Jego krótkie 37-letnie oraz pełne dramatyzmu życie wielokrotnie badali nie tylko historycy sztuki, ale również opisywali pisarze i pokazywali filmowcy.

Ten holenderski artysta jest w powszechnej świadomości uosobieniem nieszczęśliwego malarza. – To jest postać symbol. Tak często czerpano z jego życiorysu, że on się po prostu zbanalizował, tak jak zbanalizowało się jego najsłynniejsze dzieło: "Słoneczniki" – mówi krytyk sztuki Monika Małkowska.

Zbyt wrażliwy i nadgorliwy

Van Gogh jest ciekawą postacią, choć niewątpliwie miał trudny charakter. Podejmował się różnych zawodów, ale ciągle spotykała go klęska. Wydawało się nawet, że odnalazł swoje powołanie życiowe, kiedy został kaznodzieją w górniczej miejscowości Borinage. Jednak tak bardzo współczuł i chciał ulżyć tamtejszej społeczności, że stał się za agresywny w tej swojej pomocy, zbyt aktywny, zbyt namiętny, żeby ci ludzie przyjmowali go jako prawdziwego duszpasterza.

– Coś w nim było takiego, że jemu trzeba było pomóc, a on był do dawania pomocy innym niezdolny – dodaje Monika Małkowska.

Pobyt w miejscowości Borinage był momentem przełomowym. Wtedy właśnie Van Gogh zrozumiał, że mógłby pomóc ludziom też w inny sposób.

Pięć lat prób

W 1880 roku zaczął uczyć się malarstwa. Przypadek Holendra jest o tyle fascynujący, że jego twórczość trwała 10 lat. Pierwsze pięć to był czas prób, a następne pięć świadomej, dojrzałej twórczości, genialnej pracy, która dała znakomite wyniki.

Najważniejszym jego dziełem z tego początkowego okresu jest obraz "Jedzący kartofle". W ciągu tych pierwszych pięciu lat namalował kilkaset obrazów.

Jedzący kartofle (1885), Wikipedia/domena publiczna

W 1886 roku Vincent van Gogh pojechał do Paryża. Przebywał tam dwadzieścia miesięcy, w trakcie których stworzył 200 obrazów. – Był pazerny na pracę, to był człowiek, który praktycznie nie znał wypoczynku, a do tego żył alkoholem i kawą. Ten nadmiar pracy był destrukcyjny dla jego i tak rozchwianej psychiki – mówi Monika Małkowska.

W czasach mu współczesnych szczyt popularności odnosili impresjoniści. Van Gogh, choć był nimi zafascynowany, nigdy nie znalazł się w ich kręgu. Jak stwierdza Jan Białostocki w książce "Sztuka cenniejsza niż złoto": "Podobnie jak Cézanne i Gauguin zaczerpnął z tego nurtu dorobek kolorystycznej dojrzałości, ale impresjonistycznej barwie nadał zupełnie nowe znaczenie i funkcje. Zachwycony ich pięknem umiał dostrzec słabości, brak głębszych spraw, dramatów ludzkich, trudu człowieczego".

W przeciwieństwie do wszystkich impresjonistów, którzy pobierali nauki, van Gogh nigdy systematycznych studiów nie odbył. – To było takie rzucanie się na naukę rzemiosła i odskakiwanie, on nawet nie wytrzymywał długiego pobytu w Luwrze – mówi krytyk sztuki.

Pięć lat geniuszu

Według Moniki Małkowskiej najlepszy okres w twórczość van Gogha zaczyna się od wyjazdu na południe Francji, do miejscowości Arles. Tutaj Vincent poczuł się znakomicie. Nieustannie wspierał go także finansowo jego brat Theo, który był marszandem i znał się na obrazach. On jako jedyny wierzył w talent swojego brata i sens tego co robi.

