Patroni roku 2023
Na patronów mijającego roku Sejm obrał Wojciecha Korfantego, Pawła Edmunda Strzeleckiego, Aleksandra Fredrę, Aleksandrę Piłsudską, Maurycyego Mochnackiego, Jadwigę Zamoyską i Jerzego Nowosielskiego.
Z kolei Senat w 2022 roku ogłosił, że rok 2023 będzie poświęcony Pamięci Bohaterek i Bohaterów Getta Warszawskiego. Ponadto patronami roku zostali Mikołaj Kopernik, Jan Matejko, Wisława Szymborska i Włodzimierz Przerwa-Tetmajer.
80. rocznica odkrycia grobów w lesie katyńskim
W 80. rocznicę odkrycia masowych grobów polskich jeńców wojennych w Katyniu Polskie Radio przygotowało multimedialny serwis internetowy poświęcony zbrodni katyńskiej – katyn.polskieradio.pl
Na serwis katyn.polskieradio.pl składają się nie tylko teksty, multimedialne mapy oraz liczne unikatowe nagrania – z Archiwum Polskiego Radia oraz Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa – świadków ludobójstwa z 1940, świadków walki o prawdę na temat Katynia. Dźwięki te uzupełnione są dziesiątkami fotografii, głównie ze zbiorów Muzeum Katyńskiego w Warszawie, które unaoczniają dramat wydarzeń sprzed ośmiu dekad.
Serwis specjalny o zbrodni katyńskiej
80. rocznica powstania w getcie warszawskim
Powstanie w getcie warszawskim wybuchło 19 kwietnia 1943 roku w odpowiedzi na działania Niemców zmierzające do likwidacji getta, związane z planem eksterminacji europejskich Żydów. Zryw w zamkniętej dzielnicy żydowskiej trwał cztery tygodnie, do 16 maja. Do morderczej, nierównej walki stanęło - według różnych szacunków - od 700 do 2 tysięcy bojowników pod dowództwem Mordechaja Anielewicza. Mieli przeciwko sobie dwa tysiące dobrze uzbrojonych niemieckich żołnierzy z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa oraz formacji pomocniczych.
Rocznicę pierwszego zrywu w okupowanej Europie uświetnił szereg wystaw. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przygotowało wystawę "Wokół nas morze ognia". To pierwsza wystawa o powstaniu w getcie warszawskim przedstawiona z perspektywy cywilów. Z kolei w stołecznej galerii Kordegarda można było oglądać wystawę pt. "Pamięć. 1943", przygotowaną przez Muzeum Getta Warszawskiego (MGW) i Narodowe Centrum Kultury (NCK). Ekspozycja prezentowała m.in. bezcenny Raport Stroopa oraz artefakty odnalezione podczas wykopalisk na terenie warszawskiego getta. Po raz 11. przeprowadzona została też akcja "Żonkile" mająca na celu upamiętnienie walczących w powstaniu.
80. rocznica ucieczki Witolda Pileckiego z Auschwitz
Z okazji 80. rocznicy ucieczki Witolda Pileckiego z Auschwitz Polskie Radio przygotowało specjalny serwis internetowy pilecki.polskieradio.pl.
Podczas przemierzania wirtualnego szlaku użytkownicy serwisu pilecki.polskieradio.pl poznają nie tylko trasę, jaką przebył Witold Pilecki w 1943 roku, lecz także będą mieli okazję przejść jego "szlak życia" – dowiedzą się o etapach biografii Rotmistrza.
Serwis specjalny pilecki.polskieradio.pl
Stronę pilecki.polskieradio.pl wzbogacają nagrania z Archiwum Polskiego Radia i Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, w których zachowały się relacje m.in. dzieci i znajomych Witolda Pileckiego. W serwisie znaleźć można również liczne fotografie przedstawiające kadry z życia Rotmistrza oraz to, jak 80 lat temu wyglądały miejsca, które ochotnik do Auschwitz przemierzał w trakcie swojej ucieczki.
Strona powiązana jest z powstającym szlakiem edukacyjnym poświęconym ucieczce Rotmistrza z Auschwitz. Na tablicach edukacyjnych, które zostaną rozmieszczone na trasie między Oświęcimiem i Nowym Wiśniczem, znajdować się będą kody QR, których zeskanowanie smartfonem pozwoli na wysłuchanie fragmentu Raportu Witolda odnoszącego się do danego miejsca.
Uzupełnieniem serwisu jest seria podcastów „Szlakiem Pileckiego” poświęconych postaci Witolda Pileckiego. Przyglądamy się nie tylko życiorysowi Rotmistrza, ale i odpowiadamy na pytania, jakim człowiekiem prywatnie był ochotnik do Auschwitz, jakie były jego motywacje, kim byli ludzie, których spotkał na swojej drodze. Podcasty dostępne są na stronie podcasty.polskieradio.pl oraz w mediach społecznościowych Polskiego Radia.
