Zamek w Mosznej
Zamek w Mosznej. Autor: Michał Czyżewski
Rezydencja znajduje się w miejscowości Moszna, położonej w województwie opolskim pomiędzy miastami Krapkowice i Prudnik. Budowla powstała w XVIII wieku jako pałac barokowy. Obecny wygląd zamku jest efektem XIX wiecznej przrzebudowy, którą zainicjował Frans-Hubert hrabia Tiele-Winckler - ówczesny właściciel obiektu. Powstało wówczas wschodnie, neogotyckie skrzydło z oranżerią i zachodnie w stylu neorenesansowym. Z tamtego okresu pochodzi również rozległy park zamkowy, który zachwyca między innymi ponad 300-letnimi dębami. Na terenie ogrodu znajduje się także cmentarz, na którym pochowani są członkowie rodu Tiele-Winckler.
W 1945 roku posiadłość została zdewastowana przez armię radziecką. Po wojnie mieściło się w niej sanatorium, a następnie szpital leczenia nerwic. Aktualnie w rezydencji znajduje się hotel, kawiarnia i restauracja.
Zamek posiada blisko 400 pomieszczeń oraz 99 wież i wieżyczek, jednak tylko część z nich jest dostępna zwiedzającym. Na terenie budynku często są organizowane wystawy sztuki oraz koncerty muzyki kameralnej.
Zamek w Gołuchowie
Zamek w Gołuchowie na zdjęciu zrobionym po 1932 roku. Autor: Henryk Poddębski Źródło: Polona/Domena publiczna
Zlokalizowana w wielkopolskiej wsi Gołuchów budowla została pierwotnie wzniesiona w połowie XVI wieku dla wojewody brzesko-kujawskiego Rafała Leszczyńskiego - z tamtego okresu do naszych czasów zachowały się jedynie piwnice.
Syn Leszczyńskiego, Wacław, odziedziczywszy zamek w 1592 roku, dokonał jego przebudoway w stylu renesansowo-manierystycznym - dodano wówczas między innymi arkadowe loggia. Pod koniec XVII wieku rezydencję kupiła rodzina Suszków. W kolejnych latach obiekt wielokrotnie zmieniał właścicieli.
W drugiej połowie XIX wieku budynek nabyła Izabella z Czartoryskich Działyńska, która przeprowadziła jego gruntowny remont na wzór zamków królewskich znad Loary. Do dziś możemy podziwiać między innymi pochodzącą z tamtego okresu kapliczkę, w której spoczęła właścielka oraz ponad 100 hektarowy park w którym rośnie wiele okazów egoztycznych drzew.
Czartoryska nie tylko zajęła się odbudową rezydencji, lecz także w przebudowanym zamku otworzyła ogólnodostępne muzeum. Niestety, po wybuchu II wojny światowej zgromadzone przez nią dzieła sztuki zostały zrabowane, a sama posiadłość zdewastowana.
Od 1951 roku w zamku mieści się oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu. W rezydencji można podziwiać między innymi część zbioru waz antycznych należącego do dawnej właścicielki, liczne obrazy autorstwa malarzy polskich i zachodnioeuropejskich oraz zabytkowe meble i gobeliny.
Zamek Czocha
Zamek Czocha. Autor: Sergey Dzyuba Źródło: Shutterstock
Budynek znajduje się w dolnośląskiej miejscowości Sucha. Powstał w XIII wieku i pierwotnie miał służyć jako warownia graniczna na pograniczu śląsko-łużyckim. Przez kolejne stulecia rezydencja miała wielu właścicieli – była jedną z siedzib księcia jaworskiego Henryka I, księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego oraz niemieckich rodów von Dohn i von Nostitz.