W 1888 roku malarz pisał do brata: Czuję tak wielką potrzebę malowania, że jestem zdruzgotany psychicznie i wyczerpany fizycznie, właśnie dlatego, że nie mam innego sposobu, by zwrócić Ci kiedykolwiek wydane pieniądze. Nie mogę nic na to poradzić, że moich obrazów niepodobna sprzedać. Nadejdzie jednak dzień kiedy się okaże, że są one więcej warte niż kosztowały, że są czymś więcej niż ceną farb i mego nędznego życia.

W Arles Vincent spędził kilka najlepszych lat życia, kiedy jeszcze jego psychika była we względnej równowadze. W tym czasie bardzo intensywnie pracował i stworzył swoje najpiękniejsze prace.

– Jeżeli posługiwał się czerwieniami to w jednym obrazie pięciu, sześciu odcieniom czerwieni znajdował odpowiedniki w zieleniach. Szczególnie cudowne są jego żółcie. On potrafił żółciami oddać całą skalę różnych doznań – o obrazach van Gogha mówi Monika Małkowska.

Malował własny obłęd

W Arles przez jakiś czas gościł u niego inny wielki malarz – Paul Gauguin, który miał równie trudny charakter co Vincent. W pewnym momencie doszło między nimi do kłótni.

Niestety intensywność pracy Holendra, jego psychika, która wymagała stałych napięć, spowodowały, że od konfliktu z Gauguinem nastąpił kryzys. Znana wszystkim jest historia, kiedy van Gogh, usiłując najpierw zaatakować Gauguina, a potem przenosząc ten wrogi gest na siebie samego, 23 grudnia 1888 odciął sobie ucho.

Powód, dla którego to zrobił, przez lata był powodem dociekań naukowców. Powstało na ten temat wiele teorii. Część ekspertów widziała w tym przejaw choroby psychicznej Holendra. Inni byli przekonani, że malarz obciął sobie ucho załamany zerwaniem przyjaźni z malarzem Paulem Gauguinem.

Droga bez powrotu

Od tego zdarzenia van Gogh prawie stale przebywał pod opieką, także w zakładzie dla psychicznie chorych. Tam uspakajał się, malując. Dzieła tam stworzone są bardzo poruszające, widać na nich, że nie tylko radość, namiętność i wesołość potrafił oddać w swoich obrazach, ale także smutek i cierpienie. A wszystko to przy pomocy koloru.

Vincent van Gogh stworzył galerię swoich autoportretów, namalował ich około trzydziestu. Studiował swoją twarz, żeby zobaczyć, co jest w człowieku i jego psychice, próbował to przekazać przez formę i kolor. Malował nieustannie, żeby zobaczyć, jak ta psychika się zmienia. - Sam dla siebie chciał być lekarzem, on bardzo chciał się wyleczyć, jednak nie potrafił znaleźć dla siebie wyjścia – dodaje Monika Małkowska.

Vincent van Gogh zmarł w wieku 37 lat, 29 lipca 1890 roku w wyniku postrzału z broni palnej. Najprawdopodobniej było to samobójstwo.

mk

104 lata temu zmarł Auguste Renoir, współtwórca impresjonizmu i jeden z najwybitniejszych przedstawicieli gatunku. Zwykle portretował kobiety i dzieci, malował akty i martwą naturę. W ciągu swej kariery namalował około 6 tys. obrazów. Tworzył nawet wtedy, kiedy choroba zdeformowała mu dłonie.

"Huśtawka” – jeden ze słynniejszych obrazów Auguste’a Renoira (1876), źr. Muzeum Orsay, Wikipedia/dp

Auguste Renoir urodził się 25 lutego 1841 roku w Limoges we Francji, w rodzinie biednego krawca. Kiedy był dzieckiem wraz z rodziną przeniósł się do Paryża. Jako nastolatek rozpoczął pracę w fabryce porcelany, co bez wątpienia miało wpływ na kształtowanie jego warsztatu malarskiego. Jego pracodawca przekonany o talencie młodego Auguste’a namawiał go do podjęcia studiów malarskich.

