Mózg Einsteina

Trudno jest znaleźć bardziej znaną postać z kręgu uczonych, która byłaby lepiej rozpoznawalna niż Albert Einstein. Wielki fizyk urodził się 14 marca 1879. Zmarł 76 lat później, 18 kwietnia 1955 roku. Siedem godzin po śmierci twórcy teorii względności jego mózg został pobrany i zachowany do badań naukowych. Okoliczności uzyskania zgody na pobranie organu do dziś pozostają niejasne i budzą kontrowersje, tak samo jak wątpliwe etycznie było i jest zawłaszczenie narządu przez patologa Thomasa Stoltza Harveya.

Nowe fakty z życia fizyka

Sylwetkę autora teorii względności przedstawiła Dorota Truszczak w audycji "Einstein nieznany". Gościem programu, nadanego w 1995 roku był historyk nauki, Jarosław Włodarczyk. Pretekstem do rozmowy stała się publikacja na rynku polskim bestsellerowej książki dwóch dziennikarzy Rogera Highfielda i Paula Cartera "Prywatne życie Alberta Einsteina".

"Wszyscy, którzy interesują się osobą Alberta Einsteina, mają wobec Uniwersytetu Hebrajskiego dług wdzięczności" - napisali we wstępie autorzy publikacji. Co mieli na myśli? Wyjaśniał to na antenie Aleksander Klugman, ówczesny korespondent "Rzeczpospolitej" w Tel Awiwie.

- W testamencie napisanym w roku 1950, pięć lat przed swoją śmiercią Albert Einstein przekazał prawa autorskie do wszystkich swoich prac Uniwersytetowi Hebrajskiemu w Jerozolimie oraz prosił o przekazanie całego swojego archiwum Bibliotece Narodowej przy tym uniwersytecie - mówił dziennikarz. - Einstein odczuwał szczególną sympatię do tej właśnie biblioteki, której jeszcze za swego życia ofiarował wiele tysięcy książek, czasopism naukowych oraz różnych dokumentów.

Skarby ukryte w archiwum noblisty

Od roku 1955 ogromne zbiory zgromadzone przez Alberta Einsteina pozostawały na Uniwersytecie Princeton, gdzie uczony pracował i dokonał większości swoich odkryć. W roku 1982 wzbogacone o nowe dokumenty archiwum zostało przeniesione do Jerozolimy.

Wśród dokumentów znalazła się odpowiedź fizyka, której udzielił Dawidowi Ben Gurionowi. Zaproponował on Einsteinowi, by ten został prezydentem Izraela po śmierci pierwszego przywódcy tego kraju, prof. Chaima Weizmanna. "Nie dorosłem do tego zaszczytu" – napisał uczony.

- Są w tym archiwum dokumenty ukazujące nieznane dotąd szerokiej publiczności cechy i rysy Einsteina - powiedział Klugman. - Np. mało ludzi wie, że zajmował się pisaniem wierszy.

Prośba o fryzjera

W liczącym ok. 50 tys. dokumentów i książek archiwum zachował się też króciutki list 9-letniej dziewczynki z Bostonu. "Gdy będzie pan w najbliższym czasie u swojego fryzjera, proszę mu powiedzieć, aby pana ostrzygł, jak się należy, bo ta obecna pana fryzura jest bardzo nieładna" – napisała.

Jaki wizerunek Einsteina wyłania się z najnowszej biografii uczonego? Jak bardzo jest inny od tego, który już funkcjonuje? Dlaczego prywatne życie geniusza poznaliśmy dopiero pod koniec XX wieku? To pytania, które stawiała autorka audycji. Posłuchaj, jakich odpowiedzi udzielił historyk nauki, dr Jarosław Włodarczyk.

bs

15 maja 1859, w Paryżu w rodzinie o zainteresowaniach naukowych urodził się Piotr Curie, przyszły laureat Nagrody Nobla i odkrywca polonu i radu, a tym samym promieniotwórczości naturalnej.

Spotkanie z Marią

Piotr poświęcony działalności naukowej spotkał w swoim życiu kobietę, która była jego damskim odpowiednikiem. Jego związek z Marią Skłodowską był bez wątpienia nie bez znaczenia dla rozwoju nauki. Ślub biorą w 1895 roku. Młode małżeństwo wszystkie pieniądze wydaje na domowe laboratorium.

– Maria obrawszy za temat swojej pracy doktorskiej badania nad promieniowaniem uranu wykryła, że i inne pierwiastki emitują podobne promienie – słyszymy w aud. Krzysztofa Cypelta "Uczeni w anegdocie". – Piotr Curie zrozumiał doniosłość jej odkrycia. Przerywa więc swoje badania by pomóc żonie.