80. rocznica Rzezi Wołyńskiej. Krok prezydenta Zełeńskiego
80 lat temu, 11 i 12 lipca 1943 r., UPA dokonała skoordynowanego ataku na polskich mieszkańców 150 miejscowości na Wołyniu. Była to kulminacja trwającej już od początku 1943 r. fali zbrodni na Polakach, w której wyniku na Wołyniu i w Galicji Wschodniej zginęło ok. 100 tys. osób.
Sprawcami ludobójstwa na Wołyniu byli członkowie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów - B (frakcja Bandery), podporządkowana jej UPA oraz zachęcona przez nich ludność ukraińska, będąca sąsiadami Polaków, często związanymi z nimi więzami krwi. Bezpośrednią odpowiedzialność za wydanie zbrodniczego rozkazu ponosi główny dowódca UPA Roman Szuchewycz. OUN-UPA nazywała swoje działania "antypolską akcją", zmierzającą do uczynienia z Ukrainy obszaru zamieszkałego wyłącznie przez Ukraińców.
Między Warszawą i Kijowem od wiosny 2017 r. trwa spór wokół zakazu poszukiwań i ekshumacji szczątków polskich ofiar wojen i konfliktów na terytorium Ukrainy, wprowadzonego przez ukraiński IPN. Zakaz został wydany po zdemontowaniu nielegalnego pomnika UPA w Hruszowicach, do którego doszło w kwietniu 2017 r.
9 lipca prezydenci Polski i Ukrainy, Andrzej Duda i Wołodymyr Zełenski, wzięli udział w nabożeństwie ekumenicznym w katedrze w Łucku, oddając hołd niewinnym ofiarom. Msza święta w Łucku to kolejne i ostatnie po Warszawie i Parośli miejsce pielgrzymki pojednania. W piątek po polsko-ukraińskim nabożeństwie w warszawskiej bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela zostało podpisane orędzie "Przebaczenie i pojednanie".
Fundacja Wolność i Demokracja i Ministerstwo Spraw Zagranicznych poinformowały w listopadzie 2022 r. o zgodzie władz ukraińskich na prace poszukiwawcze i ekshumacyjne, z udziałem polskich specjalistów, mogił Polaków zamordowanych przez UPA na terenie Ukrainy. Na przełomie czerwca i lipca 2023 r. rozpoczęły się prace badawcze w Puźnikach na Ukrainie. W październiku odkryto tutaj zbiorowy dół, w którym w 1945 roku złożono ciała pomordowanych przez UPA mieszkańców wsi.
Koronacja Karola i Kamili
Wydarzeniem o randze historycznej była koronacja Karola III na króla Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Zwłaszcza, że Wielka Brytania jest pod tym względem wyjątkowa. W Europie przy monarchii konstytucyjnej pozostało dziesięć państw, ale w żadnym z nich władca nie przechodzi ceremonii koronacji. Siedemdziesięcioczteroletni władca jest najstarszym monarchą, jaki wstąpił na brytyjski lub angielski tron.
Koronacja Karola III była 40. taką ceremonią w Opactwie Westminsterskim, ale pierwszą od 70 lat. Po raz pierwszy od czasów reformacji na koronacji brytyjskiego króla byli obecni biskupi katoliccy. Papieża Franciszka i Stolicę Apostolską reprezentował sekretarz stanu kard. Pietro Parolin. Wśród uczestników uroczystości byli m.in. prezydent Andrzej Duda z małżonką Agatą.
Podczas mszy koronacyjnej zabrzmiał utwór brytyjsko-polskiej kompozytorki. Roxanna Panufnik została poproszona przez króla Karola III, by napisać "Sanctus". Była jedną z dwanaściorga wybranych do tego kompozytorów.
Otwarcie Muzeum Historii Polski
28 września na warszawskiej Cytadeli otwarto Muzeum Historii Polski. W uroczystościach udział wzięli przedstawiciele najwyższych władz państwowych. Pomysł powołania instytucji, która jest największą placówką muzealną w naszym kraju pojawił się w 2006 roku. Budowa muzeum zajęła pięć lat.
To imponujący budynek o powierzchni ponad 44 tys. metrów kwadratowych. To również miejsce opowieści o dziejach polskiego państwa i narodu. Mieszczą się w nim m.in. sala wystaw czasowych (1400 m kw.), przestrzeń przyszłej wystawy stałej (7300 m kw.) oraz audytorium na 577 osób.
- W Muzeum Historii Polski postawiliśmy sobie za cel, żeby opowiadać historię Polski nie z perspektywy konkretnych epok historycznych, ale zamierzamy przedstawić pewne problemy węzłowe, a takim problemem w historii Polski jest kwestia wolności - powiedział w rozmowie z Polskim Radiem prof. Michał Kopczyński, koordynator projektów badawczych Muzeum Historii Polski.
Książki historyczne roku
W listopadzie rozstrzygnięty został 14. konkurs "Książka Historyczna Roku", współorganizowany przez Polskie Radio, Telewizję Polską, Instytut Pamięci Narodowej i Narodowe Centrum Kultury. Laureatami tegorocznej edycji zostali:
W kategorii "Najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku" jury nagrodziło pracę Pawła Skibińskiego pt. "Kościół wobec totalitaryzmów (1917–1989). Światowy Katolicyzm i doświadczenie Polaków". Nagrodę czytelników w tej samej kategorii otrzymała książka autorstwa Jarosława Molendy "Alfred Szklarski - Sprzedawca marzeń. Pierwsza biografia twórcy przygód Tomka Wilmowskiego".