Naukę w tym kierunku Renoir podjął w 1862 roku w Paryżu, wówczas poznał innych impresjonistów: Frédérica Bazille’go, Claude’a Moneta i Alfreda Sisley’a. Wojna francusko-pruska na kilka lat przerwała karierę Renoira. Po jej zakończeniu powrócił do Paryża. Wtedy już na dobre zajął się malarstwem impresjonistycznym.

Pod koniec lat 70. XIX wieku Auguste Renoir wyjechał do Algierii, co skutkowało oddaleniem się od poetyki impresjonistycznej. Wówczas zaczął więcej rysować, używać chłodniejszych kolorów i "ostrzejszej" kreski. Okres ten trwał do 1888 roku. Później powrócił jednak do wyrazistych kolorów, głównie czerwieni.

Auguste Renoir od początku lat 90. XIX wieku zaczął zmagać się z reumatyzmem, który spowodował poważne deformacje jego dłoni. Pędzle przywiązywano mu bandarzami do przegubów rąk. Pod koniec życia, kiedy był już częściowo sparaliżowany podjął próby rzeźbiarskie. Według szkiców i poleceń Renoira rzeźby wykonywał jego asystent. Auguste Renoir malował do końca życia. Kiedy rozwój choroby był bardzo zaawansowany, korzystał z urządzeń, które przesuwały płótno pod jego dłonią.

Zmarł w wieku 79 lat w śródziemnomorskiej miejscowości Cagnes-sur-Mer, gdzie dziś znajduje się muzeum jego imienia.

O losach wybitnego malarza posłuchaj w aud. Anny Burzyńskiej "Sztuka bez ram".

mb

30 marca 1746 roku urodził się Francisco de Goya, hiszpański malarz, autor m.in. cyklu "Okrucieństwa wojny", obrazów "Rozstrzelanie powstańców madryckich" i "Saturn". 

Goya konformista

Z jednej strony człowiek, który nigdy nie otrzymał gruntownego wykształcenia, z drugiej – znajomy najświatlejszych umysłów przednapoleońskiej Hiszpanii. Z jednej strony portrecista, który uwieczniał Burbonów, brata Napoleona i w końcu Brytyjczyków, z drugiej – autor poruszającego świadectwa przeciwko wojnie. Z jednej strony malarz tworzący przesłodzone, barokowe scenki rodzajowe, z drugiej – twórca alegorycznych, symbolicznych i niepokojących wizji. Niekiedy trudno uwierzyć, że był tylko jeden Goya.

– Dla romantyków, dla bezpośrednich następców Goi, był on przede wszystkim uosobieniem tak drogiego im buntu przeciwko sztuce oficjalnej i skonwencjonalizowanej - mówiła prof. Maria Poprzęcka w audycji Alicji Seligi "Francisco Goya - wielki demaskator".

Demony wojny według Goi

Wielki wpływ na twórczość malarza miała kampania Napoleona na Półwyspie Iberyjskim. Chociaż były nadworny malarz Burbonów złożył przysięgę wierności nowemu królowi, Józefowi Bonaparte, to nie umknęły jego uwadze okrucieństwa, jakie przyniosła wojna.

– Najeźdźcy byli przedstawiani, zwłaszcza przez kler, jako wysłannicy antychrysta. Była to wojna o zupełnie innym charakterze niż inne kampanie napoleońskie. (…) Tutaj przeciwko armii francuskiej stanął cały lud hiszpański. Ta wojna miała bardziej krwawy i okrutny charakter – wyjaśniała historyczka sztuki.

Goya ukazał barbarzyństwo konfliktu w cyklu grafik "Okrucieństwa wojny". – Chyba po raz pierwszy w sztuce europejskiej wojna została przedstawiona jako siła niszcząca obie strony nie tylko fizycznie, ale także i moralnie – podkreślała prof. Maria Poprzęcka.

