Teraz zasłużone obserwatorium kosmiczne będzie mogło sięgać  kilkanaście miliardów lat świetlnych wstecz i obserwować obiekty powstałe wkrótce po Wielkim Wybuchu. Naukowcy spodziewają się, że "odnowiony" Hubble będzie funkcjonował w takiej formie jeszcze przez 5-10 lat.

Naprawy w kosmosie

Pomysł na umieszczenie teleskopów w przestrzeni kosmicznej, a zatem tam, gdzie w obserwacjach nie będzie przeszkadzała niestabilna ziemska atmosfera, narodził się w latach 20. XX wieku, ale systematyczne prace nad kosmicznym obserwatorium rozpoczęły się dopiero pół wieku później. Wystrzelenie teleskopu w kosmos opóźniła też katastrofa promu Challenger w 1986 roku, przez którą Hubble poleciał na orbitę dopiero kilka lat później. Ostatecznie niezwykle zasłużony dzisiaj teleskop znalazł się na orbicie 23 kwietnia 1990 roku.

Nie od razu wszystko działało w nim jak należy. Były problemy ze zwierciadłem, które na skutek błędnego działania aparatury pomiarowej na Ziemi miało nieprawidłowy profil, przez co zdolność rozdzielcza całego teleskopu znacznie odbiegała od oczekiwanej. Wadę usunięto podczas pierwszej misji naprawczej w 1993 roku. Druga misja serwisowa w lutym 1997 roku zainstalowała w teleskopie nowe przyrządy, a trzecia została podzielona na dwa niezależne zadania: w grudniu 1999 wykonano pilne naprawy Hubble’a, a w marcu 2002 zainstalowano na nim Advanced Camera for Surveys. W 2003 roku kolejnej misji naprawczej przeszkodziła tragedia związana z katastrofą promu Columbia. Dopiero 31 października 2006 roku szef NASA Mike Griffin dał zielone światło dla ostatecznej już misji serwisowej teleskopu, która – z różnych powodów – odbyła się dopiero teraz, w maju 2009.

Mimo usterek od czasu umieszcenia Hubble’a w kosmosie rozpoczęła się zupełnie nowa era badań kosmicznych. Kosmiczny teleskop Hubble’a mógł bowiem zajrzeć w świetle widzialnym w dużo dalsze zakamarki kosmosu niż mogliśmy to zrobić kiedykolwiek wcześniej i ukazać porażające piękno wszechświata. Dzięki Hubble’owi odkryto wiele praw astrofizyki, dokładnie obejrzano również kosmiczne zjawiska, m.in. zderzenie komety Schumacher-Lévy 9 z Jowiszem. Innymi głównymi odkryciami dokonanymi na podstawie informacji pochodzących z teleskopu są dyski protoplanetarne w Wielkiej Mgławicy w Orionie , dowód na istnienie planet pozasłonecznych krążących wokół gwiazd przypominających Słońce  czy optyczne odpowiedniki tajemniczych rozbłysków gamma.

Siedmiu wspaniałych

Zakończona misja jest już zatem piątą (chociaż numerycznie czwartą, jako że trzecia misja była dwuetapowa) i zarazem ostatnią wyprawą ziemskich astronautów do bezcennego urządzenia. Tym razem wysłani przez NASA specjaliści mieli naprawić badający czarne dziury spektrograf, unieruchomiony podczas awarii sprzed pięciu lat, wymienić żyroskopy (z sześciu zamontowanych w nim oryginalnie działały ostatnio już tylko dwa), wymienić kamerę,  oraz wyposażyć Hubble’a w nowe baterie, które pozwolą mu działać przez kilka kolejnych lat.

Atlantis na tle Słońca, źr. NASA.

