Data Wielkanocy. Spór pierwszych chrześcijan

Dzień Zmartwychwstania Pańskiego był najważniejszym – i przez długi czas niemal jedynym – świętem dla pierwszych chrześcijan. Fakt jego obchodzenia był bezsporny, kłopoty sprawiało już jednak wyznaczenie właściwej daty.

Mistrz z Amsterdamu, Śmierć Dziewicy (koło), Zmartwychwstanie Chrystusa, ok. 1485-1500, Rijksmuseum Amsterdam

Foto: Creative Commons Zero (CC0)

Wielkanoc jest świętem ruchomym, a jej data przypada na pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. W początkach chrześcijaństwa nie było to jednak oczywiste.

– Problem, który powstał w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, można sprowadzić do tego, czy należy się bezwzględnie trzymać daty Paschy żydowskiej, i wtedy Wielkanoc byłaby ruchoma z punktu widzenia cywilnego kalendarza rzymskiego, czy nie – mówił ksiądz prof. Stanisław Adamiak w audycji Polskiego Radia z 2018 roku.

Posłuchaj

21:19 data wielkanocy___v2018004976_tr_0-0_14668386d4c168d6[00].mp3 Skąd wiemy, kiedy jest Wielkanoc? W audycji Beaty Kwiatkowskiej z cyklu "Spotkania po zmroku" odpowiadali na to pytanie ksiądz prof. Józef Naumowicz, ksiądz prof. Stanisław Adamiak oraz astronom dr Krzysztof Ziółkowski. (PR, 29.03.2018)

Kalendarz żydowski był kalendarzem księżycowym, z kolei rzymski - solarnym. Wielkanoc jednak nierozłącznie wiąże się z żydowskim świętem Paschy, obchodzonym w miesiącu nisan, który przypadał na wiosnę i był uznawany za pierwszy miesiąc w roku.

To jednak nie wszystkie zawiłości związane z obchodzeniem Świąt Wielkanocnych, które wzbudzały kontrowersje w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Wątpliwości budziło także pytanie o to, co czcimy w Wielkanoc i o to, kiedy umarł Jezus.

Kiedy Jezus został ukrzyżowany?

– Jeśli się wczytamy dokładnie w tekst Ewangelii, to okazuje się, że mamy dwie tradycje. Jedną w Ewangeliach synoptycznych, czyli Mateusza, Marka i Łukasza, a drugą w Ewangelii św. Jana. W Ewangeliach synoptycznych ostatnia wieczerza Jezusa jest ewidentnie wieczerzą paschalną. Czwartek jest dniem 14 nisan, natomiast piątek jest dniem Paschy – mówił ksiądz prof. Stanisław Adamiak. – Tymczasem u świętego Jana nigdzie nie mamy mowy o tym, że wieczerza Jezusa jest wieczerzą paschalną, natomiast bardzo jednoznacznie dzień śmierci Jezusa jest określony jako dzień przygotowania, z czego wynika, że Pascha miała miejsce dnia następnego, w sobotę.

Inny mesjasz w Nowym Testamencie. Kim był Barabasz?

Ksiądz Stanisław Adamiak wskazywał, że bardziej wiarygodny jest przekaz Ewangelii św. Jana, pomimo tego, że została napisana później niż ewangelie synoptyczne.

– Trudne do wyobrażenia wydaje się, czemu miano by się bać zostawienia ciała na krzyżu na szabat, jeśli egzekucja miała miejsce w Paschę, czyli jeszcze większe święto – wyjaśniał. – Tymczasem jeśli przyjmiemy chronologię Janową, że to szabat jest dniem Paschy, to wszystko się logicznie układa. W związku z tym zasadniczo najczęściej przyjmuje się jako datę śmierci Jezusa dzień 14 nisan.

Wielu pierwszych chrześcijan trzymało się żydowskiego kalendarza i świętowało Wielkanoc 14 nisan, a więc w przeddzień Paschy. Zgodnie z tą tradycją zmartwychwstanie wypadało dwa dni później, niekoniecznie w niedzielę.

Zwyczaj ten przyjął się szczególnie wśród gmin chrześcijańskich w Azji Mniejszej. Taki sposób obchodzenia Wielkanocy stawiał jednak akcent na śmierć Jezusa Chrystusa, a nie na zmartwychwstanie. Główny dylemat w ustaleniu daty Wielkanocy zawierał się zatem w pytaniu – czy należy ściśle trzymać się dnia 14 nisan jako daty ukrzyżowania Jezusa czy niedzieli jako dnia zmartwychwstania?

Ujednolicenie daty Wielkanocy

Już pod koniec II wieku papież Wiktor starał się narzucić datę obchodzenia Wielkanocy na pierwszą niedzielę po wiosennej pełni, aby świętować bardziej zmartwychwstanie i oddzielić się od tradycji obchodzenia Wielkanocy według żydowskiego kalendarza. Biskup Rzymu nie miał jednak jeszcze władzy, aby narzucić swoją wolę wszystkim chrześcijańskim gminom. Szczególnie zaprotestowali chrześcijanie z Azji Mniejszej.

Święconka. Tysiące lat tradycji w jednym koszyku

Kolejna próba ujednolicenia daty Wielkanocy, tym razem skuteczna, miała miejsce na soborze nicejskim w 325 roku. – Jest to zwycięstwo opcji rzymskiej, by świętować w niedzielę po pełni wiosennej – stwierdził ksiądz prof. Stanisław Adamiak w audycji z cyklu "Spotkania po zmroku".

Problemem okazało się jeszcze ustalenie odpowiedniego sposobu obliczenia daty Wielkanocy. Spór ten trwał w IV-V wieku pomiędzy duchownymi z Rzymu i Aleksandrii.

– W Rzymie 21 kwietnia obchodzono rocznicę założenia miasta. To były bardzo uroczyste obchody. Rzym starał się, żeby Wielkanoc przypadała wcześniej, ponieważ nie pasowało, aby Wielki Piątek wypadał na karnawałowe obchody założenia miasta – wyjaśniał ksiądz prof. Józef Naumowicz w audycji Polskiego Radia z 2018 roku. – Stąd aż do VI wieku trwały spory o to, które obliczenia są bardziej wiarygodne. Ostatecznie na początku VI wieku Dionizy Mały dostosował rzymski sposób do aleksandryjskiego i ustalono datę obliczania Wielkanocy na Wschodzie i Zachodzie. W tych obliczeniach po raz pierwszy zastosował liczenie lat od narodzenia Chrystusa.

sa/jp/mpkor