"Gdy rozum śpi, budzą się upiory"

Jako człowiek, który przed wojną sympatyzował z profrancuskimi madryckimi intelektualistami, po klęsce Napoleona musiał udać się na emigrację. Ostatnie lata życia wiekowego artysty upływały pod znakiem samotności (spowodowanej po części tym, że malarz od wielu lat był głuchy) i walki z pogarszającym się stanem zdrowia. Goya zmarł 16 kwietnia 1828.

– W późnej twórczości wyobraźnia Goi zaczyna być coraz bardziej opuszczona przez rozum, wydana na pastwę potworów, które go napastują. Ale byłby to obraz uproszczony – mówiła prof. Maria Poprzęcka, odwołując się do najsłynniejszej grafiki malarza z cyklu "Kaprysy".

Posłuchaj także gawęd dr Bożeny Fabiani o życiu wybitnego hiszpańskiego malarza.

bm

Artysta wszechstronny

Rzeźbiarz, malarz, architekt, poeta. Kiedy miał 12 lat, związał się z pracownią artystyczną we Florencji. Bardzo szybko zyskał sobie uznanie, i to tak duże, że zamieszkał w pałacu wpływowego rodu Medyceuszów. Miał tam swój własny pokój, dostawał też pensję – 5 dukatów dziennie.

Był człowiekiem niezwykle zamożnym, ale też niesłychanie pracowitym. Wszędzie, gdzie przebywał, tworzył. Talentów miał znacznie więcej niż inni ludzie. Tworzył w każdym materiale. – Jeden z Medyceuszy w zimie roku 1493 zlecił mu wykonanie bałwana ze śniegu, no i ponoć go stworzył. Bałwan przetrwał całą zimę – słyszymy w audycji z cyklu "Mieć 19 lat". 

Z oczywistych powodów bałwan nie dotrwał do naszych czasów. Niestety podobny los spotkał wiele wczesnych dzieł Michała Anioła, które artysta stworzył podczas pobytu na dworze Medyceuszów. Z kronik wiemy, że wyrzeźbił wtedy m.in. posąg Herkulesa o wysokości 2,5 m. Te dzieła jednak, które pozostały, świadczą o skali talentu mistrza.

Epoka mistrzów

Biografię artysty przedstawił Dariusz Aleksandrowicz w audycji z cyklu "Ludzie, epoki, obyczaje". – Życie tego geniusza nie było usłane różami – słyszymy w audycji. – Żył 89 lat, w epoce, w której każdy rok należałoby liczyć podwójnie.

Michelangelo Buonarroti urodził się 6 marca 1475 w pobliżu Florencji, w Caprese. Od najwcześniejszych lat zdradzał niepospolity talent do rysunku, co w ówczesnych czasach nie należało do rzadkości. Rafael, Leonardo da Vinci, Donatello, Brunelleschi, Verrocchio, Botticelli – trudno byłoby przedstawić wszystkich mistrzów włoskiego odrodzenia.

Największe dzieła

Michał Anioł opuścił Florencję w roku 1496, udał się do Rzymu, cztery lata później ukazało się jego mistrzowskie arcydzieło - "Pieta". – Ktokolwiek był w Bazylice św. Piotra w Rzymie, świątyni nierozłącznie związanej z jego imieniem, komukolwiek dane było oglądanie tej rzeźby w oryginale, wie, że oderwać się od niej nie sposób, że więzi ona na długo myśl, wzrok i uczucia, a wspomnienie jej przechowuje się przez całe życie – komentował autor audycji.

Michał Anioł – "Pieta". Wikipedia/domena publiczna

Wiosną 1501 roku artysta powrócił do Florencji. Przystąpił wówczas do pracy nad kolejną słynną rzeźbą – posągiem Dawida. – Ta cudowna rzeźba, pełna siły i napięcia stanęła po długich sporach na Piazza della Signoria, przed pałacem Vecchio.

Zdaniem niektórych rzeźbić nie jest trudno, wystarczy tylko z bryły marmuru odrzucać to, co niepotrzebne. Michał Anioł był arcymistrzem odrzucania tego, co niepotrzebne w pracach rzeźbiarskich, malarskich, architektonicznych, poetyckich.