W 1909 roku zamek został kupiony przez drezdeńskiego producenta wyrobów tytoniowych Ernsta Gutschowa, który zarządził jego gruntowną przebudowę według ryciny z 1703 roku. Wówczas zniszczono wiele najstarszych fragmentów budynku. Pod koniec II wojny światowej właściciel opuścił rezydencję. Przez wiele kolejnych lat obiekt był wielokrotnie niszczony i okradany.
Od lat 90. budynek należy do Wojskowej Agencji Mienia Wojskowego i jest dostępny dla zwiedzających. Na zainteresowanych czeka wiele atrakcji - mieszczący się w Sali Marmurowej kominek, w którym według legendy zamurowano kilkudniowe niemowlę, zamkowy Skarbiec, wypełniona masońskimi symbolami Sala Biblioteczna, Multimedialne Sale Tortur oraz widok na pobliskie lasy i rzekę Kwisę, który można podziwiać dzięki Wieży Widokowej. Na terenie zamku znajduje się także hotel i restauracja.
19:59 tajemnice zamku czocha___3099_01_i_tr_0-0_112221380c847714[00].mp3 O historii zamku znad rzeki Kwisy i wyjątkowych wydarzeniach związanych z zabytkiem opowiada Janusz Skowroński, autor książki poświęconej zamkowi Czocha. Audycja Janusza Deblessema "Tajemnice Zamku Czocha". (PR, 28.06.2001)
Zamek w Dębnie
Zamek w Dębnie. Źródło: NAC/Domena publiczna
Budowę tego poźnogotyckiego zamku sfinansował w XV wieku kanclerz wielki koronny Jakub z Dębna. Warownia została postawiona z cegły i ma kształt nieregularnego czworoboku, w którego wnętrzu znajduje się dziedziniec ze studnią. Właściciele mieszkali w komnatach znajdujących się na piętrze, natomiast służba rezydowała na parterze.
W XVI wieku budynek przeszedł renowację i nabrał renesansowego charakteru – z ówczesnych zdobień zachowały się między innymi obramienia okien wykonane techniką sgraffito. Kolejna ważna przebudowa miała miejsce w XVIII wieku, gdy zamek był w posiadaniu rodziny Tarłów. Z tamtego okresu pochodzi chociażby barokowy portal przez który można wejść na teren budynku.
Od 1945 roku rezydencja znajduje się w rękach państwowych. Zwiedzającym udostępniono wiele pomieszczeń, w tym - znajdujące się we wschodniej części zamku - komnaty udekorowane kamiennymi gotyckimi detalami.
14:55 zamek w dębnie___v2019023826_tr_0-0_171575550c853718[00].mp3 Dyrektor Muzeum Okręgowego w Tarnowie Kazimierz Kurczab oprowadza po zamku w Dębnie. Audycja Magdaleny Zbylut-Wiśniewskiej "Zamek w Dębnie" z cyklu "Kwadrans bez muzyki". (PR, 11.12.2019)
Zamek Golubski
Zamek golubski w 1939 roku. Autor: Adam Lenkiewicz. Źródło: Polona/Domena Publiczna
Warownia została wzniesiona na wzgózu na przełomie XIII i XIV wieku przez Krzyżaków. Wówczas powstał czteroskrzydłowy, otaczający wewnętrzny dziedziniec zamek oraz cylindryczna baszta wieżowa, zlokalizowana w północno-zachodniej części budynku. W południowym skrzydle znajdowała - już dziś nieistniejąca - kaplica, w zachodnim komnaty komntura, a we wschodnim pokoje braci zakonnych. Piwnice i pomieszczenia parterowe pełniły funkcje gospodarczo-magazynowe. Warownia miała również przedzamcze, gdzie znajdowały się stajnie i stodoły.
W XV wieku rezydencja znalazł się w granicach Królestwa Polskiego - dwa wieki później zamieszkała w nim Anna Wazówna, siostra króla Zygmunta III Wazy, która zarządziła remont budynku. Z tamtego okresu pochodzi zwieńczająca zamek późnogotycka attyka i narożne wieżyczki. W czasie wojen napoleońskich w budynku mieścił się wojskowy szpital polowy, a od 1920 roku muzeum.
