- Wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich mordują najlepszych Polaków - pisał Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka".
Funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego aresztowali majora Zygmunta Szendzielarza "Łupaszkę" 30 czerwca 1948 roku w Osielcu koło Makowa Podhalańskiego.
30:05 Reportaż_epitafium dla łupaszki___755_01_iv.mp3 - On niósł w sobie tradycję polskiej kawalerii - mówił jeden z bohaterów "Epitafium dla Łupaszki", reportażu Alicji Maciejowskiej i Aliny Głowackiej o Zygmuncie Szendzielarzu. (PR, 20.02.2001)
Zygmunt Szendzielarz urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju, na terenie dzisiejszej zachodniej Ukrainy. W 1934 roku ukończył Podchorążówkę w Grudziądzu i uzyskał stopień podporucznika. Trafił do 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie i w tej jednostce walczył podczas kampanii wrześniowej. Wtedy dostał się do sowieckiej niewoli, z której po kilku dniach uciekł. Po nieudanych próbach przedostania się na Węgry, jesienią 1939 roku wrócił do Wilna.
Od początku 1940 roku zaangażował się w działalność konspiracyjną. Przyjął wtedy pseudonim Łupaszka, na cześć Jerzego Dąbrowskiego, legendarnego kresowego zagończyka z okresu wojny z bolszewikami, zamordowanego przez NKWD.
Zygmunt Szendzielarz ps. Łupaszka - zobacz serwis historyczny
Działalność w konspiracji
W kwietniu 1943 roku Zygmunt Szendzielarz nawiązał kontakt z Komendą Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej. W sierpniu został skierowany do oddziału partyzanckiego AK działającego na Pojezierzu Wileńskim pod dowództwem ppor. Antoniego Burzyńskiego "Kmicica". Po dotarciu na miejsce dowiedział się, że sowieccy partyzanci rozbroili oddział, a "Kmicica" wraz z 80 żołnierzami zamordowali.
Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka" (czwarty od prawej) z żołnierzami V Brygady Wileńskiej AK, sierpień 1945. Źr.: album "Żołnierze wyklęci - antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku". Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013
Na czele V Brygady Wileńskiej AK
Szendzielarz z resztek oddziału utworzył nową jednostkę - V Brygadę Wileńską Armii Krajowej. Walczyła ona z wojskami niemieckimi i litewskimi jednostkami, które z nimi kolaborowały, a także z wrogo nastawioną sowiecką partyzantką. W starciu z Niemcami pod Worzianami 31 stycznia 1944 roku został ranny. Kilka miesięcy później, w kwietniu 1944 roku, podczas pobytu w Wilnie, został aresztowany przez Niemców. Udało mu się uciec i powrócić do oddziału.
Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny
V Brygada Wileńska, zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami z komendantem okręgu, nie brała udziału w operacji wileńskiej. Jej żołnierze, walcząc z niemieckimi jednostkami, wycofywali się na zachód. 23 lipca 1944 roku Brygada została częściowo rozbrojona przez Armię Czerwoną. Wielu jej żołnierzy przedarło się jednak na zachód. W sierpniu 1944 roku część z nich ponownie znalazła się pod dowództwem Szendzielarza w rejonie Bielska Podlaskiego. Po podporządkowaniu się Komendzie Białostockiego Okręgu AK "Łupaszka" z niewielkim oddziałem przeszedł do Puszczy Różańskiej. W listopadzie 1944 roku awansowany został na stopień majora.
12:45 Józef Rusak wspomina Zygmunta Szendzielarza Zapiski Kmici 2.mp3 - Nigdy się kulom nie kłaniał, trzymał dyscyplinę, dawał poczucie bezpieczeństwa - wspomnienia Józefa Ruska, ps. Bylina, łącznika w oddziale Łupaszki. (PR, 24.08.2013)
Akcje przeciwko NKWD, UB, MO i KBW
Wiosną 1945 roku odbudowana V Brygada Wileńska liczyła około 250 żołnierzy. Przeprowadzili oni kilkadziesiąt akcji przeciwko NKWD, Urzędowi Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej i Korpusowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego. We wrześniu 1945 roku na rozkaz dowództwa Szendzielarz rozformował V Brygadę Wileńską. Jesienią wyjechał na Pomorze, gdzie po nawiązaniu kontaktu z konspiracyjnymi strukturami podporządkował się komendantowi eksterytorialnego Wileńskiego Okręgu AK ppłk. Antoniemu Olechnowiczowi "Pohoreckiemu".
Zygmunt Szendzielarz (w środku) z żołnierzami V Brygady Wileńskiej AK. Źr.: album "Żołnierze wyklęci - antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku", Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013
W 1946 roku wrócił do walki, rozpoczynając działalność dywersyjną. W kwietniu odtworzył w Borach Tucholskich V Brygadę Wileńską i stanął na jej czele. Jej liczebność wynosiła w tym czasie około 70 ludzi. Brygada działała na terenie województwa zachodniopomorskiego, gdańskiego i olsztyńskiego.
Marzec 1946 roku, z ulotki "Łupaszki": Nie jesteśmy żadną bandą, tak jak nas nazywają zdrajcy i wyrodni synowie naszej Ojczyzny. My jesteśmy z miast i wiosek polskich. My chcemy, by Polska była rządzona przez Polaków oddanych sprawie i wybranych przez cały Naród, a ludzi takich mamy, którzy i słowa głośno nie mogą powiedzieć, bo UB wraz z kliką oficerów sowieckich czuwa. Dlatego też wypowiedzieliśmy walkę na śmierć lub życie tym, którzy za pieniądze, ordery lub stanowiska z rąk sowieckich, mordują najlepszych Polaków domagających się wolności i sprawiedliwości.
Jesienią 1946 roku razem z niewielką grupą żołnierzy przeniósł się na teren Białostocczyzny, gdzie dołączył do VI Brygady Wileńskiej, dowodzonej przez ppor. Lucjana Minkiewicza "Wiktora". W marcu 1947 roku opuścił oddział. Początkowo przebywał w Warszawie. Później ukrywał się w Osielcu koło Makowa Podhalańskiego. 30 czerwca 1948 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Pokazowy proces
Śledztwo trwało blisko dwa i pół roku. Proces "Łupaszki" i innych oficerów podziemia niepodległościowego miał charakter pokazowy. Był transmitowany przez radio i szeroko opisywany przez prasę. Oskarżonym zarzucono zamachy na funkcjonariuszy sowieckiej i polskiej bezpieki, prowadzenie działalności wywiadowczej na rzecz obcego państwa oraz współpracę z Niemcami w okresie okupacji.
Archiwalne nagrania z procesu "Łupaszki" znajdują się w serwisie specjalnym poświęconym historii życia Zygmunta Szendzielarza.
2 listopada 1950 Zygmunt Szendzielarz skazany został przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na karę śmierci. Wyrok wykonany został 8 lutego 1951 roku w warszawskim więzieniu na Mokotowie.
W tym samym dniu strzałem w tył głowy zamordowano jeszcze trzech innych oficerów wileńskiej AK: ppłk. Antoniego Olechnowicza "Podhoreckiego", por. Lucjana Minkiewicza "Wiktora" i por. Henryka Borowskiego "Trzmiela".
pd/mk/im