Każdy z momentów misji był, oczywiście, ćwiczony całymi tygodniami. Astronauci pracują w bardzo trudnych, kosmicznych warunkach, mając na sobie charakterystyczne, ograniczające ruchy kombinezony. Aparatura, z którą mają do czynienia, jest niezwykle skomplikowana i cenna, a jeżeli nie uda im się czegoś wykonać, być może nie będzie już okazji do poprawki. Chyba nie trzeba mówić, jak wielka ciąży na nich odpowiedzialność! Tym razem wzięło ja na siebie siedmiu śmiałków. Michael Massimino i Michael Good całymi godzinami trenowali m.in. zamykanie drzwiczek wejściowych do sekcji żyroskopów – które sprawiały problemy poprzednim misjom naprawczym.  – „Będziemy w naprawdę delikatnym miejscu we wnętrzu teleskopu – mówił przed misją Good. – Odetchnę z ulgą, kiedy uda się wszystko wymienić i zamknąć za sobą drzwiczki” – zwierzał się. W innym miejscu Massimino nazwał proces wymiany żyroskopów „siłowaniem się z niedźwiedziem”. Całe szczęście, wynik okazał się korzystny dla astronautów.

Scott Altman, który dowodził całym przedsięwzięciem, miał już doświadczenia z 2002 roku, ponieważ brał udział także i w ówczesnej naprawie urządzenia. Gregory Johnson był pilotem, od którego zależało bezpieczne dotarcie na miejsce, z kolei John Grunsfeld, Andrew Feustel mieli podjąć – razem z Massimino i Goodem - wysiłek napraw w otwartej przestrzeni kosmicznej.  Jedyna kobieta w ekipie, Megan McArthur, starowała aparaturą naprawczą z wnętrza promu.

„Ważny moment w historii ludzkości”

Astronauci pięciokrotnie wychodzili w przestrzeń kosmiczną, dokonując wszystkich napraw w kilku etapach. Łącznie przebywali w otwartej przestrzeni przez 37 godzin. W sumie wartość zainstalowanych instrumentów (w tym kamery rejestrującej promieniowanie podczerwone i nadfioletowe najnowszej generacji, nowego komputera i baterii słonecznych) wyniosła 220 mln dolarów. Cała wyprawa kosztowała zaś około miliarda dolarów.

Hubble przycumiowany do promu Atlantis, źr. NASA.

Ostatnie wyjście odbyło się w poniedziałek nad ranem czasu amerykańskiego. Zawieszeni 500 km nad Ziemią astronauci John Grunsfeld i Andrew Feustel założyli nową folię, która chronić będzie Hubble'a przed promieniowaniem i olbrzymimi wahaniami temperatury w przestrzeni kosmicznej. Zainstalowano też ostatni zestaw baterii. – “To wspaniała przygoda i prawdziwe wyzwanie – zameldował centrali w Goddard John Grunsfeld zanim po raz ostatni powrócił na pokład promu. -  Ale Hubble to nie jest zwykły satelita. Bierzemy udział w zmaganiach ludzkości o wiedzę”.

- “Hubble znów jest naszym okrętem flagowym” – cieszy się Jon Morse, astrofizyk z NASA. Wcześniej mógł spoglądać 800 mln lat świetlnych wstecz, teraz liczba ta wzrosła do kilkunastu miliardów lat świetlnych. – „To jest bardzo ważny moment w historii ludzkości” - mówi jeden z kierujących projektem Hubble, David Leckrone, w Houston. – „Będziemy musieli raz jeszcze napisać na nowo nasze podręczniki” - dodaje. - “Hubble jest teraz dużo lepszym urządzeniem niż to, które wysłaliśmy w kosmos w 1990 roku" – ogłasza z kolei szef programu Hubble, Preston Burch.

Słodko-gorzkie pożegnanie

Wczoraj Atlantis poluzował uścisk, w jakim przez kilka dni trzymał Hubble’a. Po raz ostatni rozdzieliły się od siebie słynny teleskop i załogowy prom.

To ostatnia misja naprawcza na Hubble’a. O ile szacunki naukowców się sprawdzą, w obecnej formie urządzenie będzie nam służyło do 10 lat. Wobec oczekiwanego na przyszły rok wycofania przez NASA z eksploatacji trzech wciąż latających wahadłowców, astronauci nie będą mieli możliwości dotarcia nie tylko do Hubble'a, ale także do nowego teleskopu Jamesa Webba, który ma zostać umieszczony na orbicie w 2014 roku, już przez bezzałogową rakietę.

Teleskop Webba zastąpi zasłużonego staruszka Hubble’a. –„To będzie słodko-gorzekie pożegnanie” – mówią przedstawiciele NASA. Ostatecznie, Hubble’a służył nam wszystkim przez niemal 20 lat, a posłuży jeszcze kolejne pięć. Potem nauka potoczy się dalej bez niego.