Trudny charakter

Michał Anioł był wybitnym artysta, ale niełatwym w kontaktach z innymi ludźmi. Kronikarze pisali, że nie miał daru zjednywania sobie przyjaciół. – Brzydki, ze złamanym w młodości nosem, nikłej postury, chorowity, wybuchowy, opętany wyłącznie swoją sztuką zrażał sobie wszystkich, także możnych mecenasów - mówił prof. Jan Białostocki.

Ale tworzył arcydzieła. Niedoścignionym pozostaje plafon w Kaplicy Sykstyńskiej. Jego malowanie zajęło artyście cztery lata, ukończył je w roku 1512. Pokrył malowidłami powierzchnię 500 m kw., z tego większość, leżąc na wysokich rusztowaniach. Czuł wstręt do błahostek związanych ze światowym życiem, ale umiał kochać i pięknie pisał o miłości.

Fragment fresku "Stworzenie Adama" Michała Anioła

Prekursor baroku

W roku 1520 rozpoczął pracę nad kolejnym wielkim dziełem swego życia – kaplicą Medyceuszów we florenckim kościele San Lorenzo. Budował ją 14 lat. Rozpoczęte przez niego dzieło ukończył Giorgio Vasari w roku 1557.

Jak zaszeregować Michała Anioła, jakiego kierunku w sztuce był przedstawicielem? – pytał autor audycji. – Michał Anioł mało interesował się światem pozaludzkim – mówił historyk sztuki, prof. Jan Białostocki. – Treść jego sztuki to jest przede wszystkim człowiek i jego przeżycia psychiczne. W sztuce baroku ten właśnie dynamizm wewnętrzny, psychiczny, który Michał Anioł zapowiadał w swej twórczości, znajdzie pełne rozładowanie.

Zmarł w Rzymie, 18 lutego 1564. Za jego życia aż trzynastu papieży zasiadało na Stolicy Piotrowej, a między nimi osławiony Aleksander VI Borgia. Były to czasy sztyletu i trucizny, płonących stosów, wojen politycznych, gospodarczych, religijnych, ale też czasy wielkiego rozwoju sztuk. Wkład Michała Anioła w ten rozwój był ogromny.

im

wmkor

18 lutego 2001 roku zmarł Balthasar Kłossowski, malarz, ilustrator i scenograf, który sam siebie przedstawiał "Balthasar Kłossowski de Rola", a światową sławę zyskał pod pseudonimem "Balthus". Był jednym z najoryginalniejszych twórców plastycznych XX wieku. W epoce zdominowanej przez awangardowe eksperymenty postanowił iść pod prąd: zwrócił się w stronę artystycznej tradycji i rozwijał ją w bardzo indywidualnym stylu.

Śmierć i inne powody do życia. Czarny humor Rolanda Topora

Duch quattrocenta i erotyczne perwersje

– Był w sumie bardzo zachowawczy, przez co w tej chwili uważany jest za oryginalnego – mówiła w 2009 roku krytyk sztuki Monika Małkowska. - Uparł się przy sztuce figuralnej i przerobił ją po swojemu. Nie godził się na nazwanie go surrealistą. W warstwie zewnętrznej, w kolorystyce i pietyzmie, z jakim podchodził do sztuki, najwięcej zaczerpnął z renesansu, konkretnie z quattrocenta. Kopiował zresztą namiętnie stare freski – dodała.

Przez całe życie starał się ukryć swoją prawdziwą osobę i biografię, stronił od interpretacji dzieł, jednocześnie wiele energii poświęcał tworzeniu własnego wizerunku, artystycznej mitologii, legendy niezrozumianego outsidera. Od początku jego twórczość budziła kontrowersje. Wiele jego dzieł - szczególnie portrety nastoletnich dziewczynek w nieskromnych pozach - było i jest do dziś oskarżanych o nieprzyzwoitość ocierającą się o pedofilię. W odpowiedzi Balthus oskarżał wszystkich oburzonych o to, że to ich myśli są nieprzyzwoite, nie zaś same obrazy.

