"Wiadomości Literackie" - tygodnik kulturalny okresu międzywojnia

97 lat temu, 6 stycznia 1924 roku, ukazał się w Warszawie pierwszy numer tygodnika kulturalnego "Wiadomości Literackie". W swoich treściach zwracał się głównie ku szeroko rozumianej kulturze, relacjonował wydarzenia, recenzował pokazy, filmy i inscenizacje, opowiadał o nowościach wydawniczych, podawał repertuar kin, ale też drukował niezwykle ciekawe reportaże społeczne i wyraźnie odnosił się do sympatii politycznych.

Mieczysław Grydzewski

Foto: Wikimedia Commons/dp

Zebrani wokół Grydzwskiego

Założycielem tego czasopisma i jego naczelnym redaktorem był Mieczysław Grydzewski. Po wybuchu wojny czasopismo przeszło do obiegu konspiracyjnego pod zmienionym nieco tytułem, a po zakończeniu wojny wydawane było na emigracji w Londynie aż do 1981 roku.

Grydzewski, pierwotnie Mieczysław Grützhändler, później Grycendler, żydowski historyk i dziennikarz dał się poznać jako redaktor miesięcznika poetyckiego 'Skamander", wydawanego już od 1920 roku w Warszawie. Grydzewski zarządzał tym pismem od 1922 roku aż do 1928 i później od 1935 do 1939. W okresie wojny polsko-bolszewickiej zatrudniony był w Biurze Prasowym Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego. Razem z nim pracowali tam też Jan Lechoń i Julian Tuwim. Nie dziwi więc fakt popierania na łamach "Wiadomości Literackich" władz sanacyjnych po przewrocie majowym. Nie dziwi też fakt wspólnej, przedwojennej drogi z poetami Skamandra.

Wokół Grydzewskiego zawsze gromadziły się grupy znanych poetów i literatów, dziennikarzy i rysowników. "Wiadomości Literackie" stale współpracowały z takimi sławami jak Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Józef Wittlin, Jerzy Liebert, Tadeusz Boy-Żeleński, Ksawery Pruszyński, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Karol Irzykowski, a w roku 1933 zadebiutował na łamach tego tygodnika Bruno Schulz.

Dla inteligentnego czytelnika

"Wiadomości Literackie", drukowane w dużym formacie do 16 kolumn i w nakładzie 15 tysięcy egzemplarzy, posiadało cztery duże, czytelne strony, z reklamami i informacjami wydawniczymi na ostatniej stronie. Nie było pismem drogim - pierwotna cena to 200 000 marek polskich... należy jednak dodać, że w 1924 roku nastąpiła zmiana monetarna w Polsce i marka polska zmieniła się w złotego polskiego w stosunku 1 zł = 1 800 000 mkp.

Jak widać tych 200 tysięcy to nieco więcej niż 10 nowych groszy. Jednak po denominacja, pod koniec pierwszego roku wydawniczego cena urosła aż do 60 groszy. Pismo nie miało też powszechnego zasięgu społecznego, ograniczając się głównie do sfer inteligenckich. Jak pisał Grydzewski "z pisma skorzysta każdy inteligentny czytelnik, ceniący sobie tradycję i kulturę".

Tygodnik ten, już od pierwszego numeru wprowadzał w świat literatury, repertuarowych recenzji i opisów, reportaży i spraw społecznych. Te ostatnie rozrosły się do większych rozmiarów w okresie po 1930 roku. Na początku częściej pojawiały się materiały informacyjne i felietony, nierzadko także polityczne. Po przewrocie majowym blisko mu było do obozu sanacyjnego, po procesie brzeskim i w dobie kryzysu „przytulało się“ poglądami do lewicy sanacyjnej zmierzając w kierunku idei demokratyczno-liberalnych. Czasami nabierało charakteru racjonalistycznego, laickiego i antyrasistowskiego. W tym też okresie połowy lat 30. XX wieku pojawiało się tam wiele reportaży z życia i kultury społeczności żydowskiej.

Opisy przedwojennego życia

Wiele z tych artykułów można przeczytać obecnie w przedruku na stronach "retropress.pl" w dziale reportaży "Wiadomości Literackich". Znajdziemy tam kapitalne opisy przedwojennego życia, niezwykle ciekawe analizy funkcjonowania marginesów społecznych czy opisy okresu kryzysu gospodarczego. Pojawiają się też prawie kronikarskie relacje procesowe. Niech za przykład i zachętę do zajrzenia na strony tych reportaży świadczy kilka wybranych tytułów:

"Kochanek zamordowanych dziewcząt" - niezwykle ciekawie o słynnym mordercy dwóch warszawskich dziewcząt; "W sądzie grodzkim" - o prostych sprawach i sporach przed niewielkim sądem grodzkim; "Spowiedź Eugenjusza Czekaja" - o zbrodniach w dobie kryzysu rozmowa z więźniem osadzonym za kradzież na warszawskim "Pawiaku" (rok 1933); "Tworki (cz. 1 i 2)" - kapitalny reportaż o zakładzie dla psychicznie chorych w podwarszawskich Tworkach; "Po tamtej stronie życia" - o prostytucji w Warszawie, jej zasadach i cieniach; "Więzienie w Baranowiczach" - o życiu więziennym w więzieniu karno-śledczym, reportaż spisany przez rotmistrza Mikołaja Mironowicza, osadzonego za udział w pojedynku; "Głód w Piotrkowie" - o życiu bezrobotnych nędzarzy po upadku pobliskiego zakładu - huty "Kara"; "Religia i befsztyk" - bardzo ciekawie o problemach uboju rytualnego i znieczulicy wobec zwierząt... a to tylko niektóre z nich!

"Wiadomości Literackie", wydanie z 5 grudnia 1937 roku. Źr. Wikipedia/domena publiczna

Nie tylko tam możemy poczytać kapitalne artykuły z okresu przedwojennej Polski spisane piękną polszczyzną, obecnie już trochę archaiczną, ale jakże ożywczą w dobie języka sms-ów czy twitt-ów. Zajrzyjmy ma strony Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej (https:\/\/mbc.malopolska.pl/dlibra), gdzie w archiwum znajdziemy wszystkie roczniki "Wiadomości Literackich", a każdy numer jest w bardzo dobrej jakości zamieszczony w specjalnym oknie z prostą nawigacją.

Przez kino do polityki

Numer 1 tygodnika, na pierwszej stronie zamieszcza artykół wstępny "Od redakcj" - wskazujący kierunki artykułów i działów tygodnika. Obok znajduje się obszerny wywiad ze Stefanem Żeromskim zatytułowany "U sternika polskiej literatury". Druga strona tego pierwszego numeru drukuje kapitalną korespondencję własną z Monachium pt. "Wśród szowinistów i mistyków - Impresje niemieckie", spisaną przez Stanisława Schayera.

Tuż obok znajdują się dwie szpalty poświęcone zagadnieniom opodatkowania kin i produkcji filmowych. Całość, pod nagłówkiem "Kto bojkotuje sztukę i kulturę w Polsce?", zatytułowana została "Kina pod brzemieniem haraczu - Rabunkowa gospodarka magistracka". Natomiast na stronie trzeciej, podzielonej na cztery równe części, drukowane są najświeższe wiadomości: "Ruch teatralny" o premierach teatrów warszawskich; "Kurjer kinowy" z opisami filmów w poszczególnych kinach; "Przegląd muzyczny", gdzie piórami Stanisława Balińskiego i Jarosława Iwaszkiewicza możemy poznać najnowsze wydarzenia sceny muzycznej w Warszawie; "Wiadomości plastyczne" o nowych wystawach i pokazach w galeriach Warszawy.

Strona czwarta w dziale "Wśród książek" mówi o nowościach wydawniczych z dość ciekawymi opisami. Pod spodem zaś przeczytać możemy niedługi anonse "Kroniki zagranicznej", też odnoszącej się do wydarzeń kulturalnych... wystarczy przeczytać nagłówki: "Pośmiertne tortury Chopina", "Głębocy znawcy Dostojewskiego" lub "Czy język francuski jest językiem martwym?", a dookoła ciekawe reklamy prasowe z 1924 roku. Zajrzyjcie, warto! Kolejne numery równie ciekawe!

PP