Eugeniusz Wiśniewski

Założyciel znanego na całym świecie cyrku Cirque du Soleil, Guy Laliberte, wyruszył w podróż na Międzynarodową Stację Kosmiczną. Znany z poczucia humoru biznesmen zapewnia, że cel jego lotu na Międzynarodową Stację Kosmiczną jest zupełnie poważny.

Cyrkowiec jest pierwszym kanadyjskim kosmicznym turystą. Na pokładzie rosyjskiego statku Sojuz towarzyszy mu dwóch profesjonalnych astronautów - Rosjanin Maksim Surajew i Amerykanin Jeffrey Williams. Za możliwość podróży w kosmos Laliberte zapłacił 35 milionów dolarów.

50-letni Kanadyjczyk jest miliarderem, majątku dorobił się na założonym przez siebie cyrku Cirque du Soleil. Przed startem biznesmen, często nazywany najbogatszym klaunem świata, żartował, że przez 12 dni pobytu na Międzynarodowej Stacji będzie rozśmieszać swoich towarzyszy. Mówił, że będzie łaskotał innych astronautów podczas snu i rozda im czerwone, sztuczne nosy.

Artysta zajmuje się nie tylko sztuką cyrkową, ale prowadzi też działalność społeczną. Na ISS rozpocznie kampanię informacyjną na temat braku wody pitnej w wielu regionach świata. Laliberte przygotował w związku z tym dwugodzinny show, pierwszą kosmiczną imprezę multimedialną. Widowisko ma być transmitowane na żywo 9 października. Całość będzie można oglądać w Internecie na stronie fundacji „Jedna Kropla” założonej przez Kanadyjczyka.

Specjalne pokazy odbędą się także w 14 miastach na świecie. W naziemnych uroczystościach mają wziąć udział między innymi były wiceprezydent Stanów Zjednoczonych i działacz na rzecz ochrony środowiska Al Gore, kolumbijska wokalistka Shakira oraz znany z działalności charytatywnej zespół U2.

Statek Sojuz wystartował w środę, po 9-tej naszego czasu z kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie. Kanadyjski artysta jest siódmym prywatnym turystą, któremu udało zrealizować marzenia o podróży w przestrzeń kosmiczną.

Paweł Zych

Trzech astronautów z USA, Rosji i Japonii jest w drodze na Międzynarodową Stację Kosmiczną. W nocy na orbitę wyniósł ich rosyjski statek kosmiczny Sojuz.

Rakieta wystartowała z kosmodromu Bajkonur, początek misji odbył się bez przeszkód i po pierwszej fazie lotu załoga poszła spać. Gdy pojutrze Oleg Kotow, Timothy Creamer i Soichi Noguchi dotrą na Międzynarodową Stację Kosmiczną, dołączą do swych kolegów, którzy przebywają tam od października.

Pięcioosobowa załoga wejdzie w skład Ekspedycji 22. która potrwa do marca. Astronauci będą prowadzić eksperymenty naukowe i rozbudowywać Stację.

Moskwa zwiększa swą aktywność w tym projekcie: po pierwsze chce przedłużyć życie Stacji poza rok 2015, co więcej to właśnie rosyjskie statki zastąpią starzejące się amerykańskie wahadłowce, które wychodzą z użycia prawdopodobnie w przyszłym roku.
Początek misji był szczególny: Rosjanie złamali bowiem odwieczną zasadę, zgodnie z którą Sojuzy nie startują w poniedziałki.

Rafał Motriuk, Informacyjna Agencja Radiowa (IAR)

Wahadłowiec Endeavour wystartował z bazy kosmicznej Kennedy'ego na Florydzie. Misja STS-130 rozpoczęła się ok. 10:20 rano czasu polskiego. Pogoda sprzyjała, a zatem startu nie trzeba było przekładać po raz kolejny.

Sześcioosobowa załoga poleciała na Międzynarodową Stację Kosmiczną. Astronauci zabrali ze sobą moduł „Tranquility", w którym znajdują się między innymi systemy podtrzymywania życia.Do tego modułu doczepiona jest kopuła obserwacyjna, która pozwoli na podgląd automatycznych operacji czy manewrów dokowania wahadłowców oraz na śledzenie Ziemi i innych ciał niebieskich.