Zwiedzający mogą zobaczyć ogromne gotyckie piwnice zamkowe, odwiedzić tamtejsze muzeum etnograficzne, rozejrzeć się po sali tortur i lochu głodowym, w którym kiedyś trzymano jeńców wojennych, zobaczyć jak wyglądały rycerskie dormitoria i refektarz, gdzie spożywali posiłki. Na terenie budynku funkcjonuje hotel i restauracja.
Zamek na Pieskowej Skale
Zamek na Pieskowej Skale. Zdjęcie zrobiono pomiędzy rokiem 1939 a 1945. Źródło: NAC/Domena publiczna
Budynek położony jest w Dolinie Prądnika, znajdującej na terenie małopolskiego Ojcowskiego Parku Narodowego. Pierwszy zamek został wybudowany w pierwszej połowie XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego - miał być elementem łańcucha obronnego twierdz "Orle Gniazda". Składał się z nieistniejącego już, pełniącego funkcje mieszkalne zamku górnego i dolnego, gdzie znajdowały się otoczone murami zabudowania gospodarcze.
Od końca XIV do początku XVII wieku budowla była siedzibą rodu Szafrańców. Dzięki ich inicjatywie gotycki zamek przebudowano w stylu renesansowym - z tamtego okresu pochodzi między innymi arkadowy dziedziniec rezydencji i loggia widokowe. W czasie potopu szwedzkiego zamek został zniszczony, a w XVIII wieku spłonął. Pod koniec wieku jego odbudową zajęła się rodzina Wielopolskich. W 1768 roku w zamku gościł król Stanisław August Poniatowski.
W czasie powstania styczniowego miały miejsce dwie bitwy pod Pieskową Skałą. Powstańczą obroną dowodził wówczas Aleksander Zdanowicz. Rosjanom udało się złamać opór Polaków i zająć zamek. W kolejnych latach budowla miała wielu właścicieli - początkowo należała do rodziny Mieroszewskich, a następnie mieścił się w niej ekskluzywny pensjonat popularny wśród mieszkańców zaboru rosyjskiego. Podczas II wojny światowej w zamku mieszkały sieroty z dawnych Kresów Wschodnich.
Od 1945 roku rezydencja jest własnością państwa. W latach 1950 budowla została wyremontowana - odsłonięto wówczas między innymi renesansowe loggia i tarasy, które zostały zamurowane w XIX wieku.
Zamek jest otwarty dla zwiedzających - warte zobaczenia są chciażby widoki, które można podziwiać z tarasów budynku. Na jego terenie są ogranizowane ekspozycje o zróżnicowanej tematyce. Stale dostępna jest wystawa poświęcona przemianom, jakie zaszły w sztuce europejskiej od średniowiecza po lata 30. XX wieku.
Zamek "Dunajec" w Niedzicy
Zamek w Niedzicy na pocztówce pochodzącej z lat 1927-1947. Źródło: NAC/Domena publiczna
Budowla powstała w XIV wieku z inicjatywy Kokosza Berzewiczego i miała być węgierską strażnicą na granicy z Polską. W XV wieku stał się własnością Emeryka Zapolyi - dziadka Barbary, pierwszej żony króla Zygmunta Starego. W kolejnych stuleciach posiadłość wielokrotnie zmieniała właścicieli.
Po I wojnie światowej zamek znalazł się w granicach państwa polskiego, jednak aż do 1945 roku należał do węgierskiego rodu Salamonów. Po II wojnie światowej popadł w ruinę. Jego odbudowa rozpoczęła się dopiero na przełomie lat 40. i 50., gdy nowym właścicielem budynku zostało Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Obecnie zamek jest siedzibą muzuem. Zwiedzający mogą obejrzeć między innymi komnaty mieszkalne rodziny Salamonów, w których zgromadzono liczne fotografie i przedmioty znalezione podczas wykopalisk archeologicznych prowadzonych na terenie obiektu oraz więzienie z izbą tortur. Otwarte są także tarasy widokowe, z których można podziwiać panoramę okolicy.
Prócz samego zamku, dostępna do zwiedzania jest także wozownia, gdzie zostały wyeksponowane zabytkowa pojazdy pochodzące z lat 1900-1939, oraz spichlerz, w którym można obejrzeć stałą wystawę Sztuki Ludowej Spisza. Na terenie obiektu znajdują się również pokoje gościnne.
Zamek w Będzinie
Zamek w Będzinie przedstawiony na akwareli autorstwa Edwarda Walentego Kainko z roku 1844. Źródło: Polona/Domena publiczna
Najstarszą częścią obiektu jest wieża obronna, która została zbudowana w połowie XIII wieku za panowania Bolesława Wstydliwego. W XIV wieku Kazimierz Wielki dobudował do niej zamek, składający się z górnej części, która istnieje do dziś oraz dolnej, z której zachowały się jedynie fragmenty. W ciągu kolejnych stuleci zamek przechodził z rąk do rąk. Podczas potopu szwedzkiego został doszczętnie zniszczony, jednak w 1665 roku zdecydowano się go odbudować.
Według tradycji w 1683 roku podczas swojej wyprawy na Wiedeń, na zamku zatrzymał się król Jan III Sobieski wraz ze swoją żoną Marysieńką. Nie był to ostatni władca, który odwiedził zamek w Będzinie - w 1696 roku przybył tu August II Mocny, a sto lat później Stanisław August Poniatowski.
Przez pierwsze lata XIX wieku rezydencja była opuszczona i zaczeła popadać w ruinę. Jej remontem zajął się w latach 30. XIX wieku hrabia Edward Raczyński - to jemu zamek zawdzięcza swój obecny, neogotycki wygląd. W kolejnych latach w budynku funkcjonował szpital. Około roku 1849 roku budowla ponownie została opuszczona. Zainteresowało się nią dopiero w latach 30. XX wieku Towarzystwo Opieki nad Górą Zamkową, które zostało powołane właśnie w celu objęcia kurateli nad zamkiem. Od lat 50. na terenie obiektu funkcjonuje Muzeum Zagłębia.
W rezydencji można obejrzeć dwie wystawy stałe - jedną poświęconą historii budowli i miasta Będzin, a drugą poruszającą tematykę dawnej broni. Cyklicznie są równiez organizowane wystawy czasowe.
Zamek w Krasiczynie
Zamek w Krasiczynie. Drzeworyt Michała Kluczewskiego powstał przed rokiem 1890. Źródło: Polona/Domena publiczna
Budynek jest zlokalizowany w podkarpackiej wsi Krasiczyn. Jego budowę zainicjował pod koniec XVI wieku Stanisław Krasicki. Początkowo obiekt miał pełnić funkcje obronne, więć był surowy i toporny. Dopiero syn Stanisława - znany mecenas sztuki ówczesnych czasów Marcin Krasicki - przekształcił budowlę w renesansową rezydencję. Wówczas powstała kwadratowa Wieża Zegarowa, dodano piętrową loggię i parterowe krużganki.
Wzniesiono również cztery charakterystyczne wieże: Basztę Papieską, w której mieściły się pokoje gościnne dla wysokich dostojników kościelnych, Basztę Boską, w której znajduje się kaplica, Basztę Królewską i Szlachecką. Budowlę ozdobiono rzeźbionymi portalami i ściennymi dekoracjami wykonanymi techniką scraffito.
Gdy pod koniec XVII wieku wymarł ród Krasickich, zamek zaczął przechodzić z rąk do rąk - był własnością między innymi rodziny Modrzewskich, Tarłów i Sapiehów, którzy dbali o budowlę aż do 1944 roku.
Po II wojnie światowej w zamku mieściło się Technikum Leśne, a od lat 70. obiekt należał do Fabryki Samochodów Osobowych w Warszawie. Po jej likwidacji obiekt przejęła Agencja Rozwoju Przemysłu, która na jego terenie otworzyła muzeum, hotel oraz restaurację. Rezydencja jest otwarta dla zwiedzających - można obejrzeć nie tylko dziedziniec i rozgły park otaczający budynek, lecz także odwiedzić Wieżę Zegarową, kaplicę i kryptę znajdujące się w Baszcie Boskiej oraz lochy zamkowe, a w nich Salę Tortur.
19:56 zamek w krasiczynie___5833_tr_2-2_100228430c854afe[00].mp3 Historię zamku w Krasiczynie przedstawia wieloletni lokaj Sapiehów Aleksander Podolak, dyrektor Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej Antoni Kunysz oraz dyrektor muzeum w Łańcucie Antoni Duda-Dziewierz. Audycja Mariana Bekajło "Zamek w Krasiczynie" z cyklu "Radioskansen". (PR, 28.06.1966)
Zamek w Wiśniczu
Zamek w Wiśniczu. Autor: slawjanek_fotografia. Źródło: Shutterstock
Budowla powstała w XIV wieku, a jej fundatorem był starosta ruski, sieradzki i krakowski Jan Kmita - zbudowano wówczas czteroskrzydłową rezydencję z wewnętrznym dziedzińcem oraz cztery wieże. W kolejnych latach obiekt był przebudowywany - dodano fortyfikacje z dwiema bramami. Po śmierci syna Jana Kmity, zamek znalazł się w rękach rodziny Barzów i Stadnickich. Pod koniec XVI wieku rezydencję nabyli Lubomirscy, którzy przebudowali ją w duchu stylu barokowym - do naszych czasów zachowała się z tamtego okresu między innymi brama wjazdowa z 1621 roku w formie łuku triumfalnego. W XVIII wieku obiekt był własnością kolejno Sanguszków, a następnie Potockich i w końcu Zamoyskich.
W 1831 roku zamek spłonął - od tego momentu zaczął popadać w ruinę. Na początku XX wieku rezydencję kupiło Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich, które rozpoczęło jej remont - prace nigdy nie zostały zakończone. Po II wojnie światowej rbudynek stał się własnością państwową. W 1949 roku podjęto się gruntowej odbudowy i restauracji zamku - po blisko stu latach zaniedbania obiekt wreszcie odzyskał swój dawny blask.
Na odwiedzających czeka na zamku wiele atrakcji. Na parterze można obejrzeć ekspozycję naczyń pochodzących z z XIX i początku XX wieku, na pierwszym piętrze - będącym kiedyś częścią mieszkalną - znajdują się między innymi makiety ukazujące przebudowę wiśnickiego zamku oraz meble oraz pamiątki z przełomu XIX i XX wieku. Na drugim piętrze - kiedyś pełniącym funkcje reprezentacyjne - znajduje się sala balowa, a także wejście na taras widokowy. Zainteresowani mogą również zwiedzić kaplicę zamkową z kryptą rodu Lubomirskich.
Zwiedzający mogą w nim zobaczyć między innymi wystawę poświęconą średniowiecznym narzędziom tortur, ekspozycję poruszającą temat pogrzebów sarmackich oraz kryptę Lubomirskich.
jb/jp
Podczas pracy korzystałam z oficjalnej strony internetowej Zamku w Mosznie (https://mosznazamek.pl/), Zamku Czocha, Zamku Golubskiego, Zamku w Niedzicy, Zamku w Wiśniczu, a także strony internetowej miasta Krasiczyn, Muzeum Zagłębia w Będzinie, Muzeum Narodowego w Poznaniu i strony orlegniazda.pl
