Na świętego Józefa w polu pociecha

Przyjmuje się, że dzień św. Józefa jest ostateczną zapowiedzią przyjścia wiosny. W tradycji ludowej to także czas, kiedy na chwilę można zapomnieć o Wielkim Poście – wypada on bowiem w połowie tego okresu.

Śmierć św. Józefa, chromolitografia, Fridolin Leiber, wyd. Braci May z Frankfurtu nad Menem, ok. 1890-1900, ze zbiorów Łukasza Ciemińskiego

Foto: ŁC

Święty Józef, którego wspomnienie przypada w kalendarzu na 19 marca, jest jednym z najpopularniejszych świętych, którego wizerunek pojawia się w tradycji ludowej. O jego wizerunkach w sztuce ludowej oraz o zwyczajach związanych ze świętym Józefem opowiadał Słuchaczom etnograf i historyk sztuki, dr Łukasz Ciemiński.

Św. Józef, Teodor Kupś, 2014, ze zbiorów Łukasza Ciemińskiego

- W przysłowiu ludowym występuje „bruzda świętego Józwa”, ale nie będzie to opowieść o szczegółach fizjonomii świętego, oblubieńca panny Maryi, choć zdawać się może – w oparciu o teksty kanoniczne, ale też apokryficzne i przekazy biblii ludowej – że to święty, któremu życie i opatrzność boska nie szczędziły powodów do zmartwień. Przez wzgląd na skuteczne wstawiennictwo i największą spośród śmiertelników bliskość Jezusa i Marii stał się ulubionym świętym wsi polskiej – tłumaczył Ciemiński. – Żył i umierał w towarzystwie Chrystusa, Matki Boskiej, zatem patronował ostatniej godzinie życia, która za jego wstawiennictwem i przykładem miała być szczęśliwą i pozbawioną rozpaczy. Święty Józef sprawował też opiekę nad zmarłymi, wizytował czyściec i przynosił ostateczne wyswobodzenie.

W czym jeszcze pomocny jest święty Józef? Panny uciekały się do niego po pomoc w znalezieniu dobrego męża. Właściwie nie tylko męża, na Ziemi Chełmińskiej św. Józef w odnajdowaniu wszelkiej zguby zastępował św. Antoniego Padewskiego.

- Bożena Stelmachowska w swoim „Roku Obrzędowym na Pomorzu” przytacza pyszną opowieść o niewysłuchanej prośbie o odzyskanie zguby, którą skierowano do świętego Józefa. Skierowany był w jego kierunku także gniew niewysłuchanej”. Dziewczyna z żalem stwierdziła: „ty możesz mi pomóc, ale nie chcesz. Niechże Cię teraz deszcz rozklepie” i wystawiła obraz świętego patriarchy na deszcz. To jest klasyczny przykład ludowego obrazoburstwa? Żadną miarą! Myślę, że bardziej – piękny przykład oswojenia się ze świętymi, którzy stają się współdomownikami mieszkańców chat. Ponosili wszystkie tego konsekwencje z gniewem najbliższych włącznie.

Święty Józef lekko za życia nie miał, nie miał i po śmierci. Był marginalizowany, nawet ośmieszany! W średniowiecznych dramatach liturgicznych i misteriach jawił się jako zgrzybiały i nieporadny staruszek, który dodatkowo wykazywał się mało przysiadającą osobowością. Panna Maria zmartwiona losami ludzkości, objawieniami w mistycznej wizji podczas podróży do Betlejem usłyszeć miała od św. Józefa: „siedzi i dzierży klusie, a nie mów prożnych słów” (Rozmyślanie Przemyskie).

***

Po więcej felietonów dotyczących świąt zapraszamy do naszej zakładki świętujemy.