Salvador Dali. Największy ekscentryk XX wieku

– Po swojej pierwszej wystawie, na której zrobił furorę, również z powodu swojej inności, pisał do żony Antoinette, że nazywają go "Freudem malarstwa", a on wcale nie jest zachwycony tym porównaniem – opowiadała Monika Małkowska. – Dalej stwierdził: "rzecz jasna krytycy sztuki, którzy w wyszukanych słowach umieją sławić rzeczy najgłupsze, stają bezradni przed głęboką, a dla nich tajemniczą, ludzką rzeczywistością mych obrazów". Pisał, że sens ma tylko sztuka, która porusza rewiry zaklęte – powiedziała.

Wśród artystów

Wojtyła, pistolet i rysunki z Nilu. Sekrety "Balladyny" i Słowackiego

Balthus przyszedł na świat 29 lutego 1908 roku w Paryżu w rodzinie, która co najmniej od dwóch pokoleń wstecz pielęgnowała artystyczne ambicje, pasje i zawody. Miał korzenie polskie, niemieckie i żydowskie. Jego ojciec Erich Klossowski (1875-1949), występujący również w wersji "Eryk Kłossowski" (przy czym podwójne "s" to prawdopodobnie próba zniemczenia nazwiska) był urodzonym w pruskim zaborze polskim szlachcicem herbu Rola, który ukończył we Wrocławiu studia z historii sztuki i sam próbował swych sił w malarstwie.

Szlacheckie pochodzenie ojca było później szalenie istotne dla Balthusa. – Erich Klossowski nigdy nie używał tytułu swojej rodziny – mówił w 2004 roku krytyk literacki Piotr Kłoczowski. – Dopiero po śmierci ojca w 1949 roku Balthus zaczyna budowanie mitologii arystokratycznej – dodał gość Polskiego Radia. To właśnie z tego powodu malarz kazał się przez kolejne pół wieku tytułować "Balthasar Kłossowski de Rola".

Matka Baladine (1886-1969) była malarką, podobnie jak jej brat Eugen Spiro (1874-1972). Urodziła się jako Elisabeth Dorothea Spiro, córka kantora wrocławskiej synagogi Pod Białym Bocianem. Imię "Baladine" przyjęła na cześć "Balladyny" Juliusza Słowackiego tuż po ślubie z Erichem Klossowskim. Następnie oboje wyjechali z Wrocławia do Paryża, gdzie urodziło im się dwóch synów: Pierre i Balthasar. Małżonkowie rozwiedli się w 1917 roku, a matka zabrała dzieci do Szwajcarii, gdzie już wkrótce poznała swoją drugą miłość - wybitnego austriackiego poetę Rainera Marię Rilkego (1875-1926), którego pozycja w rodzinie nie ograniczyła się do roli kochanka Baladine (którą zresztą zwał "Merline").

André Gide. "Wielki poszukiwacz prawdy o sobie"

Starszy brat Balthusa Pierre Klossowski (1905-2001) był  uznanym we Francji pisarzem, malarzem, prywatnym sekretarzem Andrégo Gide'a, surrealistą, niedoszłym zakonnikiem, autorem erotycznych powieści i rysunków, tłumaczem prozy Franza Kafki na francuski, aktorem i filozofem, który wpłynął na twórczość takich myślicieli, jak Michel Foucault, Gilles Deleuze i Jean-François Lyotard. Zanim jednak stał się tym wszystkim, w 1919 roku, dwa lata po rozstaniu rodziców, Pierre i Balthasar dzięki romansowi matki nawiązali relację z Rilkem. Poeta zastąpił im ojca i stał się ich intelektualnym przewodnikiem, istotnie wpływając na ich przyszłość.

