19 marca 1919 roku Rada Najwyższa Konferencji Wersalskiej postanowiła, że Gdańsk będzie Wolnym Miastem. Było ono autonomicznym miastem-państwem pod ochroną Ligi Narodów. Decyzją Rady Ambasadorów miało specjalny status prawny i podlegało formalnie administracji międzynarodowej i polskiej. Wolne Miasto Gdańsk zostało utworzone 15 listopada 1920 roku.
Archiwalne dźwięki dotyczące Wolnego Miasta Gdańsk znajdziesz w serwisie - Radia Wolności >>>
W skład Wolnego Miasta Gdańska wchodziły miejscowości: Gdańsk i Sopot, powiaty: Gdańskie Wyżyny, Gdańskie Niziny i Wielkie Żuławy, a także niewielkie fragmenty powiatów: wejherowskiego, tczewskiego, elbląskiego, malborskiego, kościerskiego i kartuskiego. Miasto pozostawało pod zarządem Komisarza Ligi Narodów. Miało własną konstytucję, hymn, parlament i senat.
Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku
- Po niespełnieniu się nadziei, że będzie to miasto polskie, Polacy starali się w jak największym stopniu wykorzystać te swobody, które miał im gwarantować traktat wersalski - wspominał swoje dzieciństwo w Wolnym Mieście Gdańsku Leon Lendzion.
Pełnomocnikiem polskim był Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Językiem urzędowym pozostawał niemiecki. Zgodnie z ustaleniami Konferencji Paryskiej Polska odpowiadała za sprawy zagraniczne, w tym za ochronę interesów obywateli Wolnego Miasta Gdańska za granicą. Jego terytorium zostało włączone do polskiego obszaru celnego. Polska miała też prawo do bezpośredniego eksportu i importu towarów przez port gdański oraz posiadania w Wolnym Mieście własnej służby pocztowej, telefonicznej i telegraficznej.
Na Westerplatte, u wejścia do portu gdańskiego, znajdowała się Polska Wojskowa Składnica Tranzytowa. Był to symbol polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Prawo do utrzymania straży wojskowej na półwyspie przyznała Polsce 7 grudnia 1925 roku Liga Narodów.
W mieście przeważała ludność niemiecka. Władze miejskie były nieprzychylnie nastawione do Polaków, co doprowadzało często do zatargów. Antypolskie ataki nasiliły się po dojściu do władzy Adolfa Hitlera w 1933 roku.
Pretekst do napaści na Polskę
Sprawa Wolnego Miasta Gdańska stała się jednym z głównych pretekstów do niemieckiej napaści na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej. Publicysta Paweł Hulka-Laskowski, na miesiąc przed wybuchem wojny, pisał na łamach gdańskiego numeru "Wiadomości Literackich": "Niemcy wcale nie potrzebują Gdańska jako portu, bo takich Gdańsków mają więcej, niż im obecnie potrzeba. Niemcy starają się o Gdańsk tylko dlatego, aby zdławić Polskę. Gdańsk nie jest ostatnim żądaniem Niemiec hitlerowskich, jest to tylko jeden z kolejnych etapów na drodze podboju całej Europy."
We wrześniu 1939 roku Niemcy ogłosili włączenie Gdańska do III Rzeszy i przystąpili do likwidacji polskich instytucji na jego terenie. Po wojnie, na mocy konferencji poczdamskiej, tereny miasta włączono do Polski, co ostatecznie zostało przez Niemcy uznane w polsko-niemieckim traktacie granicznym z 14 listopada 1990 roku.
Gdańsk, który jest jednym z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, uznaje się współcześnie nie tylko za symboliczne miejsce wybuchu II wojny światowej, lecz także za miejsce narodzin "Solidarności" i początku upadku komunizmu w Europie Środkowej.
mk
