20 października 1655 roku książę Janusz Radziwiłł wraz ze swoim stryjecznym bratem księciem Bogusławem Radziwiłłem podpisał układ w Kiejdanach, który postanawiał, że Jan II Kazimierz Waza zostanie zdetronizowany, a królem Polski zostanie król Szwecji Karol X Gustaw.
Kiejdańska zdrada
Historia, wspomagana przez Sienkiewicza, zapamiętała Janusza Radziwiłła nie jako wielkiego wodza, a jako zdrajcę. Radziwiłł był inicjatorem zawarcia z Karolem X Gustawem układu w Kiejdanach, który oddawał Litwę pod protektorat Szwecji i de facto zrywał unię polsko-litewską.
- Mogę określić układy ze Szwedami jako radziwiłłowskie, bo Janusz i Bogusław są jedynymi kontrahentami tych pertraktacji ze strony litewskiej, którzy występują stale od 29 lipca do 20 października, gdy inni się zmieniają - mówił prof. Wiesław Majewski, gość audycji Andrzeja Sowy.
17:58 janusz radziwiłł.mp3 Sylwetkę Janusza Radziwiłła starają się ocenić w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie" prof. Henryk Wisner i prof. Wiesław Majewski. (PR, 26.03.1983)
Pochód Szwedów do Kiejdan, obraz pędzla Józefa Brandta, źr. Wikimedia Commons/dp
Ratowanie Litwy kosztem Rzeczpospolitej
Obrońcy postaci Janusza Radziwiłła przytaczają argument ochrony Litwy przed zajęciem przez Moskwę, której wojska wkroczyły do Rzeczpospolitej na rok przed "potopem szwedzkim". Strach Radziwiłła przed Rosjanami nie był bezzasadny: car na miesiąc przed podpisaniem układu w Kiejdanach obwołał się Wielkim Księciem Litewskim.
- Nie ulega wątpliwości, że układy litewsko-szwedzkie powstrzymały marsz wojsk rosyjskich w głąb Litwy - argumentował na korzyść Radziwiłła prof. Henryk Wisner.
Janusz Radziwiłł - król litewski?
Nie bez znaczenia dla decyzji Janusza Radziwiłła musiała być ówczesna kondycja Rzeczypospolitej: kraj był osłabiony wojnami i buntem kozackim. Wojsko było nieopłacone, pospolite ruszenie szlachty wielkopolskiej pod Ujściem skapitulowało bez walki przed armią szwedzką 25 lipca 1655. Państwo stało nad przepaścią.
Czy zachowanie Janusza Radziwiłła było podyktowane chęcią zdobycia litewskiej korony, tak jak sugerował Sienkiewicz?
- Zdawał sobie sprawę, że w ówczesnym układzie politycznym istnienie samodzielnej Litwy jest niemożliwe, że jest to państwo zbyt słabe, by mogło istnieć samodzielnie - przekonywał prof. Henryk Wisner.
Janusz Radziwiłł pomylił się. Nie docenił siły drzemiącej w narodzie polskim. Umarł w nocy z 30 na 31 grudnia 1655, tuż po tym, jak obrońcy Jasnej Góry zmusili Szwedów do odstąpienia od oblężenia. Zwycięstwo obudziło w Polakach wiarę w zwycięstwo i stanowiło punkt zwrotny w dziejach "potopu".
Miał zadatki na bohatera narodowego
Janusz Radziwiłł przyszedł na świat 12 grudnia 1612 roku jako członek jednego z najpotężniejszych rodów Rzeczpospolitej. Aż do wybuchu buntu Chmielnickiego Radziwiłł nie brał czynnego udziału w życiu politycznym. Jego pierwsze kroki w polityce Rzeczypospolitej zapowiadały, że stanie się on ważną postacią w historii kraju.
- Na wieść o śmierci Władysława IV doprowadził do zwołania tzw. Zjazdu głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Podjęto decyzję o zaciągu wojska - mówił historyk, prof. Henryk Wisner, w audycji z cyklu "Na historycznej wokandzie". - W 1651 odnosi jedno z największych zwycięstw tej doby pod Łojowem. Zajął Kijów, przyszedł z pomocą armii koronnej.
Ile w postaci z "Potopu" Henryka Sienkiewicza było z prawdziwego Janusza Radziwiłła? - posłuchaj audycji.
bm