Dzięki protekcji pisarza już w 1921 roku 13-letni Balthus wydał swoją pierwszą książkę - poprzedzony wstępem Rilkego tomik z cyklem 40 rysowanych tuszem ilustracji przedstawiających przygody kotka Mitsou. Na okładce pojawiła się pierwsza wersja pseudonimu autora - "Baltusz". Artysta niedługo zmienił go w "Baltusa", by potem ostatecznie ustalić jego pisownię w formie "Balthus".

Edukacja, miłość, skandal

Piero della Francesca. Jednym obrazem ocalił całe miasto

W 1924 roku Balthus wraz z matką i bratem z powrotem znalazł się w Paryżu, gdzie dalej rozwijał swój talent plastyczny. Robił to jednak poza instytucjami akademickimi. – Do swojego stylu doszedł zupełnie samodzielnie. Właściwie  był samoukiem – mówiła Monika Małkowska w 2004 roku. – Odebrał wprawdzie porządne klasyczne wykształcenie w szwajcarskim gimnazjum, jednak nie studiował sztuk pięknych. Jako bardzo młody człowiek odbył w Paryżu kilka kursów i to była cała jego edukacja artystyczna. Poza tym jednak chadzał do Luwru i jeździł do Włoch, by kopiować mistrzów – dodała.

W rezultacie podróży Balthus na resztę życia znalazł się pod wpływem włoskiego renesansu, szczególnie sztuki Masaccia i Piera della Francesca, o którym w swoich wspomnieniach malarz pisał: "nauczyłem się od niego tak wiele - sposobu, w jaki organizował przestrzeń na swoich obrazach, dzieląc ją i umieszczając przekątne, które nadają porządek całości".

Również w 1924 roku poznał przyszłą żonę Antoinette (1912-1997), młodszą siostrę przyjaciela Roberta de Watteville. On miał 16 lat, ona zaś 12. W późniejszym okresie życia chętnie mitologizował ich pierwsze spotkanie, twierdząc, że od razu się w niej zakochał, co miało dodatkowo uwiarygodniać jego trwające do późnej starości zainteresowanie 12-letnimi dziewczętami. W istocie łącząca ich romantyczna relacja zaczęła się dopiero cztery lata później, czego dowodem jest choćby zakres czasowy listów Balthusa do Antoinette, wydanych w 2001 roku przez ich synów Stanislasa (Stanisława, ur. 1942) i Thadée (Tadeusza, ur. 1944) Klossowskich (w Polsce tom ukazał się w 2008 roku pod tytułem "Korespondencja miłosna z Antoinette de Watteville 1928-37").

Erotyzm i zakazane rejony. Tajemnice sztuki plastycznej Brunona Schulza

Antoinette i Balthus wzięli ślub w 1937 roku, przeżyli razem 29 trudnycb i burzliwych lat, po czym rozwiedli się w 1966 roku. Rok później malarz ożenił się z młodziutką japońską artystką Setsuko Ideta (ur. 1942). Związek przetrwał do śmierci Balthusa, a jego owocem jest córka Harumi (ur. 1973). W tle obu małżeństw istniała zawsze kontrowersyjna artystyczna fascynacja 12-latkami, która przyniosła malarzowi z jednej strony rozgłos, z drugiej zaś rzeszę wrogów, którzy nie ustają w wysiłkach ocenzurowania dwuznacznych przedstawień dzieci w obrazach Balthusa. W 2017 roku siostry Anna Zuccaro i Mia Merrill wystosowały do nowojorskiego  Metropolitan Museum of Art petycję w sprawie usunięcia z ekspozycji Balthusowskiego dzieła "Marząca Teresa" z 1938 roku. Pod apelem podpisało się ponad 9 tysięcy osób. Muzeum jednak odmówiło zdjęcia obrazu.

Lolitki czy anioły?

– Na pewno nad percepcją dzieła Balthusa zaważyła powieść "Lolita" – zauważyła Monika Małkowska w audycji Hanny Marii Gizy. – Określano go przecież jako "malarza lolitek". Lolita w dziele Nabokova była dwunastoletnią dziewczynką i takie są właśnie bohaterki płócien Balthusa – mówiła.

