Historia

Litwa budzi się z sowieckiego koszmaru

Ostatnia aktualizacja: 11.01.2024 05:35
- Litwa ma być, chce być i będzie państwem suwerennym we wszelkich okolicznościach, we wszystkich dziedzinach sprawowania władzy – mówił korespondentowi Polskiego Radia Vytautas Landsbergis, jeden z architektów niepodległości Litwy.
Bałtycki łańcuch (23 sierpnia 1989), autor: Kusurija, źr. Wikimedia CommonsCC
Bałtycki łańcuch (23 sierpnia 1989), autor: Kusurija, źr. Wikimedia Commons/CC

11 stycznia 1990 roku 300 tys. Litwinów wyszło na ulice Wilna, domagając się niepodległości.

Kolos na glinianych nogach

Pierwsze, częściowo wolne wybory w Polsce i obalenie muru berlińskiego dały nadzieję innym narodom bloku wschodniego na wyrwanie się spod sowieckiej dominacji. Sprzyjały temu reformy liberalizujące ZSRR, wprowadzone przez Michaiła Gorbaczowa. - Sam proces przebudowy krajów bałtyckich, jak gdyby w odpowiedzi na sygnał z Moskwy, stopniowo przekształcał się w tych republikach w ruchy na rzecz niepodległości tych państw - mówił prof. Bronisław Makowski w audycji Andrzeja Sowy "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Litwa".


Posłuchaj
09:23 niepodległość.mp3 Prof. Bolesław Makowski mówi o odzyskaniu przez Litwę niepodległości w audycji "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Litwa" Andrzeja Sowy. (PR, 30.06.1998)

 

Bałtycki łańcuch

Pierwsze protesty na Litwie miały miejsce już w sierpniu 1987 roku. Rok później Litwini utworzyli Ruch na rzecz Przebudowy (lit. Sąjūdis), którego celem było najpierw wprowadzanie przemian proponowanych przez Gorbaczowa, a następnie dążenie do uzyskania przez Litwę niepodległości.

23 sierpnia 1989 roku w 50. rocznicę zawarcia układu Ribbentrop-Mołotow Litwę, Łotwę i Estonię połączył żywy łańcuch ludzi trzymających się za ręce. Tzw. bałtycki łańcuch ciągnął się od Wilna przez Rygę, po Tallin. Ten akt sprawił, że na sprawę państw nadbałtyckich zwróciła uwagę społeczność międzynarodowa.

Restytucja państwa litewskiego

24 lutego 1990 odbyły się pierwsze wolne wybory w Litewskiej SRR. Zwyciężyli przedstawiciele Sąjūdisu. 11 marca 1990 roku Vytautas Landsbergis został przewodniczącym Rady Najwyższej Litwy, tego dnia ogłoszona została niepodległość Republiki Litewskiej.

ZSRR nie dawał jednak za wygraną. Tuż przed Wielkanocą Moskwa nałożyła de facto embargo na Litwę: wstrzymane zostały dostawy ropy naftowej i innych towarów.


Posłuchaj
01:22 ultimatum moskwy.mp3 Ultimatum wobec Litwy - Litwa ogłosiła deklarację niepodległości (informacja radia moskiewskiego na temat ultimatum, w którym nowo wybrany prezydent Związku Radzieckiego Michaił Gorbaczow zalecił w ciągu trzech dni poinformować o środkach realizacji przyjętej przez Nadzwyczajny Zjazd Deputowanych Ludowych rezolucji w sprawie Litwy. (PR, 18.03.1990)

 

Szturm na Wilno

Demonstracje
Demonstracje w mieście Szawle, 13.01.1991, autor: Rimantas Lazdynas, źr. Wikimedia Commons/CC

W rok po wileńskiej demonstracji, w nocy z 12 na 13 stycznia 1991 roku rozpoczęła się interwencja Specnazu. Symbolem tej agresji był szturm na wieżę telewizyjną w Wilnie. Obiektu broniła ludność litewska. - W tej operacji zabito 14 bezbronnych osób, obrońców wieży telewizyjnej. 700 osób zostało rannych - mówił prof. Makowski.


Posłuchaj
01:06 komandosi.mp3 Atak komandosów na Wilno - w piątek oddziały radzieckich wojsk wkroczyły zbrojnie do Wilna - informacja radia brytyjskiego. (PR, 13.01.1991)

 

- Jeden mężczyzna z tłumu krzyknął: "Niech żyje wolność!" i wtedy oni otworzyli ogień - mówiła jedna z bohaterek reportażu Andrzeja Kaczmarczyka pt. "Wilno 1991".

Posłuchaj
27:29 wilno 1991.mp3 "Wilno 1991", reportaż Andrzeja Kaczmarczyka. (PR ,15.01.2001)

 

Co na to Polska? - Rząd Tadeusza Mazowieckiego udzielił schronienia ministrowi spraw zagranicznych Litwy, który na wypadek sytuacji szczególnej uzyskał możliwość utworzenia ewentualnego rządu litewskiego na uchodźstwie - wyjaśniał prof. Makowski.


