Handel i polityka
Neville Chamberlain urodził się 18 marca 1869 roku w angielskim Birmingham. Rodzina przyszłego premiera była mocno zaangażowana w politykę kraju – jego ojciec zasiadał w ławach Izby Gmin, a przyrodni brat Joseph Austen w latach 1924-1929 był ministrem spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii.
Po ukończeniu nauki w Mason Science College (obecnie Uniwersytet Birmingham) Arthur Chamberlain wyjechał na wyspę Andros znajdującą się w archipelagu Bahamów, aby przejąć zarządzanie nad rodzinną plantacją sizalu.
Początek kariery politycznej Chamberlaina wiąże się z 1915 rokiem, gdy został wybrany burmistrzem Birmingham. Rok później założył tam Birmingham Municipal Bank – była to pierwsza miejska kasa oszczędnościowa w Wielkiej Brytanii. W grudniu 1916 roku Chamberlain został członkiem rządu koalicyjnego Davida Lloyda George’a. Był dyrektorem Służby Narodowej i zajmował się między innymi koordynacją poboru wojskowego.
Pod koniec 1918 roku Chamberlain wszedł do Izby Gmin z ramienia partii konserwatywnej. W latach 20. i 30. jego kariera nabrała tempa – początkowo był poczmistrzem generalnym, następnie Skarbnikiem Generalnym. W latach 1923-1929 pełnił funkcję ministra zdrowia, a od 1923 do 1924 i w latach 1931-1937 kanclerza skarbu.
Gorący zwolennik pokoju
28 maja 1937 roku Chamberlain został szefem nowego rządu Wielkiej Brytanii.
- Przypuszczam, że został premierem po pierwsze ze względu na pozycję ojca będącego prawą ręką wielkiego imperialnego premiera angielskiego Gledstone’a, którego nazwisko bardzo sobie ceniono w Wielkiej Brytanii – powiedział publicysta Marek Ostrowski w audycji "Postacie XX wieku". - Po wtóre dlatego, że związał się z partią konserwatywną, która niepodzielnie panowała w kraju. Zresztą Chamberlain interesował się bardzo polityką zagraniczną i zdołał poniekąd swojej partii i rodakom wmówić, że ma ogromny talent dyplomatyczny – dodał.
29:51 neville chamberlain___6944_95_iv_tr_0-0_10807186f6437fed[00] (1).mp3 Życiorys i politykę Neville'a Chamberlaina omawia publicysta Marek Ostrowski w audycji Sławomira Szofa "Neville Chamberlain" z cyklu "Postacie XX wieku". (PR, 03.09.1995)
Premier był zwolennikiem pokoju, który chciał utrzymać za wszelką cenę. Próbując odsunąć faszystowskie Włochy od zbliżenia z Hitlerem, uznał dominację kraju Mussoliniego w Abisynii. Nie zgodził się również na interwencję brytyjską podczas hiszpańskiej wojny domowej. Jego koncepcja – zwana polityką appeasement, czyli ułagodzenia, uspokojenia – zakładała przyjęcie ugodowej postawy wobec agresywnych państw (Niemiec, Włoch) w nadziei, że ich ambicje terytorialne zostaną w końcu zaspokojone, a z horyzontu zniknie widmo wybuchu kolejnej wojny światowej.
Chamberlain nie zareagował również, gdy wiosną 1938 roku III Rzesza dokonała Anschlussu Austrii.
Publicysta Marek Ostrowski na antenie Polskiego Radia opowiadał, że Churchill ostrzegał premiera mówiąc, że wydarzenia z początku 1938 roku są dowodem na to realizację przez Niemców punkt po punkcie swojego starannie przygotowanego planu agresji. Chamberlain nie słuchał – bronił się, mówiąc, że nie może przeszkadzać dwóm bratnim krajom w zjednoczeniu.
We wrześniu tego samego roku rozpoczął się kryzys sudecki. III Rzesza początkowo żądała autonomii dla Kraju Sudeckiego, a następnie przyłączenia terenów czechosłowackich do Niemiec.
