Dyplomata

Zaleski szybko zobaczył w Piłsudskim szansę na odbudowę polskiej niepodległości. Już w czasach I wojny światowej lobbował na zachodzie na rzecz walczących o wolność Polaków.

W niepodległej ojczyźnie przez szereg lat pełnił misje dyplomatyczne w Szwajcarii, Grecji i Włoszech. Po zamachu majowym, w którym poparł Piłsudskiego, od 1926 roku pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w każdym rządzie, aż do 1932 roku. Choć głównym architektem polityki zagranicznej był wówczas Piłsudski, to Zaleski podejmował własne decyzje.

Beck mocniejszy

Piłsudski zamienił go na Józefa Becka, dopiero gdy w Niemczech zaczęły zaostrzać się tendencje nacjonalistyczne.

- W okresie po dojściu Hitlera do władzy potrzebny był polityk bardziej zdecydowany (…) Józef Beck był osobowością zdecydowanie silniejszą od Zaleskiego – mówił redaktor Andrzej Tokarczyk w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie".

Po śmierci Piłsudskiego związał się z Edwardem Rydzem-Śmigłym. Po klęsce wojny obronnej 1939 roku udało mu się przedostać do Francji, gdzie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych w gabinecie Władysława Sikorskiego.

Sprzeciw wobec układu Sikorski-Majski

Zaleski podał się do dymisji w akcie sprzeciwu wobec decyzji o podpisaniu Układu Sikorski-Majski w lipcu 1941. - Wtedy rząd polski był całkowicie pod ścianą. Dla Wielkiej Brytanii byliśmy czymś, co warto było tolerować do momentu, w którym nie zwarli się dwaj tytani - Stalin i Hitler - wyjaśniał dr Janusz Osica, który wcielał się rolę oskarżyciela w audycji. - Zaleski nie rozumiał tego, że gra szła nie tylko o ambicje Sikorskiego, ale o losy paru milionów Polaków.

- Nie był przeciw układowi, był przeciwko złemu układowi – bronił Zaleskiego red. Andrzej Tokarczyk, który powołując się na stenogramy z posiedzenia gabinetu Sikorskiego, przekonywał, że minister wierzył w możliwość wynegocjowania dla Polski lepszych warunków paktu z Sowietami.

Ćwierć wieku w prezydenckim fotelu

Po dymisji doświadczony dyplomata związał się z administracją prezydenta Władysława Raczkiewicza. Ten, korzystając z możliwości danej mu przez konstytucję kwietniową, wyznaczył Augusta Zaleskiego na swojego następcę.

Choć, sprzecznie z konstytucją, Zaleski zasiadał na fotelu prezydenckim przez 25 lat, to jego prezydenturę trudno uznać za udaną. Środowisko emigracyjne odwróciło się od niego, powołując kolegialny urząd głowy państwa - Radę Trzech w składzie: Władysław Anders, Tomasz Arciszewski (po jego śmierci: Tadeusz Bór-Komorowski) i Edward hr. Raczyński. Rada funkcjonowała aż do śmierci i dokonała samorozwiązania dopiero po przejęciu godności prezydenta przez Stanisława Ostrowskiego.

12 listopada 2022 roku w nowo powstałym Mauzoleum w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie złożone zostały szczątki trzech prezydentów RP na uchodźstwie. Do kraju powróciły prochy Augusta Zaleskiego, Stanisława Ostrowskiego i Władysława Raczkiewicza, który w 1939 roku przejął funkcję prezydenta z rąk internowanego Ignacego Mościckiego.

bm/im

12 czerwca 1960 roku zmarł Józef Retinger, doradca polityczny gen. Władysława Sikorskiego, agent polski i prawdopodobnie brytyjski, jeden z inicjatorów integracji europejskiej. Postać Retingera najlepiej przedstawia anegdota:

- Ludzie mówią, że jesteś masonem, agentem Intelligence Service, CIA i Watykanu, a także sympatykiem komunizmu. Czasem nawet dodają, że jesteś Żydem i pederastą. Co mam na to powiedzieć? - spytał go kiedyś Denis de Rougemont, jego przyjaciel. Retinger miał się roześmiać i odpowiedzieć: - Powiedz, że to jeszcze nie wszystko...