Sam malarz odpowiadał krytykom, że wcale nie maluje dzieci jako obiektów seksualnych, lecz jako anioły, symbole niewinności, a ich wyzywające pozy to tak naprawdę wyraz dziecięcej swobody i ufności, a przede wszystkim wymóg klasycznej kompozycji. – Upierał się, że jego malarstwo jest religijne, że połączenie niewinności i doskonałych kształtów jest tym, co najpiękniejsze. Wydaje mi się, że to ze strony Balthusa była kokieteria – oceniła Monika Małkowska.

– Na fakt, że w odbiorze tak dominował wątek erotyczny, Balthus reagował z dużym dystansem, często prowokacyjnie – dodał Piotr Kłoczowski. – Mówił na przykład, że akt przed kominkiem, który pod względem kompozycji i struktury jest rzeczywiście wspaniałym obrazem, to dla niego taka sama malarska alchemia, jak Cézanne przez górą Sainte-Victoire czy przed jabłkami. Chodziło mu o to, że w przetapianiu tych scen na obrazy jest ten sam warsztat i ta sama praca, co w twórczości wielkich mistrzów, a ten, kto zwraca uwagę na powierzchowną tematykę, w ogóle nie ma oka do malarstwa – tłumaczył.

60 obrazów tej samej góry. Paul Cézanne w poszukiwaniu zagadki rzeczywistości

Dziewczynki to zresztą nie jedyny temat malarstwa Balthusa. Drugą wielką pasją artysty były koty - w końcu od tego właśnie zaczął w 1921 roku. Czworonogi te pojawiają się na wielu płótnach Balthusa, zarówno jako centralne postacie, jak i towarzysze figur ludzkich. Swój autoportret malarz zatytułował "Król kotów". Ponadto chętnie malował pejzaże. Jednym z jego najsłynniejszych dzieł jest "Ulica" (1933), oniryczne przedstawienie ulicznej sceny pełnej dziwnych postaci. Przez ten obraz chcieli go do swych szeregów wcielić surrealiści, czemu się stanowczo oparł.

Jeśli zaś chodzi o religijność Balthusa, nie była ona pozorem służącym usprawiedliwianiu niezdrowych upodobań. Malarz naprawdę uważał się za głęboko wierzącego. Mawiał, że "malowanie jest modlitwą". W swoich wspomnieniach pisał: "chrześcijaństwo oraz wiara może nie są zbyt atrakcyjne, ale mają odwagę budowniczego. Zadawala mnie świadomość, że moja religia stworzyła możliwość budowania katedr. Jestem dumny z tego dziedzictwa, odbierając je jako formę łaski".

40.rocznica wyboru papieża Polaka - zobacz serwis historyczny

Pod koniec lat 70. Balthus spotkał się w Watykanie z Janem Pawłem II niedługo po jego wstąpieniu na tron Piotrowy. Choć papież był zaskoczony, że malarz nie umie mówić po polsku, ich spotkanie przebiegło w bardzo serdecznej atmosferze. Jan Paweł II podarował Balthusowi różaniec, z którym artysta potem nigdy się nie rozstawał. To papież miał nalegać, by 90-letni malarz przyjął w 1998 roku doktorat honoris causa Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, a sam twórca po przyjeździe do Polski wygłosił mowę na temat ziemi, którą całował Jan Paweł II.

Balthus zmarł na jedenaście dni przed swoimi 93 urodzinami w szwajcarskiej Rossinière, gdzie zamieszkał z rodziną w 1997 roku. Podczas mszy pogrzebowej w miejscowym XVII-wiecznym kościółku wdowa po artyście Setsuko Klossowska de Rola przyjęła chrzest z rąk kardynała Henryka Gulbinowicza. Podkreślała, że to właśnie pod wpływem męża stała się katoliczką.

mc