nich Suzy zostało odebrane jak restauracja monarchii elamickiej obejmującej Suzę i Anszan. Cyrus i jego następcy zbudowali potężne Imperium Perskie rozciągające się od Egiptu i Azji Mniejszej na zachodzie, po wschodni Iran i części Indii na wschodzie. Suza stała się jedną ze stolic tego imperium. Archeologowie odkryli tu wiele śladów tego wielkiego państwa, między innymi pałace perskiego króla Dariusza I zdobione glazurowanymi cegłami.

Suza przeżywała w tym okresie okres drugiej świetności. Tutaj perscy królowie przyjmowali na audiencjach posłów z Grecji, którzy byli zadziwieni bogactwami Persji. Gdy Aleksander Wielki uderzył na Persję, bardzo zależało mu na zdobyciu tych bogactw. Gdy wreszcie zbliżał się do Suzy w 331 roku p.n.e., Filoksenos, jeden z generałów macedońskich, przybył przed główną armią do miasta, by zabezpieczyć skarbiec na potrzeby zbliżającego się króla. Macedończycy zastali tam gigantyczną sumę 50 tys. talentów srebra. Niektórzy porównują wartość jednego talentu srebra do 300 tys. dolarów, co łącznie dałoby sumę 15 miliardów dolarów zdobytych przez Aleksandra w Suzie. Niebagatelna suma jest wyraźnym dowodem na to, że miasto było wielką i wspaniałą metropolią swoich czasów.

Po śmierci Aleksandra Suza stała się częścią hellenistycznej monarchii Seleucydów. Od połowy drugiego wieku p.n.e. miasto zostało uwikłane w długo trwającą walkę o hegemonię nad regionem. Elymajczycy (Elamici), którzy wywalczyli niezależność od Seleucydów, podjęli wtedy walkę o Suzę. Ponadto na arenie dziejów pojawili się także irańscy Partowie, którzy ostatecznie wyparli Seleucydów z Iranu i w końcu zajęli także Suzę około 138 roku p.n.e. W tym czasie miasto znów przeżywało prosperitę i rozrosło się. W drugiej połowie I wieku naszej ery znów Elymajczycy zdobyli kontrolę nad Suzą, jednak prawdopodobnie na początku III wieku n.e. miasto ponownie opanowali Partowie.

Wszystko uległo zmianie w 224 roku, gdy Ardaszir z dynastii Sasanidów pokonał ostatniego króla Partów, zdobywając kontrolę nad całym Iranem. Także i Suza stała się częścią jego państwa, tracąc w tym czasie sporo na znaczeniu. Suzjańczycy otrzymali kolejny cios około 339 roku n.e., gdy niektórzy z mieszkańców miasta obrazili króla Szapura II, zapewne spiskując przeciw niemu. Ten wysłał do miasta armię wraz z trzystoma słoniami, która kompletnie zdemolowała Suzę. Po raz kolejny Suza podniosła się z upadku i była dość ważnym miastem w regionie, gdy na Chuzestan uderzyli Arabowie. Ci doszczętnie zniszczyli Suzę w 638 roku n.e. Miasto to już nigdy nie odzyskało dawnej świetności. Gdy w 1218 zdobyli je Mongołowie, dokonując kolejnych zniszczeń i rzezi mieszkańców, Suza została opuszczona. Dzisiejszy irański Szusz mieszczący się obok starożytnych ruin jest tylko małym miastem liczącym około 60 tys. mieszkańców.

Do dzisiaj tylko część starożytnej Suzy pozostaje przebadana. Jeżeli na jej terenie powstaną dwa hotele to archeolodzy bezpowrotnie stracą szansę na prowadzenie wykopalisk w tym miejscu. Nie wiadomo, jak wiele świadectw wspaniałej przeszłości miasta mogą przykryć nowe budynki.

Tytus Mikołajczak