Urodzony w 1888 roku Retinger w wieku 9 lat dostał się pod opiekę hrabiego Władysława Zamoyskiego - przyjaciela swojego zmarłego ojca. Dzięki protekcji i wsparciu finansowemu arystokraty syn radcy prawnego mógł pozwolić sobie na studia w Szkole Nauk Politycznych w Paryżu.

Towarzysz Sikorskiego, agent brytyjski?

- W latach Wielkiej Wojny był niezwykle dynamicznym orędownikiem sprawy polskiej na Zachodzie. Dynamicznym tak dalece, że zyskał opinię człowieka związanego z masonerią i brytyjskim wywiadem - mówił dr Janusz Osica w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

Z generałem Władysławem Sikorskim Retinger spotykał się kilkakrotnie, począwszy od roku 1916. Współpraca między mężczyznami rozpoczęła się wraz z kształtowaniem się Frontu Morges w drugiej połowie lat trzydziestych, zacieśniła się po klęsce wrześniowej 1939 roku.

- Kontakty polsko-brytyjskie przed wojną nie były kontaktami ścisłymi. Sikorski dysponował ambasadą w Londynie, którą kierował ambasador Raczyński, ale chciał mieć osobę, która kontaktowałaby go z Londynem - wyjaśniał prof. Rafał Habielski w audycji "Postacie XX wieku" Sławomira Szofa. - Stosunki między Sikorskim i Raczyńskim były raczej chłodne i oficjalne, natomiast wszyscy publicyści, którzy piszą o relacjach Retingera i Sikorskiego zwracają uwagę na bardzo poufałe stosunki między nimi.

Retinger był powszechnie znany jako osoba, która ma znajomości wśród najważniejszych osób Anglii: to on kontaktował Jana Karskiego z przywódcami brytyjskimi.

Posłuchaj, co Jan Karski mówił o spotkaniach z Retingerem w serwisie specjalnym Polskiego Radia >>>>

Był jedną z niewielu osób, które uczestniczyły w rozmowach między Władysławem Sikorskim i Iwanem Majskim. Towarzyszył Sikorskiemu w niemal wszystkich wyprawach, z wyjątkiem jednej - ostatniej, zakończonej katastrofą gibraltarską 4 lipca 1943.
- To jest argumentem często nieformalnie używanym przez publicystów, jakoby Retinger był agentem brytyjskim, a zarazem, że to Brytyjczycy dokonali zamachu na gen. Sikorskiego - mówił historyk.

Tajna misja skoczka Retingera

W roku 1944 sytuacja Polski była beznadziejna: pozycja rządu Mikołajczyka po konferencji w Teheranie była bardzo słaba, Armia Czerwona parła na Zachód, zapowiadając nową okupację. W tej sytuacji Retinger zdecydował się na przedostanie się do Polski. Wówczas, mając 56 lat, pierwszy raz skoczył ze spadochronem. - Nie do końca wiemy, jakie były intencje akcji i czy była to misja zlecona przez władze brytyjskie, czy była to inicjatywa polska - wyjaśniał gość audycji Sławomira Szofa.

Wiadomo, że Retinger spotkał się z przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego. Według jednej z wersji miał tworzyć kompromisowy rząd w kraju, który byłby akceptowalny dla Stalina. Inną wersję przedstawia Jan Karski, który relacjonował to, co usłyszał na temat sprawy od samego Retingera:

- Anglicy podejrzewali, że rząd polski w Londynie nie informuje podziemia o swojej sytuacji. A pozycja rządu była wówczas bardzo słaba. To Rosjanie się liczyli. Ten człowiek nie miał żadnej misji politycznej, jego zadaniem było tylko pojechanie do kraju i poinformowanie przywódców podziemia, żeby nie mieli złudzeń - wyjaśniał Karski.

Ojciec Europy?

Po wojnie nie zapomniał o Polsce. Na własną rękę organizował pomoc humanitarną dla kraju. Przede wszystkim jednak oddał się kwestii integracji europejskiej. Był sekretarzem generalnym Ruchu Europejskiego, przyjaźnił się z Paulem Henrim Spaakiem, zainicjował kongres w Hadze w 1948 roku, który przyczynił się do powołania Rady Europy.

- Zasługuje na miano osoby, która jest jednym z architektów przekonania, że wielką szansą dla Europy jest integracja - twierdził prof. Rafał Habielski.

Józef Retinger zmarł 12 czerwca 1960 roku.

bm