- Anglia bała się wręcz, że Czesi postawią się Hitlerowi, to znaczy nie pójdą na żadne ugody i będą chcieli się bić. Wówczas Chamberlain posłał na miejsce swojego negocjatora, który miał Czechów przekonać, że wszelki opór jest bezcelowy – tłumaczył publicysta Marek Ostrowski w audycji z cyklu "Postacie XX wieku".
Gdy rozmowy z rządem Czechosłowacji nie przyniosły spodziewanych efektów, premier Wielkiej Brytanii sam postanowił zainterweniować. Jesienią 1938 roku trzykrotnie odwiedził III Rzeszę, próbując rozwiązać ten spór. Efektem jego negocjacji z Hitlerem była zgoda na oddanie Kraju Sudeckiego Niemcom. Decyzja ta została potwierdzona na konferencji w Monachium, w której wziął udział Chamberlain, Hitler, Mussolini i francuski premier Édouard Daladier. Na spotkanie nie zaproszono przedstawicieli czechosłowackiego rządu.
- Chamberlain po powrocie do Londynu został przyjęty jak ludowy bohater. Wtedy też wypowiedział te swoje słynne słowa "przywiozłem wam pokój" […]. Premier był wówczas przekonany, że udał mu się nie lada dyplomatyczny majstersztyk. Ta jego wiara w swoje talenty dyplomatyczne była tak wielka, że uważał, że nie tylko uchronił Anglię od wojny, ale że w ogóle przechytrzył Niemców – mówił Marek Ostrowski na antenie Polskiego Radia.
Pomoc, która przyszła za późno
W marcu 1939 roku Hitler zajął Czechosłowację. Dopiero wtedy Wielka Brytania zdała sobie sprawę z tego, że polityka ustępstw się nie sprawdza. Chamberlain wystosował oświadczenie, w którym oznajmił, że w wypadku jakiejkolwiek agresji niemieckiej na niepodległość Polski, rząd brytyjski niezwłocznie przyjdzie jej z pomocą.
25 sierpnia Wielka Brytania zawarła z Rzeczpospolitą układ sojuszniczy. Dokument zobowiązywał obie strony do udzielenia sobie wzajemnej pomocy militarnej w razie agresji na jedną ze stron. Traktat został zawarty na pięć lat. Polacy mieli nadzieję, że pismo uchroni kraj przez hitlerowską agresją.
1 września 1939 roku okazało się, że Führer nie zamierza zarzucić powziętego przez siebie planu zajęcia polskich terenów. Rząd brytyjski zareagował dopiero dwa dni później. 3 września Chamberlain wygłosił przemówienie ze swojego gabinetu na Downing Street, które radio BBC przekazało na całą Europę:
"Dzisiaj rano brytyjski ambasador w Berlinie wręczył niemieckiemu rządowi nasze ultimatum głoszące, że o ile o 11 rano nie dowiemy się, że niemieckie wojska wycofują się z Polski, rozpocznie się między nami stan wojny. Muszę wam powiedzieć, że nie otrzymaliśmy w tej sprawie żadnej wiadomości i w konsekwencji nasz kraj znajduje się w stanie wojny z Niemcami."
Od 3 września 1939 roku do maja 1940 roku trwała tak zwana "dziwna wojna", podczas której żadna ze stron konfliktu nie prowadziła działań wojennych. W tym czasie rząd brytyjski uległ rekonstrukcji. Pierwszym lordem Admiralicji został wówczas Winston Churchill – zagorzały krytyk polityki premiera.
Chamberlain zrezygnował z bycia szefem brytyjskiego rządu 10 maja 1940 roku – w dniu ataku Niemiec na Belgię, Holandię i Luksemburg. Nowym premierem został Churchill, a Chamberlain objął stanowisko Lorda Przewodniczącego Rady. Zmarł 9 listopada 1940 roku.
jb