Posłuchaj
01:31 na granicy w Ogrodnikach.mp3 Na granicy w Ogrodnikach - przez kilka dni w okolicy przejścia granicznego między Polską a Litwą wielotysięczne tłumy z obu państw demonstrowały na rzecz niepodległości Litwy i innych republik nadbałtyckich - relacja, rozmowa z przewodniczącym Rady Najwyższej Litwy Vytautasem Landsbergisem. (PR, 26.08.1990)

 

Demonstracja
Demonstracja (15.1.1991) Komitetu Solidarności z Litwą we Wrocławiu, po masakrze w Wilnie z 13.1.1991. Po lewej na pierwszym planie - Władysław Frasyniuk. autor: Henryk Prykiel, Dziennik Dolnośląski nr 78 (z 16.1.1991), str. 1, źr. Wikimedia Commons/CC

Rozpadający się i targany wewnętrznymi problemami ZSRR, naciskany ponadto przez państwa zachodnie, musiał uznać niepodległość Litwy. Jesienią 1993 roku żołnierze Armii Czerwonej opuścili terytorium tego państwa.

Posłuchaj materiałów Polskiego Radia o odzyskaniu przez Litwę niepodległości.

bm

Czytaj także

Bunt Żeligowskiego. Polacy wkraczają do Wilna

Ostatnia aktualizacja: 09.10.2023 05:58
– Ani państwa koalicji, ani Liga Narodów, ani rząd, ani społeczeństwo polskie nie rozumieją sprawy Litwy. Wszyscy chcą pokoju i nikogo ani Litwa, ani Wilno nic nie obchodzą – mówił w 1920 roku marszałek Józef Piłsudski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Andriej Sacharow – twórca ruchu obrony praw człowieka

Ostatnia aktualizacja: 14.12.2023 05:35
14 grudnia 1989 roku zmarł Andriej Sacharow. Zanim został cenionym na całym świecie krytykiem komunistycznego reżimu, był znany jako jeden z największych fizyków XX wieku i szef sowieckiego programu jądrowego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zdradzeni po zdobyciu Wilna. 79 lat temu NKWD aresztowało dowódców Okręgu Wileńskiego AK

Ostatnia aktualizacja: 17.07.2023 05:55
- Kiedy wydawało się, że wszystko jest na jak najlepszej drodze, nastąpiły pamiętne wydarzenia 17 lipca 1944 roku. Gen. Krzyżanowski "Wilk" został aresztowany z całym sztabem, bo nie chciał podporządkować się gen. Berlingowi – wspominał Jan Morelewski, uczestnik bitwy o Wilno.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sowieckie deportacje z krajów bałtyckich w 1941

Ostatnia aktualizacja: 14.06.2017 06:04
14 czerwca 1941 rozpoczęły się masowe deportacje obywateli Litwy, Łotwy i Estonii w głąb ZSRR. Na Syberię przesiedlono wówczas 18 tys. Litwinów, 15 tys. Łotyszy i 10 tys. Estończyków. Bilans ofiar sowieckiego panowania nad Bałtykiem miał wzrastać jeszcze przez pół wieku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

30. rocznica upadku ZSRR. Prof. Kornat: to efekt nieudanego cywilizacyjnego wyścigu

Ostatnia aktualizacja: 26.12.2021 16:00
- Było szereg przyczyn sprawczych całego procesu rozkładowego. Wśród nich należy wymienić trudności gospodarcze, powiększone w skutek przegrywania wyścigu zbrojeń i cywilizacyjnego - mówił w Polskim Radiu 24 prof. Marek Kornat (historyk, UKSW).
rozwiń zwiń
Czytaj także

Nie żyje Michaił Gorbaczow. Jego rządy wyznaczyły kres ZSRR. Od pieriestrojki do puczu Janajewa

Ostatnia aktualizacja: 31.08.2022 05:40
W wieku 91 lat zmarł ostatni przywódca ZSRR - Michaił Gorbaczow. 24 sierpnia 1991 roku Michaił Gorbaczow ustąpił ze stanowiska sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego. Był to skutek nieudanych reform i puczu, który doprowadził do osłabienia jego autorytetu. Oznaczało to faktyczny koniec komunistycznego imperium.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wilno: rozpoczął się demontaż rzeźb radzieckich żołnierzy na Antokolu

Ostatnia aktualizacja: 06.12.2022 15:54
Na wileńskim cmentarzu na Antokolu rozpoczął się demontaż rzeźb radzieckich żołnierzy. Władze litewskiej stolicy zdecydowały się na te działania, pomimo że wcześniej Komitet Praw Człowieka ONZ objął figury tymczasową ochroną.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Układ białowieski. Oficjalny koniec Związku Radzieckiego

Ostatnia aktualizacja: 08.12.2023 05:45
Dokładnie 32 lata temu przywódcy Rosji, Ukrainy i Białorusi poinformowali świat, że Związek Radziecki jako podmiot prawa międzynarodowego przestał istnieć. W miejsce imperium powołano do życia Wspólnotę Niepodległych Państw, organizację zrzeszającą większość byłych republik związkowych. 
rozwiń zwiń