W kategorii "Najlepsza książka popularnonaukowa poświęcona historii Polski w XX wieku" uhonorowana została książka Piotra Nowaka pt. "Filozofowie (w trzech słowach)". Czytelnicy w tej kategorii wybrali książkę Wojciecha Königsberga i Bartłomieja Szyprowskiego pt. "Zlikwidować! Agenci Gestapo i NKWD w szeregach polskiego podziemia".
Za "Najlepsze wydawnictwo źródłowe poświęcone historii Polski i Polaków w XX wieku" uznana została książka Danuty Jastrzębskiej-Golonki, Ewy Kowalskiej, Ewy Dulnej-Rak i Katarzyny Ziębik pt. "Gdy nieme groby przemawiają… Spuścizna katyńska".
W kategorii "Najlepsze wspomnienia dotyczące historii Polski i Polaków w XX wieku" jury uhonorowało książkę "Walery Sławek. Wspomnienia zebrane" autorstwa Pawła Samusia.
Jury przyznało również honorowe wyróżnienia tytułom: "Fundusz Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego. Zamysł i realizacja" autorstwa Mateusza Hübnera, "Prymas Stefan Wyszyński w realiach PRL" Rafała Łatki, "Ten drugi Piłsudski. Biografia Bronisława Piłsudskiego - zesłańca, podróżnika i etnografa" Przemysława Słowińskiego oraz "Aurelia Wyleżyńska. Kroniki Wojenne" w opracowaniu Grażyny Pawlak i Marcina Urynowicza.
Scytyjski pochówek w Polsce
Mijający rok był pomyślny dla polskich archeologów. Wśród licznych odkryć dokonanych w 2023 roku zwłaszcza dwa okazały się przełomowe.
W maju na Podkarpaciu odnaleziono szczątki scytyjskiego wojownika sprzed 2,5 tys. lat. W miejscu pochówku były również liczne artefakty: od ceramiki po narzędzia. Odkrycie to jest uznawane za jedną z największych sensacji archeologicznych w Polsce ostatnich lat.
W trakcie prac w Sobiecinie pod Jarosławiem odkryto łącznie pięć grobów, które można ogólnie datować na wczesną epokę żelaza, czyli okres pomiędzy 800 a 400-300 r. p.n.e. Obok pochówków ciałopalnych, typowych dla tutejszej kultury, odnaleziono też groby, w których złożono ciała wraz z wyposażeniem. Broń i przedmioty odnalezione przy ciałach są typowe dla pochówków scytyjskich. To sensacja archeologiczna, bo groby z Sobiecina to pierwsze w Polsce znane pochówki zmarłych przedstawicieli scytyjskiego kręgu kulturowego, którzy ponad 2,6 tys. lat temu wywędrowali z terenów obecnej Ukrainy w okolice dzisiejszego Jarosławia. Jest to zarazem najdalej wysunięty na zachód ślad kultury scytyjskiej.
Odkrycia Polaków w Sudanie
Wiosną 2023 roku przedstawiciele CAŚ UW poinformowali, że archeolodzy dr Lorenzo de Lellis i dr Maciej Wyżgoł niespodziewanie natknęli się na zespół pomieszczeń z cegły suszonej, którego wnętrza pokryte były scenami figuralnymi unikatowymi w malarstwie chrześcijańskim. Odkrycia dokonano podczas eksploracji domów z epoki Funj (XVI-XIX w. n.e.). Pod podłogą jednego z domów znajdował się otwór prowadzący do niewielkiego pomieszczenia, którego ściany ozdobiono nietypowymi przedstawieniami.
W informacji opublikowanej na stronie Uniwersytetu Warszawskiego tak opisywano odkrycie:
"Malowidła ukazują Matkę Boską, dwie postacie Chrystusa, a także scenę prezentującą triadę: Chrystusa, archanioła Michała i króla nubijskiego Dawida. Nie jest to typowe przedstawienie protekcji władcy nubijskiego przez świętych i archaniołów. Dawid był jednym z ostatnich władców chrześcijańskiej Makurii, którego panowanie wyznacza początek końca królestwa. Malowidło przedstawia króla, który kłania się zasiadającemu na obłokach Chrystusowi. Władcę wspiera archanioł Michał, którego rozłożone skrzydła otaczają opieką zarówno króla, jak i samego Chrystusa. Taka scena nie ma analogii w malarstwie nubijskim, ale podobne przedstawienia można spotkać na złotych monetach Michała Paleologa, bitych w Bizancjum pomiędzy rokiem 1259 a 1282".
Dokonanie Polaków znalazło się w zestawieniu 10 najważniejszych odkryć archeologicznych Prestiżowy amerykański magazyn "Archaeology"
PAP/IAR/bm
