Oskar Hansen i jego wizja architektury otwartych form

16 lat temu, 11 maja 2005 roku, zmarł Oskar Hansen, jeden z największych wizjonerów polskiej współczesnej architektury. Artyzm sztuki nasycił jego twórcze życie i nieustanne dążenie do wypełniania otwartych form - tak właśnie widział architekturę użytkową, tę opowiadającą o osiedlach, domach, mieszkaniach czy nawet wystroju pojedynczego pokoju.

Oskar Hansen. Warszawa, 1967

Foto: PAP/Henryk Rosiak

Architektura jako sztuka

Był nie tylko teoretykiem, ale też czynnym projektantem osiedli - choćby warszawskie Rakowiec, Przyczółek Grochowski czy Osiedle Słowackiego w Lublinie. Wykładowca i profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a także malarz, rzeźbiarz i projektant wnętrz.

Hansen, choć urodził się w kwietniu 1922 roku w Helsinkach "był synem Rosjanki i Norwega o polskich korzeniach. Swoje życie i twórczość związał z Polską – polskie obywatelstwo uzyskał już jako 4-latek. Ukończył studia w Wilnie w 1942 roku. Działał w AK, a po wojnie kontynuował studia w Lublinie i Warszawie, odbył także zagraniczne stypendium w Paryżu". (Marek Lewoc, "Morizon.pl")

Naukę rozpoczął w przedwojennym Wilnie. Po wojnie dokończył studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Zdobył dyplom w 1951 roku u profesora Romualda Gutta, który swoim modernistycznym podejściem do architektury jako sztuki, wywarł ogromny wpływ na późniejsze wizje młodego architekta. W okresie studiów Hansen zdobył się na czasowy wyjazd do Paryża (1948- 1950) w związku ze stypendium rządu francuskiego, gdzie pobierał nauki u znanego francuskiego malarza kubisty Fernanda Légera, a także u słynnego architekta i projektanta mebli Pierre’a Jeannereta.

U Picassa i Le Corbusiera

Ewa Gorządek na stronach "Culture.pl" dorzuca jeszcze garść "smakowitych" informacji z tego okresu życia późniejszego wybitnego architekta. W biograficznym artykule pisze o nauce także "w Londynie, gdzie studiował w International Summer School of Architekture. W Paryżu Hansen miał okazję poznać wielu wybitnych artystów, m.in. Pabla Picassa, z którym spotkanie ułatwiła mu Zofia Syrkusowa. "Picasso nauczył mnie o wiele więcej o czasoprzestrzeni niż Le Corbusier" - przyznał po latach w jednym z wywiadów". Le Corbusier, kuzyn Jeannereta, dzięki któremu go poznał, w owym czasie był legendą europejskiej architektury i czołowym przedstawicielem modernizmu w architekturze i urbanistyce.

Teoria otwartej formy

Po powrocie do Polski, po uzyskaniu dyplomu, Hansen rzuca się w wir projektowania i ekspansji niesamowitych wizji powojennej odbudowy Polski. Ogłosił swoją teorię formy otwartej, którą w połowie lat 60. wyeksponował w formie koncepcji LSC - czyli Linearnego Systemu Ciągłego.

Lewoc trafnie i zwięźle opisuje ten utopijny projekt: "Była to śmiała próba przezwyciężenia wszechobecnej koncepcji miasta centrycznego, wywodzącej się z antyku i średniowiecza – klasycznej urbanistyki opartej na centralnym obiekcie lub placu, wokół którego narasta tkanka miejska. Oskar Hansen uważał, że jest to struktura, w której ludzie czują się zniewoleni. Jego receptą na taki stan była wizja pasów zabudowy, które miałyby docelowo przebiegać przez całą Polskę, z południa na północ – od Tatr po Bałtyk, nawiązując do tradycji dawnego Szlaku Bursztynowego. Architekt zaplanował cztery pasma miast linearnych przedzielone pasami przyrody. W każdym z nich mieszałyby się funkcje mieszkaniowe, usługowe i przemysłowe. Ten spójny organizm zapewniałby mieszkańcom komfortowe i higieniczne warunki życia, dbając równocześnie o środowisko naturalne Polski".

Piękne i niekończące się osiedla, głównie wzdłuż polskich rzek, ciągnące się od gór aż po wybrzeże morskie, w dużej mierze "wygodnie" zlokalizowane w obrębie odpowiedniego ukształtowania terenu, z pewnością byłyby świetnym rozwiązaniem dla stale rosnącej populacji w Polsce, ale niestety rozmiar ich realizacji znacząco przekraczał nawet najśmielsze plany rozbudowy polskich miast. Tak oto, osiedla pełne dogodności dla mieszkańców miast i wsi - te dogodności to równy dostęp do miejsc pracy, punktów usługowych, placówek kulturalnych i "okoliczności przyrody" - niestety były niemożliwe do zrealizowania choćby z uwagi na własno0ść gruntów i całkowicie scentralizowany system zarządzania, gdzie, o dziwo, wolność jednostki, o której mówił Hansen, ograniczona byłaby centralnie wypływającymi decyzjami.

Dom w Szuminie

W sumie, jak się wydaje, jedynym w pełni zrealizowanym dziełem Hansena, był zaprojektowany wspólnie z żoną Zofią Garlińską-Hansen ich własny dom w Szuminie i jak pisze Grządek "dom nad Bugiem jest najważniejszym przestrzennym manifestem Formy Otwarte", dodając do tego niezwykle ciekawą informację, że "dom w Szuminie, dzieło Zofii i Oskara Hansenów, jest jedynym polskim budynkiem wpisanym na listę Iconic Houses Network. Do tej prestiżowej sieci należy ponad 100 domów na całym świecie, zaprojektowanych przez najwybitniejszych architektów".

Wielka szkoda, że wiele nowatorskich projektów Hansena pozostało jedynie w tej właśnie formie, bez realizacji. Warto przejrzeć Internet dla ich poznania - niesamowicie działają na przestrzenną wyobraźnię i pokazują, czym może być nowatorskie podejście do urbanistyki i architektury.

Oskar Hansen zmarł 16 lat temu i pochowany został na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie. Nowatorstwo jego architektonicznych projektów i idei trwa nadal choćby w projektach jego studentów.

PP