Załoga zabrała ze sobą także nuty i płytę z utworami Fryderyka Chopina.

Głównodowodzącym jest 47-letni George Zamka, amerykański astronauta o korzeniach polskich i kolumbijskich. W trakcie trwającej 13 dni misji członkowie załogi chcą trzykrotnie wyjść w przestrzeń kosmiczną.

Na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej zepsuły się... budziki. Amerykańscy astronauci zaspali i musieli skrócić planowany na sobotę orbitalny spacer.

Załoga promu Atlantis przebywająca na stacji lubi poranki przyjemne i delikatne. Zwykle zamiast pobudkowego alarmu, na pokładzie rozlega się jakaś melodia. W sobotę była to piosenka "Voyage to Atlantis" grupy "Isley Brothers". Kłopot w tym, że z powodu awarii budzików dzień rozpoczął się o pół godziny za późno i trzeba było zmienić cały grafik zajęć.

Na wieczór zaplanowano prace na zewnątrz stacji, kosmiczny spacer musiał jednak być o 30 minut krótszy. Astronauci są jednak przygotowani na takie sytuacje, bo niemal każda misja przynosi jakieś niespodzianki. Rok temu amerykańska astronautka zgubiła podczas spaceru w przestrzeni torbę z narzędziami, dwa lata temu trzeba było ręcznie zacerować rozdarte panele słoneczne. Załoga ma nadzieję, że tym razem także wszystko się uda.

Lot wahadłowca Atlantis ma potrwać do piątku.

IAR

Trzej astronauci na pokładzie rosyjskiego Sojuza dotarli na Międzynarodową Stację Kosmiczną. Tym samym liczba członków załogi Ekspedycji 22 wzrosła do pięciu.

Podobnie jak podczas poniedziałkowego startu z kosmodromu Bajkonur w Kazachstanie, tak i przy dokowaniu nie było problemów. Teraz na orbitalnej stacji jest dwóch Amerykanów, dwóch Rosjan i Japończyk. Nowi członkowie załogi zdążyli już się rozgościć, ubrali choinkę i założyli czerwone mikołajowe czapki.

Komandor Jeff Williams złożył wszystkim życzenia: „Cieszymy się, że w tym wyjątkowym czasie możemy być w tym wyjątkowym miejscu. Tęsknimy za rodzinami, wspominamy prace jakie wykonano na stacji w tym roku ale już snujemy nowe plany. W przyszłym roku Stacja ma zostać ukończona. Wszystkim na Ziemi życzymy Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku."

Przez najbliższe tygodnie astronauci będą prowadzić eksperymenty naukowe i rozbudowywać Stację. Ekspedycja 22 ma zakończyć się w marcu.

Informacyjna Agencja Radiowa (IAR)

Załoga wahadłowca Endeavour ukończyła drugi podczas obecnej misji orbitalny spacer. Podczas prac na zewnątrz Międzynarodowej Stacji Kosmicznej dwaj amerykańscy astronauci kończyli instalację nowego modułu - europejskiego Tranquility.

Moduł Tranquility podczas instalacji, źr. NASA.

Spacer trwał 5 godzin i 54 minuty. Astronauci Bob Behnken i Nicholas Patrick podłączyli przewody doprowadzające do modułu amoniak, jest to niezbędna część systemu chłodzenia. Przygotowali też do montażu kopułę obserwacyjną Cuppola. Wcześniej, odpowiadając na pytania internautów, Bob Benken mówił, że kosmiczny spacer jest wyjątkowym przeżyciem. Widać jak głęboka jest ziemska atmosfera, można też zobaczyć chmury, burze i pioruny, widać też miasta nocą.

Tranquility - Node 3 - zbudowany wspólnie przez NASA i ESA jest ostatnim z planowanych modułów połączeniowych, który podobnie jak bliźniacze Node 1 (Unity) i Node 2 (Harmony), pełni rolę korytarza pomiędzy poszczególnymi członami stacji. Zgodnie z pierwotnym planem Node 3 miał być niemal identyczny w porównaniu z poprzednimi modułami, projekt jednak zmieniono wyposażając Tranquility w chłodziarko-zamrażarkę, ruchomą bieżnię, kuchnię, magazyn, zbiorniki na wodę, toaletę (Waste and Hygiene Compartment) oraz specjalne pomieszczenia na odzież, lekarstwa i żywność. Na pokładzie modułu znajdzie się także system odnowy atmosfery stacji, usuwający zanieczyszczenia z powietrza i kontrolujący zawartość atmosfery oraz nowoczesny system podtrzymywania życia (odzyskiwanie zużytej wody, produkcja tlenu). Budowa Node 3 rozpoczęła się w 2006 r.

