Nieszczęśliwe zauroczenie wąsatego wagabundy. "Włóczęga" Charliego Chaplina

12 kwietnia 1915 roku odbyła się premiera krótkometrażowego niemego filmu "Włóczęga" z Charliem Chaplinem w roli głównej. Była to jedna z pierwszych produkcji, w których aktor wystąpił w swoim charakterystycznym kostiumie - z melonikiem na głowie, bambusową laską pod pachą i wąsem pod nosem. 

Charlie Chaplin w swoim charakterystycznym przebraniu w 1915 roku

Foto: P.D Jankens/Fred Chess/ Wikimedia Commons/dp

Stuletnia historia miłosna

"Włóczęga" (ang. "The Tramp") trwa jedynie pół godziny. Film został napisany i nakręcony przez samego Chaplina w studiu Essanay. Co ciekawe w Polsce, wskutek kiepskiego tłumaczenia, produkcja znana jest pod tytułem "Charlie włóczęga" i dlatego często jest mylona z innym dziełem komika - "Charliem włóczęgą" z 1916 roku (ang. "The Vagabond"). 

Fabuła "Włóczęgi" rozgrywa się na ówczesnej amerykańskiej wsi. Charlie Chaplin gra tytułowego bohatera, który pewnego dnia ratuje młodą dziewczynę (Edna Purviance) przed bandytami, a następnie zakochuje się w niej. W ramach wdzięczności ojciec kobiety zatrudnia tułacza do pracy w swoim gospodarstwie. Niestety przestępcy niedługo później powracają na farmę, aby się zemścić - na szczęście wagabundzie ponownie udaje się przegonić bandytów. Film nie ma jednak szczęśliwego zakończenia – tułacz odchodzi z gospodarstwa, myśląc, że farmerka nie odwzajemnia jego uczuć.

Kulisy powstania fajtłapowatego wagabundy

"Włóczęga" jest trzecim filmem, w którym pojawiła się ta najbardziej znana postać stworzona przez Chaplina. Na dużym ekranie tytułowy tułacz po raz pierwszy zaistniał już rok wcześniej - najpierw w "Charliem w hotelu" (ang. "Mabel’s Strange Predicament"), a później w dziele "Charlie jest zadowolony z życia" (ang. "Kid Auto Races at Venice"). 

To właśnie podczas pracy nad pierwszą produkcją aktor wpadł na pomysł stworzenia Włóczęgi. Chaplin miał zagrać w filmie postać komediową, więc zaczął zastanawiać się nad wyglądem swojego bohatera. I tak ubrał się w workowate spodnie i w przyciasną marynarkę, założył za duże buty, wziął laskę i melonik, a do twarzy przykleił sobie charakterystyczny wąsik. Tak właśnie powstał Włóczęga - samotny dżentelmen marzący o przygodach i wielkiej miłości, starający się uchodzić czasem za uczonego, a czasem za muzyka. Jednocześnie był to człowiek imający się różnych zajęć, zbierający niedopałki papierosów z ulicy.

Tułacz, którego da się lubić

Dla ówczesnego świata chaplinowski Włóczęga był czymś nowym - wcześniej osoba jego pokroju kojarzyła się raczej z kradzieżami, zapachem niemytego ciała i alkoholu, a także z przekleństwami. Jednym słowem z kimś, którego należy omijać szerokim łukiem. Aktor z kogoś niesympatycznego, odrażającego stworzył sympatycznego, ciamajdowatego bohatera o gołębim sercu.

Właśnie przez ten kontrast pomiędzy znanym a nieznanym, a także dzięki zabawnemu strojowi Włóczęgi i umiejętności połączenia w filmie komizmu i patosu, aktor w krótkim czasie stał się międzynarodową gwiazdą. Sława Brytyjczyka była o tyle niezwykła, że artysta przybył do Stanów Zjednoczonych zaledwie dwa lata wcześniej! Ponadto na początku XX wieku aktorzy byli raczej ludźmi anonimowymi - ich nazwisk nie umieszczano na plakatach promujących filmy. A jednak w niektórych kinach przyklejano do afiszy małe figurki Włóczęgi, chcąc w ten sposób przyciągnąć widzów. 

Mały facecik (ang. "The Little Fellow", "The Little Man") - jak to nazywał swoją postać Chaplin - zagrał w wielu krótkometrażowych, a później już w dłuższych filmach. I choć kojarzył się głównie z niemą erą w kinematografii, to pojawiał się także w produkcjach dźwiękowych. Aż do 1936 roku i filmu "Dzisiejsze czasy" aktor nie miał żadnych kwestii mówionych. Chaplin miał silny angielski akcent, a przecież jego bohater był Amerykaninem.

I tak "Dzisiejsze czasy" były zresztą ostatnią produkcją, w której pojawił się Włóczęga. Co ciekawe niektórzy uważają, że Mały facecik wystąpił również w 1940 roku, gdy Chaplin zagrał żydowskiego fryzjera w "Dyktatorze".

Jak to się zaczęło?

Charles Spencer Chaplin urodził się w 1889 roku w Londynie.

- Początki jego kariery są trudne do zweryfikowania, ponieważ Anglik zaczynał jako aktor wodewilowy. Grał w specyficznych przedstawieniach dedykowanych warstwom najuboższym, które wymagały bardzo ostrego humoru, dostosowanego do odbiorców. Właśnie wtedy nauczył się tego swojego charakterystycznego sposobu poruszania się: z jednej strony śmiesznego, a z drugiej pełnego wdzięku – wspominał krytyk filmowy Andrzej Kołodyński na antenie Polskiego Radia. 

Posłuchaj

59:51 charlie chaplin i jego następcy___v2013000042_tr_0-0_1087978207d834a6[00].mp3 Życie i dorobek artystyczny Charliego Chaplina omawiają krytycy filmowi: Andrzej Kołodyński i Jacek Szczerba. Audycja Anny Fuksiewicz "Charlie Chaplin i jego następcy". (PR, 01.01.2013)

I tak zdobywszy doświadczenie sceniczne, Chaplin w 1912 roku wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie dostał angaż w Keystone Film Company. Niedługo później też zadebiutował na dużym ekranie.

W ciągu swojego życia zagrał w ponad dziewięćdziesięciu filmach. Do najbardziej znanych należą: "Brzdąc" (1921), "Gorączka złota" (1925), "Światła wielkiego miasta" (1931) czy przywołane już "Dzisiejsze czasy" i "Dyktator".

Aktor był czterokrotnie żonaty i doczekał się dwanaściorga dzieci. Zmarł 25 grudnia 1977 roku w szwajcarskim Vevey i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

jb/jp

Źródła:

Harold L. Erickson, Charlie Chaplin, Encyklopedia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Charlie-Chaplin, data dostępu: 09.04.2021.

Jeffrey Vance, Chaplin at Keystone: The Tramp is Born, strona Charlie Chaplin, https://www.charliechaplin.com/en/articles/212-Chaplin-at-Keystone-The-Tramp-is-Born?category=filming, data dostępu: 09.04.2021.