Biblioteka Raczyńskich - tak bardzo podobna do paryskiego Luwru

193 lata temu, 5 maja 1829 roku uroczyście otwarto w Poznaniu Bibliotekę Raczyńskich i co ważne była to pierwsza publiczna książnica na ziemiach zaboru pruskiego. Okazały budynek powstawał przez 6 lat, a jego właścicielem był hrabia Edward Raczyński, który w 1821 roku zakupił działkę przy Wilhelmsplatz (obecnie przy Placu Wolności).

Biblioteka Raczyńskich w dwudziestoleciu międzywojennym.

Foto: NAC

"Z myślą o polskiej młodzieży..."

Niestety, trudno jest stwierdzić ponad wszelką wątpliwość autorstwo projektów architektonicznych... wiadome jest, że zamówiono je w Rzymie, w pracowni, którymi współwłaścicielami byli Francuzi Ch. Percier i P.F. Fontaine. Stąd też podobieństwo tej poznańskiej budowli do fasady paryskiego Luwru.

Hrabia Raczyński oprócz pomysłu na zbiory księgarskie, a te były prawdziwie ogromne, miał też pomysł na swoistą działalność edukacyjną tych księgozbiorów i dedykował je wszystkim tym, których "narodowość Wielkiego Księstwa Poznańskiego interesować mogą ... przed książkami jedynie do zabawy służącemu i ulotnemi pismami. Z myślą o polskiej młodzieży gimnazjalnej postanowił gromadzić dzieła ogólne ... z każdej literatury narodu". Tak stanowił specjalny statut opracowany przez hrabiego osobiście. Te działania księgarskie i edukacyjne wsparto także zapisami członkowskimi i odpowiednimi przepisami wydawniczymi. To dzięki księgozbiorom ofiarowywanym przez darczyńców, a także obowiązkowi wydawniczemu i tzw. egzemplarzom darmowym każdego wydanego woluminu, zbiory Biblioteki powiększały się, tworząc jeden z największych na dawnych ziemiach polskich.

Co ciekawe, ogromne zbiory Biblioteki pozwalały na korzystanie z nich jedynie trzy godziny dziennie w dni powszednie, a mianowicie od godziny 17 do 20. Pominięto także jeden z miesięcy letnich, podczas którego prowadzono stałą inwentaryzację zbiorów. Do najsłynniejszych monografii należały muzealne wręcz wydania Józefa Ignacego Kraszewskiego, Kazimiery Iłłakowiczówny, Henryka Sienkiewicza i Jerzego Pertka. Przez dłuższy czas od początku istnienia księgozbiory można było eksplorować jedynie w czytelni głównej, która liczyła sobie zaledwie 18 miejsc. By móc wypożyczać poszczególne woluminy, trzeba było spełnić dość rygorystyczne warunki członkowskie. Dopiero w 1912 roku oddano drugą czytelnię do użytku publicznego.

Ponad 250 tysięcy woluminów

Taka charakterystyka tej instytucji tworzyła z niej od początku bardziej miejsce muzealnych zbiorów, coś na kształt narodowej biblioteki Wielkiego Księstwa Poznańskiego niż jednostki badawczej. Niezależnie od faktu niedostatecznego udostępniania księgozbiorów dla działalności edukacyjnej, zbiory jednak tej edukacji służyły, a z każdym rokiem coraz bardziej. Dość powiedzieć, że zbiory w całym swym okresie, już w czasie gdy podjęto decyzję o ich dygitalizacji, w połowie lat 90. osiągnęły ponad 250 tysięcy woluminów.

Całości zabudowań Biblioteki dopełnia piękna fontanna bogini higieny, o której czytamy w portalu Poznańskie Fyrtle. Jan Kaczmarek pisze: "Naprzeciw Biblioteki Raczyńskich Fontanna Higiei przedstawiający grecką Boginię zdrowia i higieny… o rysach Konstancji Raczyńskiej, żony Edwarda Raczyńskiego".

Do całości dodaje jeszcze: "Pierwszy posąg powstał w roku 1841 zamówiony przez Edwarda Raczyńskiego a wyrzeźbiony przez Alfreda Wolffa, miał rysy Konstancji Raczyńskiej, żony Edwarda Raczyńskiego. Posąg został odlany w 1844 roku w hucie Lauchhammer. Raczyński uwikłany w spory wokół Złotej Kaplicy zwlekał z odbiorem posągu, studnię zdobił sam cokół. Potem na miejscu cokołu pobudowano fontannę Kronthala a cokół przeniesiono na południowy kraniec Al. Marcinkowskiego i umieszczono na nim rzeźbę Higiei. Był to już drugi odlew posągu zamówiony przez wnuka Edwarda Raczyńskiego na prośbę poznańskiego magistratu. Uroczyste odsłonięcie, kompletnej już studzienki nastąpiło 9 lutego 1908 roku studzienka stała tam do 1971 roku".

Wspominajmy zatem tak wspaniałe dzieła służące propagacji kultury i literatury polskiej.

PP