Historia

"Nie chciał mówić wprost". Stanisław Lem i trauma wojny

Ostatnia aktualizacja: 27.03.2023 05:45
– Wszystko wskazuje na to, że Lem spędził we lwowskim getcie wiele miesięcy – mówiła prof. Agnieszka Gajewska w jednym z wywiadów opublikowanych w serwisie specjalnym portalu Polskiego Radia galaktykalema.pl. O tym dramatycznym, dotychczas mało znanym, etapie biografii Stanisława Lema – o czasie II wojny światowej – dziś wiemy już znacznie więcej.  
Stanisław Lem, 1974 rok
Stanisław Lem, 1974 rokFoto: PAP/Maciej Musiał-AR

– Lem chciał zaświadczyć o tym, co spotkało jego i jego najbliższych w czasie II wojny. Nie mógł niestety o tym powiedzieć w sposób otwarty  opowiadała portalowi Polskiego Radia prof. Agnieszka Gajewska, znawczyni biografii i twórczości Stanisława Lema.

Kliknij w obrazek i przenieś się do nowego serwisu portalu Polskiego Radia  galaktykalema.pl

src=" //static.prsa.pl/18c6af74-3478-4b75-bc41-37b63c3bea80.file"

To unikanie albo swoiste szyfrowanie tematu wojennej traumy miało oczywiście wiele przyczyn. Była tu i najgłębiej osobista niechęć do powrotu do spraw najstraszniejszych (w 1941 roku Stanisław Lem znalazł się w grupie Żydów zmuszonych przez Niemców do wynoszenia zamordowanych z piwnic lwowskiego więzienia "Brygidki" – sam cudem uszedł z życiem), była i próba niewskazywania na swoje żydowskie korzenie.

Mimo wszystko pisarz nie chciał milczeć, choć  jak zaznaczył historyk literatury prof. Jacek Kopciński  nie chciał też mówić wprost.

 Lem uniwersalizował swoje wojenne doświadczenie, pokazał skalę opresji z różnych punktów widzenia. Często jako świadka, czasami z punktu widzenia ofiary. I w różnych powieściach, które pisał przez całe swoje życie, uparcie powracają motywy, które dotyczą chociażby masowych grobów, panicznego lęku wywołanego niewielkim zdarzeniem, chęci ucieczki, myśli o samobójstwie  opowiadała w serwisie galaktykalema.pl. prof. Agnieszka Gajewska.

Z jednej strony zatem można odczytać twórczość Stanisława Lema inaczej  jako mniej lub bardziej zaszyfrowany przekaz rzeczy traumatycznych (np. literacki obraz śmierci przez uduszenie jako nawiązanie do losów rodziny pisarza zamordowanej w Bełżcu) lub po prostu omijanych (jak temat żydowskiego Lwowa).

Z drugiej strony  dzięki zgromadzonym w serwisie galaktykalema.pl informacji  można odtworzyć nieznane dotychczas szerzej wojenne losy Stanisława Lema. Wspomniany wcześniej epizod w "Brygidkach", przebywanie w getcie lwowskim, pracę jako mechanika samochodowego (lub po prostu zbieracza złomu), ukrywanie się w różnych miejscach Lwowa po tzw. aryjskiej stronie.

***

Jak czytać stosując ten autobiograficzny klucz  książki Stanisława Lema? Jak wyglądały wojenne losy pisarza i jego rodziny? O tym, a także o innych etapach życia autora "Solaris" – w rozdziałach "Biografia" i "Kongres Lemologiczny" serwisu galaktykalema.pl.

jp

Czytaj także

Bruno Schulz. Jak zamordowano geniusza

Ostatnia aktualizacja: 19.11.2021 06:00
19 listopada 1942 roku w żydowskim getcie w Drohobyczu gestapowcy zastrzelili Brunona Schulza, pisarza, malarza, grafika, jednego z najwybitniejszych polskich twórców XX wieku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Julian Stryjkowski. Piewca "narodu, którego już nie ma"

Ostatnia aktualizacja: 27.04.2024 05:40
– Cel, jaki postawiłem sobie w swoim pisarstwie, to uratowanie pamięci narodu, postawienie, wedle moich skromnych sił, pomnika dla narodu, który zginął – mówił Julian Stryjkowski w Polskim Radiu w 1975 roku. 27 kwietnia br. mija 119. rocznica urodzin pisarza. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Każda książka jest przygodą". Józef Hen o życiu i o pisaniu

Ostatnia aktualizacja: 08.11.2024 05:55
– Nie można sobie powiedzieć: teraz napiszę arcydzieło. Wtedy to na pewno nie będzie to. Arcydzieło powstaje mimochodem – mówił Józef Hen w Polskim Radiu w 2013 roku. Znakomity twórca chętnie dzieli się na antenie swymi wspomnieniami, opowieściami i refleksjami.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Imre Kertész. Pisarz, który nie chciał zapomnieć o Auschwitz

Ostatnia aktualizacja: 09.11.2024 05:42
– To był jeden z ostatnich wielkich pisarzy, którzy nosili w sobie Zagładę i zderzali ją z całą ludzką cywilizacją XX-wieczną – mówił o Imrem Kertészu poeta i krytyk literacki Piotr Matywiecki.
rozwiń zwiń