Piotr Curie, Paryż (1906), Wikipedia/dp

Niewdzięczny zawód

Piotr Curie nie dążył nigdy do otrzymywania prestiżowych nagród czy odznaczeń, bardziej zależało  mu na własnym, dobrze wyposażony laboratorium. Cenne wyniki badań małżeństwo Curie podawało do publicznej wiadomości, aby przyczynić się do rozwoju nauki. Zaszczyty i sława przyszły same.

Żmudne badania, chwile zwątpienia i chęć porzucenia doświadczeń nad promieniotwórczością przyniosły efekty po 4 latach. W 1898 roku Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie odkryli pierwiastki promieniotwórcze: polon i rad.

Pięć lat później małżeństwo naukowców oraz Henri Becquerel otrzymali Nagrodę Nobla za badania nad promieniotwórczością. Co ciekawe, początkowo nominacja uwzględniała tylko Piotra Curie. W ówczesnej nauce zasługi kobiet były jakby niezauważalne. Dopiero jego sprzeciw na wykluczenie Marii z udziału w tych badaniach spowodował, że nagroda trafiła do małżeństwa Curie. Piotr Curie katedrę profesorską otrzymał dopiero w 1904 roku. Wówczas specjalnie dla niego stworzono Katedrę Fizyki na Sorbonie.

Przerwana kariera

19 kwietnia 1906 roku Piotr Curie wracając z zebrania odbywającego się w Stowarzyszeniu Profesorów odwiedził księgarnię i przechodząc przez ulicę wpadł pod ciężki wóz konny i zginął. Miał zaledwie 47 lat. Katedrę Fizyki na Sorbonie po mężu przejęła Maria Skłodowska-Curie. Swój pierwszy wykład zaczęła dokładnie od miejsca, w którym zakończył swoje ostatnie zajęcia Piotr Curie.

Jak tworzono naukę na przełomie XIX i XX wieku? Z jakimi trudnościami musiał zmierzyć się Piotr Curie? Jak wyglądała jego praca z Marią Skłodowską-Curie? Posłuchaj!

mb

Maria Skłodowska urodziła się 7 listopada 1867, jako piąte dziecko w rodzinie nauczycielskiej. Jej ojciec Władysław uczył matematyki i fizyki, i to z pewnością on przekazał w genach swojemu dziecku zdolności do nauk ścisłych. Jej matka Bogusława Boguska była dyrektorką prestiżowej warszawskiej pensji dla dziewcząt z dobrych domów.
Maria ukończyła III żeńskie gimnazjum rządowe w 1883 roku ze złotym medalem. Miała dobre przygotowanie do pracy... guwernantki.
Małgorzata Sobieszczak-Marciniak, była dyrektor muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, autorka książki "Maria Słodkowska-Curie. Kobieta wyprzedzająca epokę", dodała, że bohaterka audycji miała "bardzo silne geny nauczycielskie". Nie tyko rodzice byli nauczycielami, ale także dziadek ze strony ojca - Józef Skłodowski, który jako pierwszy opuścił rodzinny majątek w Skłodach i został dyrektorem męskiego gimnazjum w Lublinie.
Maria Skłodowska sama miała też szczęście do nauczycieli. Po doświadczeniu pracy guwernantki i po powrocie do Warszawy zaczęła poznawać tajniki chemii i fizyki pod okiem dwóch osób, które były "najważniejsze na tym jej etapie życiowych" - Napoleona Milicera i jego asystenta doktora Ludwika Kossakowskiego.
- Podczas jednej z wizyt w Warszawie, już jako noblistka, mówiła, że gdyby oni nie nauczyli jej analizy chemicznej, to nie wydzieliłaby radu. I to jest niesamowite, gdyż to był jedyny czas w jej życiu, kiedy ona uczyła się chemii, bo później jej nie studiowała – wspominała Małgorzata Sobieszczak-Marciniak.
A dzięki komu mogła wejść do laboratorium? W końcu nie było to miejsce dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla kobiet. Pomógł jej w tym Józef Jerzy Boguski, kuzyn ze strony matki, który był dyrektorem jednego z nich.
W 1891 roku Maria wyjechała do Paryża, aby na Sorbonie studiować matematykę i fizykę. Tam także jej nauczycielami byli naukowcy o światowej sławie.
Małgorzata Sobieszczak-Marciniak zwracała uwagę, że Maria zawsze starała się czerpać maksimum z ich wykładów, siadała w pierwszych rzędach, nie tylko po to, by dobrze ich słyszeć, ale także, by ich widzieć.
Wszystko jednak mogło potoczyć się w zupełnie innym kierunku.
Gdyby nieszczęśliwa miłość do Kazimierza Żurawskiego skończyła się małżeństwem, to zapewne Maria pozostałaby w kraju i nigdy nie osiągnęła sukcesów naukowych.
Audycję "Ćwiczenia z myślenia" prowadziła Hanna Maria Giza.

pp/mc