Zakończony kosmiczny spacer był drugim z trzech planowanych podczas tej misji. Moduł Tranqulity astronauci mają uruchomić w środę. Kontrolerzy lotu przedłużyli misję wahadłowca o jeden dzień. Dzięki temu załoga będzie miała czas na podłączenie systemów oczyszczania ścieków i produkcji tlenu. Endeavour wraca na Ziemię w przyszłą niedzielę.

Do ukończenia Międzynarodowej Stacji Kosmicznej niezbędne są jeszcze cztery misje wahadłowców, ostatnia planowana jest na wrzesień.

pz, IAR

Szef rosyjskiej agencji ds. badań kosmosu Roskosmos, Anatolij Perminow, powiedział, że już wkrótce wahadłowce w typie amerykańskich promów kosmicznych czy dawnego radzieckiego "Burana" przestaną być konstruowane i budowane.

- Doświadczenie eksploatacji wahadłowców wykazało, że statki takie są niewystarczająco efektywne i mają kosztowną technologię - ocenia Perminow. Właśnie dlatego mało prawdopodobne jest, aby  którykolwiek kraj w bliskiej przyszłości zabrał się za realizację takich projektów.

Rosja opanuje kosmos?

Szef Roskosmosu poinformował, że na 2010 rok zaplanowano pięć startów amerykańskich promów kosmicznych, a w 2011 roku możliwy jest lot szóstego, ostatniego. Potem Amerykanie zamierzają zrezygnować z lotów wahadłowców. Ciężar dostaw na ISS i wymiany załogi na Stacji Kosmicznej wezmą na siebie inne agencje. 

Zdaniem Perminowa, oznacza to, że po pewnym czasie loty załogowe w kosmos mogą stać się domeną Rosji, zaś wymiana załóg Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) będzie dokonywana tylko przy pomocy statków rosyjskich.

Szef Roskosmu zaznaczył, że do zbudowania własnego załogowego statku kosmicznego dąży Europejska Agencja Kosmiczna ESA. Także Chiny pracują nad skonstruowaniem własnej stacji kosmicznej, a Indie przygotowują się do własnego załogowego lotu kosmicznego.

Zgodnie z międzynarodowymi porozumieniami obecnie dla wymiany załóg ISS wykorzystywane są zarówno amerykańskie promy kosmiczne, jak i rosyjskie statki Sojuz.

ISS, źr. NASA.

Co z ISS?

Niejasna jest jednak także przyszłość samej Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. W marcu 2010 roku przedstawiciele agencji kosmicznych, uczestniczących w projekcie ISS, rozstrzygną w Tokio o jej losie po 2016 roku. - Na marzec zaplanowane jest w Tokio spotkanie przedstawicieli agencji kosmicznych, które wspónie budują stację - powiedział Perminow. -  Rozpatrzone będą na nim wyniki eksploatacji ISS i wydany będzie werdykt dotyczący jej dalszego losu - wyjaśnił. Zdaniem szefa Roskosmosu, większość jego zagranicznych partnerów przychyla się do tego, aby przedłużyć funkcjonowanie Stacji co najmniej do 2020 roku.

Międzynarodowa Stacja Kosmiczna - jedyny stale zamieszkały kompleks na orbicie okołoziemskiej - składa się z elementów orbitalnych, dostarczanych przez wszystkich partnerów (USA, Rosja, kraje Europejskiej Agencji Kosmicznej, Japonia i Kanada), a także z elementów naziemnych. Załoga Stacji przeprowadza eksperymenty w stanie nieważkości i w sposób zupełnie wcześniej niespotykany popularyzuje astronautykę (więcej >>>). ISS niedawno skończyła 10 lat (więcej >>>). 

(ew/pap)

Obejrzyj start Sojuza z kosmodromu Bajkonur i dokowanie Sojuza do ISS: