Historia

Bertold Brecht i jego mieszczański teatr nieznośny dla mieszczan

Ostatnia aktualizacja: 10.02.2023 05:35
10 lutego 1898 roku urodził się Bertold Brecht, niemiecki dramatopisarz, dramaturg i poeta. Sztuka, z którą najczęściej jest kojarzony, "Opera za trzy grosze" zyskała ogromną popularność na całym świecie, choć niektórzy krytycy uważają, że sam tekst się nie broni.
Bertold Brecht, circa 1945
Bertold Brecht, circa 1945Foto: FORUM/SV-Bilderdienst

Brecht zadebiutował dramatem "Baal" w wieku 20 lat a za nią przyszły kolejne: "Werble nocą", "Wesele u drobnomieszczan", "W dżungli miast". Żadna z nich jednak nie została wystawiona, bo autor ciągle je przerabiał. Dopiero w roku 1922 w teatrze w Monachium zainscenizowano "Werble nocą", a Brecht otrzymał prestiżową nagrodę Kleista i od tego momentu jego kariera nabrała tempa.

Komunista

W owym czasie stworzył jeszcze kilka sztuk, z których wyróżnić należy "Człowiek jak człowiek" (1926) w niej bowiem objawiło zainteresowanie Brechta komunizmem i marksizmem. Do tego momentu wyznacza się pierwszy, wczesny etap twórczości Brechta. W nim to autor posługuje się dosadnym, ironicznym językiem okraszonym wulgaryzmami, często porusza temat religii i Boga oraz relacji matki z synem, a także odchodzi od klasycznej zasady trzech jedności, stawiając na nowe środki teatralne.

Dwa wielkie dzieła

W późniejszym etapie twórczości Bertold Brecht stworzył przede wszystkim wybitną operę "Rozkwit i upadek miasta Mahagonny" (1927-29) oraz słynną "Operę za trzy grosze" (1928). Oba te dzieła zapewne nie zaistniałyby, gdyby nie kompozytor, Kurt Weill.

- Moim zdaniem "Opera za trzy grosze" to bardzo słaba sztuka i gdyby nie genialna muzyka Kurta Weilla, nie byłoby co zbierać - mówił reżyser i krytyk, Józef Opalski w audycji Jacka Wakara na antenie Polskiego Radia. - Oni napisali razem tylko trzy utwory. Brecht się szybko zorientował, że ma do czynienia z geniuszem i przestał pracować z Weillem - dodawał.

Posłuchaj
45:42 teatr bertolta brechta.mp3 "Teatr Bertolda Brechta". Audycja Jacka Wakara z cyklu "Sezon na Dwójkę". (PR, 26.08.2013)

 

Niezwykłą popularność "Opery…" można przypisać nie tylko muzyce, lecz także krytyce mieszczaństwa, prostym rozrywkom, którymi Brecht kokietował właśnie tę mieszczańską publiczność. Brecht odniósł niezwykły sukces dzięki temu utworowi, o czym świadczyć może liczba wystawień - w ciagu 5 lat od premiery została ona zagrana na całym świecie 10 tysięcy razy.

Z kolei "Rozkwit i upadek miasta Mahagonny" to opera satyryczno-polityczna, której premiera w Lipsku wiązała się z protestami nazistów na widowni. Z opery tej pochodzi wiele pamiętnych utworów, które przeszły do muzyki rozrywkowej, jak na przykład "Alabama Song", wykonywany przez The Doors i Davida Bowie'ego.

Nowe koncepcje

Bertold Brecht rozwinął i zastosował w praktyce koncepcję Erwina Piscatora zwaną teatrem epickim, w którym kładziono nacisk na opowiadanie o rozwoju wydarzeń. Widz nie miał się utożsamiać z postacią ani akcją, ale miał zachować dystans, by patrzeć na nią krytycznie.

Dla Brechta teatr był miejscem prezentacji idei politycznych, szczególnie marksistowskich. Widzowie mieli dostrzec krzywdę, niesprawiedliwość społeczną, wyzysk, zwłaszcza robotników, i wprowadzać zmiany.

Brecht atakował najczęściej kapitalistów i mieszczaństwo, krytykował ich styl życia i przeciwstawiał go życiu robotników nie uciekając od propagandy i dydaktyzmu.

- Z jednej strony zdobył dzięki "Operze za trzy grosze" uznanie, z drugiej uważał ją za swoje przekleństwo - opowiadał Paweł Sztarbowski teatrolog w audycji Polskiego Radia. - Uważał, że prawdziwa sztuka polityczna powinna działać przeciwko tej publiczności, drażnić ją. Szczególnie, że zyskał uznanie publiczności mieszczańskiej, której nienawidził i przeciw której napisał tę operę, by zwalczać mieszczańskie gusta i przyzwyczajenia.

Posłuchaj
41:45 Strefa słowa.mp3 Sukces i pogarda. Brecht wśród strasznych mieszczan. Audycja Anny Lisieckiej i Małgorzaty Szymankiewicz z cyklu "Strefa słowa". (PR, 21.08.2016)

 

Ucieczka

Kiedy w Niemczech do władzy doszli naziści, Brecht jako zagorzały komunista musiał uciekać z kraju. Przez Francję, Skandynawię i ZSRR przedostał się Stanów Zjednoczonych, gdzie przetrwał wojnę i w 1947 wrócił do Niemiec wschodnich. W Stanach zajmował się nie tylko pracą dramatyczną, ale tworzył także scenariusze filmowe, na przykład "Kaci też umierają" w reżyserii Fritza Langa. Będąc na emigracji, Brecht napisał kilka sztuk, w których jednoznacznie krytykował nazistów: "Matka Courage i jej dzieci" (1939), "Kariera Artura Ui" (1941) czy "Dobry człowiek z Seczuanu" (1940).

az

Czytaj także

Herta Müller - noblistka od mrocznych spraw

Ostatnia aktualizacja: 22.04.2013 13:00
- Kiedy fotoreporterka robiła jej zdjęcia, Herta rozpłakała się. Wyjaśniła, że widok fleszy aparatu przywodzi jej na pamięć przesłuchania - opowiadała w Dwójce Angelika Kuźniak, autorka książki-reportażu o życiu Herty Müller.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Günter Grass: literatura uczy Niemców czujności

Ostatnia aktualizacja: 15.04.2015 20:00
- W 1945 roku do końca wierzyłem w zwycięstwo Niemiec. Porażka zmusiła nas do zajęcia się własną przeszłością. Niemieccy pisarze nie mieli innego wyboru - mówił zmarły przed kilkoma dniami Noblista.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sukces i pogarda. Brecht wśród strasznych mieszczan

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2016 15:00
– Bertolt Brecht to jedna z tych postaci historii teatru, które są wewnętrznie sprzeczne – mówił teatrolog Paweł Sztarbowski w 60. rocznicę śmierci dramaturga.
rozwiń zwiń